Freyr - 01.02.1994, Blaðsíða 30

Landbúnaður og umhverfismál
Guðni Þorvaldsson, Rannsóknastofnun landbúnaðarins
Töluverðar umrœður hafa að undanförnu verið um lífrœnan landbúnað og umhverfis-
vœnan landbúnað. Þessi umrœða er þörf, en miklu skiptir að hún sé byggð á faglegum
grunni og þeirri þekkingu sem við ráðum yfir.
Einnig þurfa hugtök að vera skýr,
þannig að ljóst sé við hvað er átt.
Þegar talað er um umhverfisvænan
landbúnað í þessari grein er átt við
landbúnað þar sem leitast er við að
varðveita landgæði eftir því sem
tækni og þekking leyfir á hverjum
tíma, óháð því hvort áburðurinn er á
lífrænu formi eða ekki. Þegar talað
er um lífrænan landbúnað er átt við
þá hugmyndafræði að unnin áburð-
arefni og varnarefni séu óæskileg, en
áburður á lífrænu formi af hinu
góða.
Gjarnan er talað um lífræna rækt-
un sem umhverfisvæna og afurðina
sem holla og hreina vöru, en þetta
þarf alls ekki að fara saman. Það
þarf því að greina skýrt þarna á milli.
Þeir sem vilja kaupa mat, ræktaðan
eftir stöðlum um lífræna ræktun,
hafa til þess fullan rétt. Það má hins
vegar ekki blekkja fólk með því að
kynna lífræna ræktun sem svar við
öllum kröfum um umhverfisvæn-
leika, hollustu og gæði. Það er hægt
að fara illa með umhverfið og vör-
una þótt ekki sé notaður tilbúinn
áburður. Lífræn ræktun eins og önn-
ur ræktun verður að taka tillit til
þeirra þátta sem við viljum standa
vörð um. Lífrænn áburður er auk
þess mun vandmeðfarnari en tilbú-
inn áburður með tilliti til mengunar.
Tilgangur landbúnaðar okkar er
að framleiða mat og fleiri afurðir
(ull, skinn, reiðhesta o.fl.) fyrir
þjóðina og að vissu marki fyrir aðrar
þjóðir einnig. Það er allra hagur,
ekki síst þeirra sem stunda landbún-
að, að þetta sé gert með þeim hætti
að landið beri ekki tjón af. Þetta eru
flestir bændur meðvitaðir um.
Það þarf því að búa landbúnaðin-
um þau rekstrarskilyrði að hann geti
sinnt þessum þætti, þ.e.a.s það verð-
ur að reikna þann kostnað sem
bændur hafa af landverndinni inn í
Guðni Porvaldsson.
vöruverðið eða greiða hann á annan
hátt. Til skemmri tíma litið getur
slíkur landbúnaður ekki keppt við
landbúnað þar sem ófullnægjandi
tillit er tekið til umhverfisins. Hag-
ræðing í landbúnaði, sem hefur
lækkað vöruverð til neytenda, hefur
að hluta orðið á kostnað umhverfis-
ins. Þetta verður að hafa í huga
þegar talað er um vöruverð og sam-
keppni, ekki síst samkeppni frá öðr-
um löndum. Það er stjórnvalda að
sjá til þess að bændur geti stundað
landbúnað í sátt við umhverfið.
Þœttir sem taka þarf tillit til
Hér á eftir eru talin upp helstu
atriði sem taka þarf tillit til þegar um
þessi mál er fjallað. Listinn er ekki
byggður á stundarkröfum markað-
arins, heldur eru þetta atriði sem við
þurfum að gæta að til að geta skilað
landinu í sem bestu ástandi til kom-
andi kynslóða og um leið atriði sem
til lengri tíma litið ættu að gera
landbúnaðarvörur okkar eftirsókn-
arverðar.
1) Útskolun næringarefna
Það hafa ekki verið gerðar miklar
athuganir á útskolun næringarefna
hér á landi. Hins vegar er það vel
þekkt erlendis að næringarefni tap-
ast fyrst og fremst þegar akrar
standa opnir og ógrónir því að þá eru
engar plöntur til að hirða upp efnin
sem losna. Túnrækt eins og hér er
stunduð gefur tilefni til að ætla að
hér sé tap næringarefna á þennan
hátt mjög lítið. Þörf er á mælingum
til að staðfesta þetta.
Eitthvað skolast væntanlega út af
næringarefnum úr búfjáráburði þar
sem hann er geymdur utanhúss eða
borinn á túnin á þeim tíma sem grös
geta ekki nýtt sér hann. Næringar-
efni geta einnig tapast úr búfjárá-
burði og tilbúnum áburði með yfir-
borðsrennsli eftir stórrigningar. Þá
tapast eitthvað af næringarefnum úr
votheysgeymslum þar sem frá-
rennslið fer ekki í sérstakar þrær eða
haughús.
Utskolun er að jafnaði meiri þar
sem stórir áburðarskammtar eru
notaðir. Hér á landi er áburðargjöf á
tún stillt í hóf. Það sem tapast þynn-
ist einnig fljótt út þar sem áborið
land er mjög lítill hluti af flatarmáli
landsins. Með þetta í huga er því
betra að dreifa framleiðslueining-
unum um landið, en þjappa þeim
ekki um of saman.
2) Tap næringarefna í andrúmsloftið
í þessu tilliti er búfjáráburðurinn
einnig vandmeðfarnari en tilbúinn
áburður. Köfnunarefni tapast bæði í
geymslum og eins eftir að áburður-
inn er borinn á túnin. Þetta tap má
minnka með góðum geymslum, með
því að bera áburðinn á túnin á þeim
tíma sem grösin geta nýtt hann og
með því að fella hann niður í jarð-
veginn eins og tíðkast sums staðar
erlendis.
78 FREYR - 3*94