Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1981, Blaðsíða 6

Almennar rannsóknir hafa líka verið
töluverðar á Reykjanesskaga og má þar
nefna jarðfræðikort sem nær austur til
Þorlákshafnar (Jón Jónsson 1978) og
jarðskjálftarannsóknir (Klein o.fl.
1977, Sveinbjörn Björnsson pers. uppl.
1981).
Meðal nýjunga í rannsóknum á
Svartsengissvæðinu er gerð reiknilíkans,
sem tengir tölulega saman helstu eðlis-
og efnafræðilega eiginleika jarðhita-
vatnsins á leið þess um jarðhitakerfið,
þ.e. aðrennsli, hringrás og frárennsli
(Snorri Páll Kjaran o.fl. 1980). Líkanið
er aðallega gert til þess að spá hvernig
þrýstingur og afkastageta jarðhita-
kerfisins kunni að breytast með langvar-
andi orkuvinnslu. Því til grundvallar eru
lagðar mælingar í borholum á jarðhita-
svæðinu í Svartsengi og ákveðnar jarð-
fræðilegar forsendur, sem athygli
verður nú beint að.
Tvennt þarf að skýra jarðfræðilega í
sambandi við líkanið. Annað er
aðrennsli vatns, sem er að hálfu ferskt
og að hálfu sjór. Hitt er að jarðhita-
kerfið er ekki jafnopið til allra átta.
Hvort tveggja má skýra þannig, að til
jarðhitakerfisins liggi vatnsgeng rás,
eins konar pípa grafin djúpt í jörðu, frá
hálendinu austar á skaganum (Snorri
Páll Kjaran o.fl. 1980). Einfalt líkan af
þessari gerð er sýnt á mynd 1.
En hvernig verður svona rás til á kafi í
jarðlagastaflanum? Svarið finna líkan-
smiðirnir í gögnum Raunvísindastofn-
unar Háskólans um dreifingu jarð-
skjálfta á Reykjanesi (Sveinbjörn
Björnsson, óbirt gögn). Mynd 2 sýnir,
að jarðskjálftamiðjur liggja á þröngu
belti frá Reykjanesi austnorðaustur til
Kleifarvatns. Mynd 3 sýnir, að við
Svartsengi eigi flestir skjálftar upptök
sín á 2—4 km dýpi og svo mun einnig um
aðra skjálfta á beltinu, að upptök þeirra
eru á fremur þröngu dýptarbili. Þetta er
túlkað þannig, að flestir skjálftanna
verði efst í hljóðhraðalagi 3, sem svo er
nefnt (Guðmundur Pálmason 1971).
Það hljóðhraðalag hefur yfirleitt verið
talið óvatnsgengt og með háan hita-
stigul. Nú stafar jarðskjálfti af því að
bergið brotnar, þar sem skjálftinn á
upptök sín, og ekki er ólíklegt að
brotinu fylgi aukin vatnsleiðni. Því
hugsa líkansmiðirnir sér að í skjálfta-
beltinu, efst í hljóðhraðalagi 3, geti
myndast vatnsgeng rás út eftir Reykja-
nesskaganum. Vatnið sem færi eftir rás-
inni væri að auki í snertingu við heitt
berg í hljóðhraðalagi 3 og þaðan fengi
jarðhitakerfið orku sína, en ekki frá
staðbundnum varmagjafa undir Svarts-
engi (Snorri Páll Kjaran o.fl. 1980, bls.
15-17).
Nú er þess að geta, að öll þekkt
háhitasvæði Reykjanesskagans eru á
skjálftabeltinu eða beinu framhaldi þess
til austurs. Talið er að eldvirkni á
skaganum skiptist í fimm bergfræðilega
aðgreinanlega sprungusveima og á
hverjum þeirra miðjum sé háhitasvæði:
Reykjanes, Svartsengi, Krísuvik,
Brennisteinsfjöll og Hengill (Sveinn P.
Jakobsson o.fl. 1978). Samkvæmt því
eru háhitasvæðin staðsett þar sem sker-
ast sprungusveimur og skjálftabelti, og
kemur sú skoðun raunar fram hjá
höfundum fyrrgreinds reiknilikans
(Snorri Páll Kjaran o.B. 1980, bls. 15).
Jónas Elíasson (1973) hefur sýnt fram á,
að góð vatnsleiðni jarðlaga skiptir meira
máli en hár hitastigull til að koma af
stað þeirri hringrás vatns sem talin er
skapa jarðhitasvæðin. Það liggur því
beint við að álykta sem svo, að jarðhita-
svæðin á Reykjanesskaga séu afleiðing
af aukinni vatnsleiðni þar sem skerast
tvær brotastefnur og jörðin er kross-
sprungin. Ekki er þó útilokað að mikil
innskotavirkni á mótum sprungusveims
og skjálftabeltis valdi líka einhverju um
tilvist háhitans.
JARÐHITASVÆÐIÐ VIÐ KRÖFLU
Við Kröflu er ætlunin að virkja gufu
af háhitasvæði i fyrsta sinn til stórfelldr-
ar raforkuframleiðslu. Stöðvarhús
stendur þar fullbúið og verið er að leita
að gufunni. Vegna jarðhitaleitarinnar
hafa verið gerðar fjölþættar rann-
sóknir, úr lofti, á landi og í borholum
Mynd 1. Einfalt rennslislíkan af jarðhitasvœðinu við Svartsengi. Tölur í hringjum vísa til
helstu þátta í hringrásarkerfi jarðhitans. 1: Innstreymi. 2: Uppstreymi. 3: Niðurstreymi. 4:
Gufustreymi. 5: Affallsvatn. (Eftir Snorra Páli Kjaran o.fl. 1980) / A simplified hydrological
model of the Svartsengi geothermal area. 1: Inflow. 2: Upflow. 3: Downflow. 4: Steam.
5: Runoff.
i______________________i_____________________l
____:________i-------------1______________i_____________i_____________i_______________
Mynd 2. Staðsetning jarðskjálftamiðja á Reykjanesskaga 1971-1976. (Óbirt gögn frá Svein-
birni Björnssyni, Raunvísindastofnun Háskólans. I: Snorri Páll Kjaran o.fl. 1980) /
Earthquake epicenters in the Reykjanes Peninsula 1971-1976.
82 — TIMARIT VFI 1981