Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1984, Blaðsíða 16

mjög næmar fyrir því hversu mikið af
vatni er í berginu. Þessi eiginleiki
nifteindanna er notaður til að mæla
grop bergsins neðan grunnvatnsborðs.
Svipuð tækni er notuð við að ákvarða
rúmþyngd bergsins, en þar er notað
geislavirkt efni sem sendir út gamma-
geisla og dreifing þeirra skoðuð með
gammanema, sem er hafður i vissri
fjarlægð frá þeim stað sem gammageisl-
arnir eru sendir út (gamma-gamma
mæling). Dreifing gammageisla er háð
cðlisþyngd þess efnis sem þeir ferðast í.
Viðnámsmælingar mæla m.a. magn
af vatni í bergi. Jarðlagaskiptingin kem-
ur yfirleitt mjög vel fram í viðnáms-
mælingum einkum þar sem jarðlögin
eru hraunlagastafli. Á milli hraun-
laganna er yfirleitt hraunkargi eða
millilög sem eru gegndræpari en kjarni
hraunanna. Hraunlagamótin koma
fram sem lægra viðnám í þessum mæl-
ingum (Valgarður Stefánsson 1980).
Samfelldar hljóðhraðamælingar i
mælihólki sem slakað er niður í holu
gefa upplýsingar um lagskiptingu,
brotabelti o.fl. Svipaðar en ýtarlegri
upplýsingar gefur hljóðhraðamæling
frá yfirborði niður í nema á mismun-
andi dýpi í holunni (Kitsunezaki 1980).
Þá er hægt að fá enn nákvæmari upp-
lýsingar um eiginleika bergsins (t.d.
fjaðurstuðul og sprunguþéttleika) með
því að senda hljóðbylgjur frá einni holu
til annarrar eftir sama berglaginu (cross
hole seismic), (Butler og Curro 1981).
Fjallað er um jarðeðlisfræðimælingar á
yfirborði í kafla 2.2.
Hægt er að meta tíðni og eiginleika
sprungna í borholuveggjum með beinni
skoðun, t.d. með borholusjónpípu í
grunnum holum og borholu-myndavél
eða sjónvarpsmyndavél.
3.5 Lektarprófanir
Tilgangur lektarprófana er að afla
upplýsinga um streymi, eða mögulegt
streymi vatns um jarðlögin. Þarna gildir
sem annars staðar, að reyna að fá sem
mestar upplýsingar fyrir sem minnstan
kostnað. Ef á annað borð er verið að
bora holu í jarðlögin er yfirleitt hægt að
fá einhverjar upplýsingar um lekt jarð-
laganna sem holan fer í gegnum án
nokkurra aukatækja og með mjög lítilli
töf á borverkinu. Vilji menn fá nánari
lektarprófanir kostar það viðbótartæki
og meiri tíma. Áður en prófun er gerð
þarf að skoða borkjarna og/eða svarf sé
það fyrir hendi (Birgir Jónsson 1983).
Helstu tegundir lektarprófana vegna
neðanjarðarmannvirkja eru:
1. Rennslisprófanir: ódýrar — geta
mælt mikinn leka — mæla lekt í næsta
umhverfi borholu.
Einföld og ódýr prófun sem kemur að
mestum notum ef hún er endurtekin á
sama hátt meðan á borun stendur við
mismunandi dýpi í holunni. Ein mæling
sýnir bara heildarlekt holunnar miðað
við visst dýpi hennar en mælingar við
mismunandi holudýpi sýna hvar leka-
svæðin eru. Dælt er í holuna og henni
haldið fullri og rennslið mælt, eða mælt
hve ört vatnsborð sígur í holustúti, eða
vatnsborðsbreytingar í holunni mældar
með þrýstiskynjara meðan á dælingu
stendur.
2. Pakkaraprófanir: nokkuð ódýrar,
— mæla ekki nákvæmlega mesta leka,
— mæla lekt í næsta umhverfi holunn-
ar.
Afmarkað er bil í holunni frá botni
og upp að útþöndum gúmmípakkara
(sjá mynd 27), eða bil milli tveggja
pakkara. Dælt er vatni í þetta bil undir
mismunandi þrýstingi og rennsli mælt
vandlega. Fylgst er með vatnsborðs-
breytingu í holunni strax eftir að dæl-
Myrnl 16. Skýrar litmyndir eru teknar aföllum borkjarna af virkjunarstöðum á íslandi. Hér er kjarnifrá Fljótsdalsvirkjun, hola Fl -4. k/arna
kassar 5 og 6 af 6 alls. (Ljósm.: Snorri Zóphónlasson).
32 — TÍMARIT VFÍ 1984