Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1984, Blaðsíða 39

skekkju í Bjarnarlækjarbotnum. Ég
sendi af'rit af kortum Sætersmoen til
Harza og þeir gerðu fyrstu áætlun um
virkjun þar með þeim kortum og kom-
ust að því að virkjun úr Bjarnalækjar-
botnum væri mun ódýrari en í gegnum
Búrfell (Harza 1962) auk þess sem hún
er jarðfræðilega viðráðanleg (sjá mynd
2). Haustið 1961 var því rannsóknum
beint að Sámsstaðamúla.
Vorið 1962 hófst ntikil og víðtæk
rannsókn á hinum nýja virkjunarstað.
Rannsóknirnar tóku mið af hugmynd
að virkjun nteð neðanjarðarstöðvarhúsi
og frárennslisgöngum. Vegna þessarar
virkjunarhugmyndar var mikið borað í
leit að heppilegu bergi fyrir stöðvarhús
og einnig voru gerð tilraunagöng, sem
ná áttu inn í f'yrirhugað stöðvarhús.
Þessum rannsóknum hefur höfundur
lýst í grein í TVFÍ 1966.
Heppilegt berg fyrir neðanjarðar-
stöðvarhús var ekki á þeim stað, sent
það var upphaflega hugsað. Árið 1964
var hætt við neðanjarðarstöðvarhús og
ákveðið að byggja ofanjarðar og nteð
aðrennslisgöngum. Styttri byggingar-
tími þessarar tilhögunar réð fullt eins
miklu um þetta val og jarðfræðilegar
aðstæður. Þcssi virkjun hefur nú verið
byggð.
2. JARÐI RÆÐILEGAR
AÐSTÆÐUR
Jarðfræði Sámsstaðamúla er lýst
ýtarlega i áðurnefndri grein í þessu
tímariti (Haukur Tóntasson 1966).
Verður það ckki endurtekið hér nema
að stutt lýsing á megindrögum þess
fylgir hér með. Á mynd 3 er teikning af
suðurhlið Sámsstaðamúla gerð eftir
ljósmynd og útskýrð á henni lega
mismunandi jarðmyndana á svæðinu.
Myndin er úr „The Stratigraphy of
Sámsstaðamúli” eftir Jón Jónsson og
Hauk Tómasson 1962.
Jarðfræði Sámsstaðamúla er mjög
flókin og má þar greina nokkur skeið
dal- og giljamyndunar, sem síðar hafa
fyllst af yngri jarðlögum. Elsta berg
V
Mynd 2. Ntíverandi virkjun Bttrfells. Úr: (4).
svæðisins er kallað eldri Búrfellslögin
og eru þau úr ýmisskonar bergi, svo sem
líparíti, andesíti, ólivín basalti og mola-
bergi, sem oftast nær er i frekar
þunnum lögum. Jarðhitaummyndun er
algeng í eldri Búrfellslögum. í eldri Búr-
fellslögin hefur grafist dalur, þar sem
Sámsstaðamúli er nú. Dalfyllingin er
gerð úr jarðlögum, sem hafa verið
skriður meðfram hlíðum, þykk sandlög
í botni, en blágrýtislög ofar. Öll þessi
rnyndun er kölluð Sámsstaðamúlalögin.
Þau eru unt 1 milljón ára gömul. Síðar
grófst frekar þröngur dalur í nágrenni
við Sámsstaðaklif, sem einnig fylltist af
jarðlögum. Eru það að mestu leyti
fremur þunn blágrýtislög, sent víða eru
ntjög þursabergskennd.
3. TILRAUNAJARDGÖNG 1962
Yfirumsjón með rannsóknum við
Búrfcll 1962 hafði Harza. Þeir mæltu
með gerð tilraunaganga sem næðu inn í
væntanlegt stöðvarhús virkjunar og
yrðu siðar hluti af aðkomugöngum
stöðvarinnar. Að áliti verkfræðinga
Harza mundi kostnaður við tilrauna-
göngin sparast upp í lægri tilboðum i
jarðgangavinnu ef sýna mætti bergið frá
göngunt, sent stöðvarhús ætti að standa
i. Samkvæmt þeint frumdrögum, sem
fyrir lágu að virkjun og unnið var eftir,
þurftu þau að verða 650 m löng. Þessari
gangagerð hefur verið lýst i áðurnefndri
grein í TVÍ frá 1966. Hér verða aðeins
dregnar ályktanir af þessari gangagerð,
en um frekari lýsingu vísað í greinina.
Jarðlög þau, sent rannsóknargöngin
fóru í gegnum, voru mélurík mórena,
sandkennd mórena, andesít-breksía og
stórstuðlað andesít. Best gekk að vinna
méluríku mórenuna. Engin stæðni-
vandamál voru þar. í sandkenndu ntór-
enunni voru miklir erfiðleikar í vinnslu
og stæðni var léleg. Stæðnin batnaði
þegar efnið þornaði og lengra var komið
inn. í andesítinu var yfirleitt blandað
þversnið af breksíu og þéttu andesíti.
Sprenging breksíunnar gekk illa og vatn
olli erfiðleikum í vinnslu. Stæðnin var
aftur á móti ágæt.
í áætlun um jarðgangagerðina var
gert ráð fyrir að ljúka þessu á 4 mánuð-
um. Gangur verksins var aðeins um
helmingur þess, sem nteð þurfti til að
það mætti takast. Var reynt að auka
afköst með því að bæta við mönnum.
Viðbótarmannskapur gaf engan sýnileg-
an árangur. Afköst á ntann voru því i
öfugu hlutfalli við fjölda verkmanna við
verkið.
í seinni hluta verksins var fenginn
norskur verkstjóri til að hjálpa til um
tíma. Honum tókst að auka gang verks-
ins verulega, þótt ekki væri náð þeim
hraða, sem óskað var. Mestur var
árangur norska verkstjórans i að skera
niður þann tíma, sem fór i ýmsar skipt-
ingar á milli verkþátta. Þetta bendir á
mikilvægi þess að fá góða og reynda
verkstjóra strax í byrjun svona verka.
SAMSSTAÐAMUL ALOG
___________A______
SAMSSTAÐAKLIF SLÖG
___________a_______
Mvnd 3. Teikning af sttditrhlíö Sdmsslaðaimíla gerð eftir Ijóstnynd. Mvndin sýnir jarðinyndanir Miílans, en þærsjdst að nokkrtt lcyti i lands-
lagi. Úr: (6).
TIMARIT VFÍ 1984 — 55