Freyr - 15.01.1987, Blaðsíða 14

Tafla 1. Sex flokkar í laxeldi eftir afurðum og eldisaðferðum.
1. Seiðaeldi Ferskvatnseldi á laxaseiðum allt að sjógöngustærð.
2. Sjókvíaeldi Sjóeldi á laxi í sláturstærð í netbúrum í sjó.
3. Strandeldi Sjóeldi á laxi í sláturstærð í kerjum staðsettum á landi.
4. Landeldi Ferskvatnseldi á laxi í sláturstærð í kerjum staðsettum á landi.
5. Fareldi eða Skiptieldi Sambland af 2 og 3 eða 2 og 4.
6. Hafbeit Hafbeit á laxi
eldisstaður þarf að uppfylla
ákveðin skilyrði til að þar sé hægt
að stunda laxeldi, og eru þau
breytileg eftir eldisaðferðum. í
meginatriðum má greina milli 6
flokka í Iaxeldi eftir afurðum og
eldisaðferðum, sjá töflu 1.
Flokkar laxeldis eftir afurðum
og eldisaðferðum.
Verður nú fjallað stuttlega um
einkenni þessara aðferða og for-
sendur fyrir möguleikum þeirra.
2.1. Seiðaeldi.
Seiðaeldi felur í sér hrognatöku úr
kynþroska fiski, klaki á hrognum
og að Iokum eldi á seiðum allt að
sjógöngustærð.
I stuttu máli er eldisferill þann-
ig, að hrogn eru tekin að hausti og
þau sett í klak við u.þ.b. 8—10°C.
Fljótlega upp úr áramótum klekj-
ast seiðin út, og í lok kviðpoka-
skeiðs tekur frumfóðrun við og
síðan stríðeldi við 10—12°C þar til
fiskurinn nær markaðsstærð.
Laxaseiði eru m.a. seld sem
sumarseiði í fiskrækt, og ná þau
þeirri stærð (um 5 g) í júní—júlí.
Séu þau alin áfram, ná þau göngu-
stærð (um 20 g) á tímabilinu sept-
ember—desember. Þá eru þau
sett í geymslu við náttúrulega
birtu í köldu vatni og höfð þannig
fram á vor. Á tímabilinu maí—júlí
„smolta" seiðin og eru þá tilbúin
að fara í sjó. Eldisferillinn tekur
því 18—20 mánuði frá hrognatöku
og þar til gönguseiði eru tilbúin.
Svonefnt stórseiðaeldi er frá-
brugðið gönguseiðaeldi að því
leyti, að í stað þess að kæla niður
fiskinn þegar göngustærð er náð,
er hann áfram stríðalinn fram að
smoltun, og með réttri meðferð og
flokkun er hægt að ná 400—800 g
gönguseiðum um vorið. í seiða-
eldi er mikilvægast að hafa góða
vatnsuppsprettu. Helst er sóst
eftir jafnheitu, sýklalausu lindar-
vatni, og jarðhita í einhverri
mynd, til að hita eldisvatnið í
a.m.k. 10—12°C. Aðferðir við
að fá æskilegan hita á vatnið í
eldiskerjum eru breytilegar eftir
eðli og samsetningu vatns sem á
að nota. Þær geta ýmist verið bein
notkun á tempruðu lindarvatni,
blöndun á tempruðu vatni og
köldu lindarvatni eða hitun á
köldu lindarvatni með varma-
skiptum frá hitaveitu.
Staðarval fyrir seiðaeldisstöð er
fyrst og fremst bundið mögu-
leikum á vatnsöflun. Þó eru aðrir
þættir sem einnig skipta þar máli,
t.d. staðsetning miðað við væntan-
legan markað, mengunarhætta,
nálægð við náttúruleg vatnakerfi
o.s.frv.
Vatnsnotkun í seiðaeldisstöð er
mismikil eftir árstímum. Miðað
við hefðbundinn framleiðsluferil á
gönguseiðum er þörfin mest á
haustin þegar stærstur hluti vænt-
anlegra gönguseiða er í eldi í upp-
hituðu vatni. Lætur nærri, að til
að framleiða 100.000 gönguseiði
þurfi 25—30 sekúndulítra af eldis-
vatni á þeim tíma.
2.2. Sjókvíaeldi
Sjókvíaeldi er algengasta aðferðin
við matfiskeldi á laxi erlendis.
Hún er fólgin í því, að laxaseiði
eru sett í fljótandi netbúr úti í sjó á
vorin og þau alin þar í 2—3 ár, eða
þangað til æskilegri sláturstærð er
náð. Þessi aðferð hefur þá ótví-
ræðu kosti að vera ódýr og einföld
í framkvæmd miðað við aðrar að-
ferðir í matfiskeldi. Hins vegar
fylgja henni ókostir, sem því mið-
ur eru þyngri á metunum við ís-
lenskar aðstæður heldur en t.d.
norskar.
Helstu annmarkar á heilsárseldi
í sjókvíum hér við land eru ótrygg-
ar umhverfisaðstæður. Sjávarhiti
við íslandsstrendur er víðast þann-
ig, að hætta er á undirkælingu
(kælingu sjávar niður fyrir 0°C)
seinni hluta vetrar (janúar—
mars). Ef það gerist, þá er hætta á
að fiskurinn drepist, en dauða-
mörk hjá laxi eru talin vera á milli
0,5 til 1,0 °C. Miðað við hefð-
bundnar aðferðir, þá þarf lax að
vera a.m.k. 1—2 vetur í sjónum
áður en æskilegri sláturstærð er
náð. Er því talsverð áhætta fólgin í
heilsárseldi á laxi í sjókvíum.
Þegar sjókvíum er valinn staður
þarf að hafa eftirfarandi atriði í
huga. í fyrsta lagi verður að vera
a.m.k. 10—15 metra dýpi á staðn-
um til að tryggja að aldrei sé
minna en 3—4 metrar frá botni og
upp í netpoka, en pokadýpt er
algengust 7—10 metrar. I öðru
lagi verða kvíarnar að vera í vari
fyrir ágangi sjávar og veðurs,
einkum í nkjandi áttum að vetrar-
lagi. í þriðja lagi þarf að vera
hæfilegur straumur við kvíarnar til
að tryggja nauðsynlega endurnýj-
un á sjó og flytja frá úrgangsefni
og fóðurleifar.
Þegar sjókvíum er valinn stað-
ur, er gagnlegt að hafa langtíma-
mælingar á sjávarhita af nálægum
slóðum til samanburðar. Þó verð-
ur að varast að taka slíkar mæling-
ar of bókstaflega, því að reynslan
hefur sýnt, að staðbundin frávik
frá meðalhitamælingum á ákveðn-
um svæðum getur verið mjög
mikil.
Hér á landi er lítil almenn
54 Freyr