Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1981, Blaðsíða 13
Þinavallavoli
f
ÍNesjovelli
Hveragerdi
7095-
Jofntequiii
ORKUSTOFNUN
HENGILSSVffOI-FLUGSEGULKORT
iB BOOmyt.Mœll Þ.S '75.Úrvmntlo Af
Fnr 14320
Mynd 10. Flugsegulmœlingakorl af Hengli og nágrenni. (Mœlingar gerði Þorbjörn
Sigurgeirsson fyrir Orkustofnun. I: Axel Björnsson 1980.) /Airborne magnetic map of
the Hengill area.
Mynd 11. Þversnið hitastigs I borholum I Ölfusdal, snið a-a’ á mynd 8. (Eftir Zhou Xi-
Xiang 1980, dálítið breytt.) /Temperature profile in boreholes on line a-a’, fig. 8.
anna með því brotakerfi sem kalla má
gliðnun íslands um Mið-Atlantshafs-
hrygginn. Samkvæmt þeirri hugmynd er
ísland ofansjávarhluti af neðansjávar-
hryggjakerfi, rifið um þvert af nokkrum
gosbeltum. Þar gliðnar jarðskorpan, en
sniðgengi tengja gosbeltin og þannig ná
þau að mynda samfellda rifu í jarð-
skorpuna. Önnur hugmynd virðist hins
vegar henta betur til að skýra stóra
drætti í brotakerfi landsins.
Líta má á Island sem bungu á hafs-
botninum. Landið stendur upp úr sjó og
er í þeim skilningi bunga á jarðskorp-
unni, en það hvílir iíka á bungu í möttl-
inum. Margt bendir til þess að skilin
milli skorpu og möttuls séu allmiklu
brattari en yfirborð landsins. Til dæmis
hafa rafsegulsviðsmælingar á viðnámi í
skorpu og möttli verið túlkaðar þannig,
að skorpan sé þynnst á gosbeltunum, 10
km, en þykkni hratt út frá þeim og virð-
ist hallinn á skilunum milli skorpu
og möttuls vera 1:5—1:10, samkvæmt
þessum mælingum (Belbo, M. og Axel
Björnsson 1980, Gylfi Páll Hersir 1980).
Niður þennan halla rennur jarðskorpan
undan eigin þunga. Spennusvið í skorp-
unni verður því líkt og á útblásinni
blöðru, tog til allra átta. Þegar skorpan
lætur undan alhliða togi, opnast þrjú
brot með um það bil 120° horni sín á
milli; verður það hér nefnt þríbrot
(triple junction). Alþekkt dæmi um net
slíkra þríbrota er stuðlamyndun í bergi.
Þar hefur nýstorkið hraun kólnað og
dregist saman uns það tók að springa í
togsviði til allra átta. Nær öll brot milli
stuðla eru þríbrot og sjálfir verða þeir
aðallega blanda af fimm- og sexhyrning-
um.
Brotakerfi skorpunnar á íslands-
bungunni er þó ekki jafneinfalt og
stuðlabrot í bergi, því fleira hefur áhrif
á spennusviðið en togið vegna bung-
unnar. Helstu áhrifavaldar aðrir eru
Reykjaneshryggurinn, suðvestur af
íslandi, og Kolbeinseyjarhryggurinn,
norður af landinu. Þeir eru báðir gliðn-
unarhryggir og eðlilegt er að hugsa sér,
að gliðnunarhreyfingin tengist milli
þeirra í krákustígum eftir þríbrotakerfi
bungunnar. Það verður hlutskipti
sumra brota að gliðna og verða áber-
andi í landinu, en önnur nánast hverfa
úr augsýn og þarf talsverða leit til að
finna þau. Hér víkur nokkuð frá fyrri
hugmyndum um þríbrot á íslandi (sjá
t.d. Pál Einarsson o.fl. 1977 og
Kristján Sæmundsson 1979), þar sem
venjulega er gert ráð fyrir einu stóru
þríbroti út frá bungumiðju, en hér er
stungið upp á miklu smágerðara neti
þríbrota. Stóra brotið á ætt að rekja til
rannsókna á bungum sem rifnað hafa
TÍMARIT VFI' 1981 — 89