Freyr - 15.06.1987, Blaðsíða 10

rækta upp gæfleika hjá ref í staö
þess aö gera einstök dýr gæf. í
Rússlandi lítur út fyrir að
mönnum takist á fáum kynslóöum
að rækta upp stofn silfurrefa sem
eru jafn gæfir og hundar. Valin
eru dýr sem sýndu merki um að
vilja hænast að mönnum þegar
þeir reyndu að koma við dýrin og
gefa þeim mat úr hendi. Kostur
virðist það vera við ræktun á gæf-
um stofni að slík dýr para sig fyrr
en önnur. Einnig kom í ljós að
gæfu refirnir voru með minna af
streituhormónum (Corticosteroi-
der) í blóði á öllum tímum árs og
bendir það til þess að þeir sú betur
falinir fyrir vist á loðdýrabúi en
aðrir refir.
Tamning refa, hvort heldur
með því að temja einstök dýr eða
að velja gæf dýr, er hugsanleg leið
til þes að draga úr hvolpadauða.
Annað úrræði er að bæta aðbúð
dýranna svo að læðurnar finni
fyrir meiri öryggi. Finnskar athug-
anir á bláref hafa nýlega leitt í ljós
að ef haft var skuggsýnna inni í
gotkössunum, komust fleiri hvolp-
ar á legg úr hverjum systkinahóp.
(Moss og Östberg 1985, sjá Norsk
Pelsdyrsblad nr. 3, 1985).
Nýlega eru hafnar rannsóknir á
þessu við Búnaðarháskóla Noregs
og of snemmt er að segja nákvæm-
lega hvaða kröfur refalæða gerir
til umhverfisins til þess að hún
eignist og komi upp jafn mörgum
afkvæmum og úti í náttúrunni.
II. Félagsleg stöðuskipting og
svæði.
Ung dýr fl júgast oft á. Að nokkru
leyti er það leikur, (einkunt hjá
spendýrum) og að nokkuru leyti
liður í því að finna skepnum stað í
samfélagi dýra. koma á undirsáta-
kerfi (hierarki). Undirsátakerfið
getur myndast fáum dögum eftir
fæðingu í afkvæmahóp spendýra.
Pað sést á því hvaða einstaklingar
eiga fyrst aðgang að þeim spenum
sem mjólka mest. Eftir að undir-
sátakerfið er komið á og dýrin
stækka, fækkar áflogunum.
Taminn refur. íslensk mynd.
Undirsátakerfið er enn við lýði en
það verður ósýnilegra. í stað
áfloga milli einstaklinga eru deilur
leystar þannig að þeir senda hver
öðrum merki (sjá III. kafla). Þau
bera svip helgisiða og sá sem er
hugminnstur dregur sig í hlé.
Meðal húsdýra veldur það stund-
unt vandræðum að þau sem eru
minnst fyrir sér hafa ekki tök á því
að stinga af.
Svæðaatferli. Margar dýrateg-
undir eru svæðisbundnar, þ.e. að
einstaklingar helga sér svæði sem
þau gæta og verja fyrir aðvífandi
dýrurn. Loðdýr hafa þennan sið.
Ein minkalæða getur átt allt að 2,8
km langt svæði meðfram á. (Ger-
ell 1970). Læðurnarsjá aldrei hver
aðra. Samt vita þær hvar svæða-
ntörk nágrannans eru, því þær
koma fyrir lyktarefnum á landa-
mærunum. Deyi læða, gera nág-
rannalæður þegar innrás á svæði
hennar, því að þær verða skjótt
varar við að landamærin eru ekki
lengur merkt. Tilgangurinn með
svæðaskiptingunni er að tryggja
skepnunum viðurværi, einkum á
hvolpatímanum þegar búið þarf
mikils við.
Þegar dýr eru í návist reynir
hvert einstakt þeirra venjulega að
halda öðrunt í vissri lágmarksfjar-
lægð. Komi aðrir of nærri gerir
dýrið árás. Þetta skoðast sent eins
konar hreyfanlegt einkasvæði.
í búfjárhaldi eru einstaklingar
oft settir svo nærri hver öðrum að
nágrannarnir eru alltaf innan
einkasvæðis dýranna svo að erfitt
verður að eignast eigið svæði.
Augljóst er að þetta getur valdið
vandræðum og er hugsanlega við-
varandi streituvaldur. Jafnvel þó
að búfé fái nóg fóður og vatn og
fari vel um það að öðru leyti, geta
svæðismörkin verið þeim svo
mikilvæg að ein af aðalástæðum
fyrir árásarhneigð dýranna er að
þessi mörk eru ekki fyrir hendi.
HAGNÝT NOT.
Hjá mörgum dýrategundum ráða
fullorðnir einstaklingar yfir yngri
dýrunum, t.d. hjá sauðfé í sumar-
högum (Tömmerberg 1985). Ka-
leta í Pollandi (1985) ráðleggur að
hafa einstaka rosknar silfurrefa-
læður (6—7 ára) dreifðar um loð-
dýrabúið, því að svo virðist sem
slíkt rói ungu læðurnar.
Margar tilraunir benda til þess
að návist annarra læðna trufli og
valdi svo mjög óróa hjá minkalæð-
um að frjósemi þeirra bíði tjón af.
Til þess að ráða bót á þessu hefur
verið reynt að fela læðurnar fyrir
sjónum annarra með því að setja
plötur á hliðar búranna eða fylla
annað hvert búr með heyi.
Með mælingum á blóði o.fl. til
þess að kanna streitu, drógu Gil-
bert og Bailey (1969,1970) þá á-
lyktun að læður sem voru í hvarfi
frá öðrum frá upphafi pörunartím-
458 Freyr