Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1981, Blaðsíða 9

á grunnvatnshæðarlínur. Til frekari
skýringa eru dregnar á kortið nokkrar
örvar sem sýna rennsli grunnvatnsins.
Á kortinu vekur einkum athygli að
milli Skálafells og Hengils er mikil lægð
í grunnvatnið, einskonar grunnvatns-
dalur. Eins og örvarnar á mynd 8 sýna,
verður „dalurinn” til þess að afrennsli
úr sunnanverðum Hengli leitar austur í
Hveragerði og dalina þar norður af. Við
frekari túlkun skiptir höfuðmáli, hvort
grunnvatnshæðarkortið endurspeglar
einungis vatnsrennsli í yfirborðslögum
(svonefnt villuvatn eða falskt grunn-
vatn). Niðurstöður viðnámsmælinga
varðandi djúplægt viðnám (Gylfi Páll
Hersir 1980) benda eindregið til þess að
vatnsleiðarinn sé opinn niður á 1000 m
dýpi eða svo, þ.e. að rennsli vatns í
efstu 1000 m jarðskorpunnar sé í sam-
ræmi við grunnvatnshæð. Mynd 9 sýnir
niðurstöður hluta mælinganna. Þar sést
að vatnaskil samkvæmt grunnvatns-
hæðarkortinu falla saman við djúplæg
viðnámsskil, sem trúlega marka út-
breiðslu jarðhitavatns í berginu.
Grunnvatnshæð virðist því stýra rennsli
jarðhitavatns í Hengli.
Frekari stuðning við þessa túlkun
viðnámsmælinga er að finna í flugsegul-
korti af Hengilsvæðinu, sem sýnt er á
mynd 10. Tvennt einkennir það kort.
Hið fyrra er hryggur í segulsviðinu sem
liggur SV-NA eins og gossprungur gera
almennt á svæðinu. Hann endurspeglar
rétt segulmagnað berg á gosbeltinu. Hið
síðara er segullægð, sem liggur VNV-
ASA um miðbik kortsins. Þessa lægð
liggur beint við að skýra með afsegul-
mögnun bergs af völdum jarðhitavatns.
Samanburður við grunnvatnshæðar-
kortið á mynd 8 leiðir 1 ljós, að segul-
lægðin svarar nokkuð greinilega til
afrennslisleiða úr sunnanverðum
Hengli, eins og þær má ráða af grunn-
vatnshæðinni. Þetta gefur vísbendingu
um að vatnsleiðarinn sé opinn, þ.e.
jarðhitavatn djúpt í jörðu streymi eftir
tilsögn grunnvatnshæðar.
Framangreind túlkun viðnáms- og
flugsegulmælinganna sýnir þá að grunn-
vatnsstraumurinn úr Hengli er ekki
falskur, heldur rennur jarðhitavatn úr
Henglinum sunnanverðum í opnum
vatnsleiðara til jarðhitasvæðisins við
Hveragerði. Svipaða ályktun virðist
mega draga af hitaþversniði úr bor-
holum í Ölfusdal, sem sýnt er á mynd 11
(Zhou Xi-Xiang 1980, lítillega breytt).
Þar sést hvernig heitur vatnsstraumur
kemur úr norðvestri á 600—800 m dýpi
og leitar upp til yfirborðs í Hveragerði í
suðaustri. Með þetta í huga mætti ætla
að jarðhitinn í Hveragerði sé eingöngu
afrennsli frá Hengli, enda finnast ekki í
jarðeðlismælingum neinar vísbendingar
um annars konar uppstreymi við Hvera-
gerði. Einhver jarðfræðileg rök kunna
þó að vera fyrir sérstöku uppstreymi
jarðhita við Hveragerði, óháð Hengli og
jarðhitanum þar.
Víkjum að lokum aðeins nánar að
grunnvatnsdalnum milli Hengils og
Skálafells. Svona „dalur” stafar af því
að lekt eða vatnsleiðni bergsins þar er
miklu meiri en lekt grannbergsins, í
Hengli og Skálafelli. Ein skýring þess
gæti verið sú að milli móbergshrúgalda
sé uppfylling úr basalthraunum, sem eru
miklu lekari en móberg. Ekki er hún þó
allskostar sannfærandi ein sér. Önnur
skýring gæti falist í brotasvæði með
aukinni vatnsleiðni eftir stefnu brot-
anna. Ýmis rök styðja þá skýringu,
meðal annars VNV-ASA brotalínur í
Henglinum. Brotasvæði sem lægi
VNV frá jarðhitasvæðinu við Hvera-
gerði upp á milli Hengils og Skálafells
gæti sem best skýrt grunnvatnsdalinn og
kæmi það heim við aðrar vísbendingar
um þannig línun í landslagi og hvera-
virkni á svæðinu.
FLOKKUN JARÐHITA
Lengi hefur tíðkast að flokka jarðhita
eftir efnafræðilegum einkennum hvera-
vatnsins eða hveraloftsins. Fram yfir
miðja þessa öld var þannig algengast að
skipta íslenskum hverum eftir sýrustigi
vatnsins i súra hveri (pH<7) og alkal-
íska (ph>7) og enn koma fram flokk-
anir reistar á efnafræðilegum grunni.
Gunnar Böðvarsson (1961) skipti
íslenskum jarðhitasvæðum eftir útliti og
hitastigi 1 lághitasvæði, sem einkennast
af vatnshverum og lítilli ummyndun
bergs, og háhitasvæði, sem einkennast
af gufuhverum og mikilli jarðhitaum-
myndun. Hann telur þennan útlitsmun
einkum stafa af misháum hita í jarðhita-
kerfunum og skilgreinir lághitasvæði
þannig, að botnhiti sé þar eigi hærri en
150°C. Botnhiti merkir hér nokkurn
Mynd 5. Bouguer-leiðrétt þyngdarkort af Kröflu-öskjunni. Jafnþyngdarlínur I mgal. (Eftir
Gunnari V. Johnsen. f: Ragna Karlsdóttir o.fl. 1978). / A Bouguer gravity map of the Krafla
caldera. Contour intervals in mgal.
TÍMARIT VFÍ 1981 — 85