Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1984, Qupperneq 19

X
o
cn
Eðlisþyngd
Eináss brolþol o. (MPa)
Mynd 19. Endurkast Schmidt hamars gefur vísbendingu um brotþol
ef eðlisþvngd sýnis er þekkt (Franklin 1974).
Mynd 20. Tœki fyrir punktiílagspróf. Sýni er sett milli keilanna og
þeim þrýst saman með vökvatjakk og brotþrýstingur lesinn afþrýsti-
mvelinum.
Mynd 21. Eináss brotþolspróf á nokkrum íslenskum bergtegundum. Basaltið er mun sterkara
en setbergið (túff sandsteinn og jökulberg), og fjaðursluðull þess u. þ. b. stœrðargráðu
hœrri. Sýni nr. 6 sýnir rívenjti mikla streitu; algengt er að jökulberg Iwgi sér líkt og sýni 4 og 5.
nokkuð mislek. í vcl samlímdu völu-
bergi verður aðallekinn um sprungur.
Jökulruðningur/jökulberg með fínum
millimassa lekur sáralitlu uns það er
orðið nógu stökkt til að mynda sprung-
ur sem yfirleitt leka nokkuð. Sprungur
þessar eru bæði brotalínur vegna
höggunar og eins sprungur vegna ”flög-
unar” (relief joints) sem oft liggja sam-
síða yfirborði (þ.e. hallandi i hlíðum),
og hafa sennilega myndast vegna
samblands af álagi ísaldarjökuls og
farglétti við bráðnun hans. Lekaleið-
irnar eru því bæði eftir stórum sprung-
um og litlum (joints).
Varðandi jarðgöng og önnur neðan-
jarðarmannvirki er mikilvægt að geta
metið mögulegan leka inn i göngin, því
rnikill aukakostnaður er því samfara að
þurfa að dæla vatni stöðugt út. Eins
þarf að áætla mögulegan leka út úr
göngunum ef um er að ræða vatnsgöng
með hærri þrýstingi en grunnvatnið um-
hverfis (Birgir Jónsson 1983).
Hættulegustu tilfellin sem hægt er að
fá á byggingartíma er þegar göngin
lenda skyndilega inn í vatnsleiðandi
svæði með miklum þrýstingi (t.d.
sprungusvæði) og vatn fossar inn.
Möguleiki er á brotasvæðum með þessa
eiginleika á gangaleið Blöndu- og Fljóts-
dalsvirkjana, en þær lekaleiðir sem
fundist hafa þar, virðast ekki geta llutt
það mikið vatn að skyndilegur leki tir
þeim valdi hættu. Yfirleitt hefur vatns-
rennsli inn í jarðgöng á íslandi ekki
valdið teljandi vandræðum (sbr. áður
um Búrfell og Laxá III).
Eitt besta dæmið um lektarprófum
fyrir neðanjarðarmannvirki var á
stöðvarhússtæði Fljótsdalsvirkjunar
(Snorri Zóphóníasson 1982).
3.6 Bergspcnnumælingar
Þegar neðanjarðarmannvirki eru
byggð á miklu dýpi má oft búast við
miklum spennum umhverfis þau.
Spennurnar geta auðveldlega orðið
meiri en styrkur bergsins t.d. setbergs,
en af því geta leitt alvarleg stæðni-
vandamál. Á mjög litlu dýpi geta spenn-
urnar al'tur á móti verið of litlar til þess
að mynda styrkan bergboga yfir opn-
um. Spennuástandið mótast einnig af
landslaginu, t.d. niá almennt búast við
háum spcnnum í dölum og fjörðum sem
eru yfir 500 m djúpir og eru mcð hliðar-
halla yfir 25°.
í grundvallaratriðum má skipta
spennumælingum í tvo flokka, sem
kalla má yfirborðsmælingar og djúp-
mælingar. Yfirborðsmælingar ná yfir-
leitt til lítils svæðis á litlu dýpi og rnæla
spennurnar svo gott sem i ákveðnum
punkti. Sem dæmi má nefna ”dilato-
meter” mælingar, plötutjökkun (flat
jack test) og yfirborun (overcoring) (sjá
mynd 29), sem hefur náð mjög miklum
TIMARIT VFI 1984 — 35