Freyr - 15.07.1987, Blaðsíða 20

Genatækni — erfðir á nýjan hátt
Árið 1953 birtu tveir vísindamenn uppgötvanir um DNA - sameindina, sem er hinn
efnislegi grundvöllur erfða. Þessi merkilega sameind er í kjarna sérhverrar frumu
líkamans og hún geymir forrit að œviskeiði frumunar. Síðan hefur margt og mikið gerst í
erfðafrœðinni. Norðmaðurinn Harald Skjervold, prófessor á Asi, hefur nýlega skrifað
bók, sem gefur greinagott yfirlit um þetta efni. Eftirfarandi grein er þýdd úr
Bondevennen 33/34 tbl. 1986. Þar er efni bókarinnar að nokkru rakið og almennt rætt
um hið nýja og áhugaverða viðfangsefni í erfðafrœði: genatœkni. J.J.D.
„Líf allra lifandi vera, plantna og
dýra, hefst með einni einustu
frumu, frjóvgaðri eggfrumu. Egg-
fruman byrjar á því að skipta sér
og því ferli líkur að jafnaði með
vel þroskuðum einstaklingi.
Þessi frumuskipting, sem er
fólgin í því að hver og ein fruma
skiptir sér í tvær nákvæmlega eins
frumur, hefur endurtekið sig í
milljónir kynslóða.
Forvitnilegar spurningar vakna í
þessu sambandi: Hvernig getur
eggfruma „vitað“ að hverju hún á
að verða? Af hverju verður
frjóvguð eggfruma hryssu alltaf að
folaldi en ekki einhverju öðru?
Eggfruman hlýtur augsýnilega
að hafa fengið óyggjandi vitneskju
um hvernig hún á að koma sér á
legg. Og þessa „vitneskju“ nefn-
um við erfðavísa, en það er fyrst
eftir að við fengum „nýju“ erfða-
fræðina — sameindaerfðafræðina
—, að við erum fær um að skilja
hvernig erfðavísarnir bókstaflega
forrita gerð próteinanna og á-
kvarða á þann hátt þróun einstak-
linganna“.
Inngangur þessarar greinar er
settur í gæsalappir vegna þess að
hann er ofurlítið hagrædd tilvitnun
úr bók eftir Harald Skjervold pró-
fessor: „Erfðatækni — erfðir á
nýjan hátt“.
Tilvitnunin hermir frá erfða-
búnaði þeim sem Skjervold fjallar
um í bók sinni. Hér opnast heimur
sem hefur verið lokuð bók flestum
okkar.
Hér mætti impra á því að varla
hafi nokkur atvinnustétt verið í
nánari tengslum við erfðafræði en
bændur. Af þeim sökum hefur
skilningur á erfðafræði verið meiri
hjá búfjárbændum en flestum öðr-
um, skilningur sem hefur farið
vaxandi undanfarin 20—30 ár. Er
það afleiðing af miklum áhuga á
því sem við ennþá köllum „nýtísku
búfjárrækt“.
Sá sem les bók Skjervolds niður
í kjölinn kemst skjótt að raun um
að erfðir eru annað og meira en
erfðabúnaður sem fylgir ákveðn-
um lögmálum. í fáum orðum sagt
veitir bók Skjervolds innsýn í efn-
islegan grundvöll erfða.
í stuttu máli eru uppgötvanir í
samejndaerfðafræði hvorki meira
né minna en líffræðileg bylting
sem fáir hafa fulla yfirsýn yfir nú.
Því er spáð að áhrif þeirrar bylt-
ingar muni gæta á mörgum
sviðum.
Nýja heitið er líftækni.
Líftækni er dálítið óljóst hugtak
vegna þess að það spannar yfir öll
ferli eða athafnir þar sem tæknileg
hjálpartæki eru notuð í sambandi
við líf. Út frá þessari víðu skil-
greiningu spannar líftæknin yfir
heilar atvinnugreinar, svo sem
landbúnað, fiskveiðar og mat-
vælaiðnað. í daglegu tali er notuð
þrengri skilgreining: Líftækni er
framleiðsla (sem er) reist á lífver-
um sem hafa verið erfðabættar
eða umforritaðar með gena-
þættingu.
Því er spáð í Bandaríkjunum, en
Á skipuritinu sést á hvaða sviðum líffrœði genatækni hefur veirð tekin í notkun. Ný
svið munu bætast í hópinn. Takið eftir því að í kynbótum á grasi og kormi hefur þess
tækni ennþá ekki komið að haldi.
548 Freyr