Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1984, Qupperneq 7

varðar jarðgöngin sérstaklega eru mikil-
vægustu liðirnir:
Landmælingar
Jarðfræði
Grunnvatn
Mannvirkjajarðfræði
Bergtækni
Á fyrri stigum er yfirleitt um að ræða
tiltölulega ódýrar rannsóknir, en dýrari
og flóknari aðferðum er beitt á síðari
stigum.
2.1 Jarðfræðirannsóknir
Við jarðfræðikortlagningu vegna
jarðganga þarf góð landakort, helst
með 5 m bili milli hæðarlína, í mæli-
kvarða 1:20.000 til 1:50.000. Eftir að
lokið hefur verið við yfirlitsjarð-
fræðikort af virkjunarsvæðum, þarf að
kortleggja jarðfræðina eins nákvæm-
lcga og unnt er þar sem helstu mann-
virki eru fyrirhuguð, ekki hvað síst á
mögulegu jarðgangasvæði. Mikilvægust
er kortlagning berggrunnsins, en jarð-
grunnurinn, sem er lausu og hálf-
samlímdu lögin ofan á fasta berginu,
má ekki gleymast, sérstaklega nálægt
væntanlegum gangamunnum. Jarð-
grunnskortið bendir einnig á mögulegar
steynuefnisnámur.
Kortleggja þarf nákvæmlega helstu
brotalínur, þ.e. sprungur, misgengi og
bergganga á jarðgangaleiðinni og næsta
nágrenni. Dæmi um jarðfræðikort má
sjá á mynd 4 frá jarðgangasvæði
Fljótsdalsvirkjunar (Ágúst Guðmunds-
son 1978). Ef brotalínur eru nær lóð-
réttar eins og algengt er hér á landi
nægir að skrá stefnur þeirra á einfalda
brotalínurós, sjá mynd 5, en ef brotaflet-
irnir hafa mismunandi halla og stefnu er
skýrast að skrá upplýsingarnar á rúmnet
(stereonet), sjá mynd 6, (Sveinn
Þorgrímsson 1976, Hoek og Brown
1980).
Ef til staðar eru góðar opnur í berg-
grunninn í bröttum hlíðum og giljum er
hægt að fá, áður en byrjað er á
borunum, miklar tæknilegar upplýs-
ingar um berglögin, sjá mynd 7. Einnig
sjást brotalínur vel ef laus yfirborðslög
eru þunn. í góðum bergopnum er hægt
að beita sérstökum aðferðum til að
meta bergið sem jarðgangaberg, en ef
góðar opnur eru ekki fyrir hendi bíður
slíkt mat eftir því að kjarnaborun fari
fram og borkjarninn þá notaður við
matið (sjá nánar siðar). Ef lítið er um
opnur i bergið er erfitt að búa til gott
jarðlagalíkan út frá yfirborðsrann-
sóknum eingöngu; þá þurfa að koma til
boranir.
Við kortlagningu á brotalínum er
fyrst og fremst stuðst við loftmyndir,
sem teknar eru lóðrétt niður og skarast
þannig að unnt er að sjá landslagið í
þrívídd í þar til gerðum stækkunarglerj-
um. Þar sem brotalinur eru óljósar má
nota innrauðar myndir sem geta sýnt
öðruvísi litblæ á brotalínum en öðru
bergi vegna breytinga á gróðurfari, t.d.
vegna meiri raka. Einnig er hægt að
nota skámyndir (stundum innrauðar) til
að skýra aðstæður enn frekar. Bestar
upplýsingar gefa skámyndir ef þær eru
teknar þegar sól er lágt á lofti og fyrsta
snjóföl haustsins þekur landið.
2.2 Jarðeðlisfræði
Fyrir utan almennar jarðfræðirann-
sóknir eru einnig stundaðar jarðeðlis-
fræðilegar mælingar á yfirborði, t.d. til
þess að staðsetja brotalínur (sprung-
ur, bergganga og misgengi) og finna
hvort þær séu vatnsleiðandi eða ekki.
Sumar brotalínur eru að mestu
santgrónar, en aðrar hal'a brotnað upp
við skorpuhreyfingar og jarðskjálfta á
síðustu árþúsundum og leiða því vel
vatn og geta skapað vandræði við jarð-
gangagerð. Einnig eru jarðeðlisfræði-
legar mælingar notaðar t.d. til þess að
finna þykkt lausra yfirborðslaga (sjá
mynd 8), og eins hljóðhraða (seismic
velocity) í berggrunninum, sem gefur
upplýsingar um hversu heillegt og þétt
bergið er og hvort unnt sé að vinna það
án sprenginga, t. d. með ýmiss konar
jarðgangaborvéium (TBM full facer),
”róthausum” (road headers), högg-
Heygum (hydraulic rannners) eða rif-
tönn á jarðýtu (sjá mynd 9).
FOG VERKÞÆTTIR ALMENN GÖGN GRUNN RANNSÓKNIR FORHÖNNUNAR RANNSÓKNIR VERKHONN- RANNSÓKNIR UTBOÐS RANNS BYGG RANN. REKST RANN
Kort I 50 000
< Londmoeling I 20000
2 Kort I 20 000
Londmœling I 5000
Q Kort I 5000
2 < Mœlinet f útbod
Sérmœlingor
Votnom -londskerfi
< Síritor ó virkjunorstodom
2 Rennslismœlingor — ■< —
y Isovondomól
Vedurforsgögn
2 Vedurothugomr
> Issjórmœlmgor
Votnosvidsgremmg
Ö Grunnvotnsmœlingor
QC Rennslisiikon
< 2 Dœluprófomr
< > Stroumlíkon 2 O ■ ' “
Atndokonnun 2 O 3
Q Aurburdur O 2 X t—
& Jordfrœdikonnun X O o cr
Q cr Byggingorefmskönnun < X L- 2 2
—> Atridokonnun o Li. o D 2 O
CZ Umhverfiskonnun o U- -J 2 :0 o
UJ Nóttúruvernd f— LO c < I X. §
X Londeign cr >- t 2 O UJ t
Q Átridokonnun 3
CE Jordedlisfrœdi
o Jordgrunnsboromr
< “3 Kjornoboronir
< Lektarpróf
Lousefnopróf
> Berggœdomot
2 Bergspennumaelingor
5 Atridokonnun
2 Vinnsluprófun
s Stífluefmspróf ó vettvongi
h- O Steypupróf
CC < Konnunorjordgong
7 Atridokonnun '
Orkuvinnslureiknmgor
o Vettvongskónnun
_J Linustoedisothugun
I Atridokonnun
'>- Slódo-og vegogerd
HÖNNUN, FORVINNA
SKYGGÐU REITIRNIR SÝNA Á HVAOA RANNSÓKNARSTIGUM ERUNNIÐ AO HINUM EINSIÖKU VERKÞÁTTUM
REITUR SKYGGOUR TIL HÁLFS TÁKNAR AÐ ÞORFGÆTI VERIÐ AÐ VINNA VIÐ ÞANN VERKÞÁTTÁ ÞVÍ STIGI.
Mynd 3. Hina inargvíslegu verkþœtli við undirbúning virkjana og neðunjaröarvirgi þeirra ber
að frainkvœma ú mismunandi rannsóknarstiguin.
TÍMARIT VFÍ 1984 — 23