Ægir - 01.11.2002, Blaðsíða 14

14
S A G A S J Á VA R Ú T V E G S I N S
sem fyrst og fremst er sjávarút-
vegssaga, og það sama má segja
um sögu Ísafjarðar. Þessi vinna
hjálpaði mér mikið til þess að
takast á við þetta verk, en aðal-
vandinn var að finna þá leið sem
best væri að vinna eftir. Niður-
staða mín var að lýsa útgerðinni
og þróun hennar alveg frá land-
námi. Sjávarútvegurinn á Íslandi
er ekki bara atvinnu- eða hagsaga,
saga hans er ekki síður menning-
arsaga. Oft er ekki auðvelt að
greina á milli sjávarútvegs og
landbúnaðar. Íslenskt samfélag
fyrri alda hvílir á þessum tveimur
atvinnugreinum og mér hefur
aldrei fundist rétt þegar menn eru
að segja að önnur atvinnugreinin
sé mikilvægari en hin. Og mér
finnst líka misvísandi þegar
menn eru að tala um íslenskt
samfélag fyrri alda sem bænda-
samfélag. Vissulega voru menn
bændur, en þeir stunduðu sjóinn
ekkert síður en landbúnað og
voru þannig útvegsbændur.
Ég leitast við að leggja áherslu
á þýðingu þilskipaútgerðarinnar
fyrir efnahagslega endurreisn
þjóðarinnar og hún varð síðan enn
frekar grundvöllur fyrir þróun
sjávarútvegs á 20. öld. Það má
orða það svo að skútuútgerðar-
mennirnir hafi orðið fyrstu ís-
lensku kapítalistarnir og sumir
þeirra fóru síðan út í togaraút-
gerð.“
Hákarlinn vanmetinn
í sögunni
Ein er sú fiskitegund sem er mjög
vanmetin í sögunni, en skipti
gríðarlega miklu máli í efnahags-
legri þróun og uppbyggingu
þjóðarinnar. Þetta er hákarlinn,
sem við Íslendingar höfum veitt í
aldir. „Elstu heimildir um há-
karlaveiðar eru frá fjórtándu öld
og þá var talað um hákarl í búri
Hólastaðar. Á 17. og sérstaklega
18. öld var farið að veiða hákarl,
fyrst og fremst vegna lifrarinnar.
Á 19. öld færðist það í vöxt að
evrópskar borgir voru lýstar upp
að næturlagi og til þess var notast
við hákarlalýsi. Borgirnar stækk-
uðu og eftirspurnin jókst. Há-
karlaveiðimenn fengu því alltaf
hærra og hærra verð fyrir lýsið og
afkoman var prýðileg. Þessi út-
vegur stóð alveg framundir 1870,
en árið 1861 kom fyrsti steinolíu-
farmurinn frá Ameríku til Dan-
merkur og steinolían kom smátt
og smátt í stað hákarlalýsisins.“
Byrjaði árið 1995
Jón Þ. Þór segist hafa byrjað á ís-
lensku sjávarútvegssögunni árið
1995. „Síðan hef ég verið að
vinna að þessu fyrsta bindi, um
leið og ég hef skrifað kafla í hina
alþjóðlegu sögu. Sömuleiðis hef
ég unnið að því að skrifa annað
bindi sjávarútvegssögunnar, sem
er langt komin og ég geri fastlega
ráð fyrir að komi út á næsta ári.
„Það sem var erfiðast í þessari
vinnu var að finna „strúktúr“ eða
línu sem ætti að vinna eftir. Þegar
ég var síðan komin að niðurstöðu
um hvernig best væri að byggja
verkið upp, þá má segja að það
sem á eftir kom hafi verið fyrst og
fremst verið vinna og yfirlega.“
Sjávarútvegsráðuneytið hefur
greitt kostnað við ritun sjávarút-
vegssögunnar og segir Jón Þ. Þór
að Þorsteinn Pálsson, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, hafi sýnt
málinu mikinn áhuga. „Þorsteinn
tók hugmynd um ritun sögunnar
afskaplega vel og hann hafði
frumkvæði að því að setja upp
svokallað Rannsóknasetur í sjáv-
arútvegssögu, sem mér var falið
að vinna við. Ég fékk aðstöðu á
Hafrannsóknastofnun og þar hef
ég haft aðsetur við þessa vinnu
þar til í sumar að ég flutti mig
yfir í Reykjavíkurakademíuna.
Árni M. Mathiesson, núverandi
sjávarútvegsráðherra, hefur líka
stutt vel og dyggilega við ritun
sjávarútvegssögunnar og fyrir
stuðning og velvild ráðherra er ég
afar þakklátur.“
- Þetta hlýtur að hafa verið
skemmtileg vinna?
„Já, þetta hefur verið gríðarlega
skemmtilegt verkefni og í kring-
um það hefur alla tíð verið léttur
andi,“ segir Jón og svarar þeirri
spurningu játandi að hann skrifi
söguna með það í huga að ungir
sem aldnir hafi gaman af því að
lesa hana. „Það er skoðun mín að
við verðum að skrifa þannig að
allir geti lesið og haft gagn og
gaman af og það hef ég haft að
leiðarljósi við ritun bókarinnar.“
Lýsisbræðsla á Oddeyri á Akureyri undir lok skútualdar. Mynd: Hapag-Lloyd AG. Hamborg/Minjasafnið á Akureyri.