Freyr - 15.03.1994, Blaðsíða 14

Rauöar íslenskar
0,15 0,12 0,10
Rými m2
80
70
Gullauga
■ Undir25g
□ 26-40 g
H 41-60g
11 yfir 60 g
Flokkun kartaflna sem rœktaðar voru undir plasti árin 1979 og 1980.
þeirri kartöflu kom ný stöngulrengla
og önnur kartafla eða nýr stöngull
með blöðum ofanjarðar. Þetta varð
til þess að smælki varð mikið, ef
miðað er við önnur afbrigði sama ár.
Annars stigs vöxturinn var mestur
þar sem mest var borið á. I góðum
árum blómguðust kartöflujurtirnar.
Gullauga er gamalt norskt eða
sænskt afbrigði af óþekktum upp-
runa. í Norður-Noregi er það talið
hálfseinvaxið afbrigði (Volden, B.
1990). Jón Guðmundsson og Sigur-
geir Ólafsson sögðu 1978: „Arið
1930 fékk Klemenz Kr. Kristjáns-
son, tilraunastjóri, kartöfluafbrigð-
ið Gullauga sent frá Holti við
Tromsö í Noregi. Gullauga hlaut
fljótlega vinsældir og hefur hún æ
síðan verið talin einhver besta mat-
arkartaflan.'1
Oftast hefur Gullauga gefið meiri
verið ræktaðar á íslandi frá því á 18.
öld. I góðum árum er uppskeru-
magnið viðunandi, en ætíð er mikið
af smælki. I lélegum árum hefur
uppskeran reynst lítil. Kartöflurnar
eru bragðgóðar og þurrefnismagn í
þeim er venjulega yfir 20%. Kart-
öflugrasið er hávaxið og tekur tölu-
vert á sig í veðrum. Það er erfitt að
taka kartöflurnar upp, vegna þess
hvað stöngulrenglurnar eru langar
og kartöflurnar liggja því langt frá
móðurinni. Eftir athugunum að
dæma kemur fjölda stöngla frá
hverri móðurkartöflu. Það veldur
því að kartöflur undir hverju grasi
verða margar og smáar.
Árið 1987 var uppskera mikil, en
þá bar töluvert á annars stigs vexti
hjá Rauðum íslenskum. Þetta lýsti
sér þannig að á enda stöngulrenglu
óx kartafla á venjulegan hátt, en frá
uppskeru en Rauðar íslenskar og
mun minna hefur verið af smælki.
Líklega eru yfirburðir Gullauga
meiri í lélegum árum. Það koma
allmargir stönglar frá hverri móður-
kartöflu. í bragðprófunum, sem
gerðar voru á Hvanneyri, voru
Rauðar íslenskar settar skör hærra
sem matarkartöflur en Gullauga, þó
að ekki væri mikill munur á þurrefn-
ismagni.
Helga hefur nokkuð örugglega
myndast við stökkbreytingu úr
Gullauga í Unnarholtskoti í Hruna-
mannahreppi og ef til vill víðar. Af-
brigðið ber nafn Helgu Gísladóttur,
sem var húsfreyja f Unnarholtskoti
upp úr 1930. Helga hefur haft næmt
auga fyrir plöntum, þess vegna hefir
hún tekið eftir stökkbreyttum kart-
öflum í garði sínum og varðveitt
þær. Helga er í mörgum ritum rang-
lega sögð Filippusdóttir. Flestir eig-
inleikar Helgu kartaflna eru svipaðir
og eiginleikar Gullauga.
Ræktun á Rauðum íslenskum,
Gullauga og Helgu fylgja vandamál,
svo sem að þessi afbrigði eru næm
fyrir sjúkdómum og Gullauga og
Helga þola illa hnjask.
Bintje er kynbætt hollenskt af-
brigði, sem kom á markað um síð-
ustu aldamót og er enn mjög vinsælt
víða í Evrópu. I því eru ekki erfða-
vísar úr öðrum jurtum. Á Hvanneyri
gaf afbrigðið meiri uppskeru en
Rauðar íslenskar bæði í góðum og
lélegum sprettuárum. Bintje kart-
öflurnar flokkuðust betur en bæði
Rauðar og Gullauga, það er að segja
meira af Bintje kartöflunum voru
söluhæfar. Hins vegar hafa Rauðar
og Gullauga þótt bragðbetri en Bin-
tje.
Á súluritinu sést að stærðardreif-
ingin á Bintje kartöflum hefur verið
hentug fyrir markaðinn. Mikill hluti
uppskerunnar af Gullauga og Rauð-
198 FREYR - 6*94