Freyr - 01.04.1994, Blaðsíða 17

til verksins lækkar breytilegur
kostnaður sem tækjaleigunni nemur
en í staðinn hækkar fastur kostnaður
sem nemur vöxtum og afskriftum
vélarinnar. Þannig verður oft að
skoða framlegðina í samhengi við
fastan kostnað og arðsemi rekstrar-
ins í heild.
Einkaneyslan.
Út úr bókhaldinu verður einnig að
vera hægt að lesa um hagnað eða tap
af rekstrinum. Petta má gera fyrir
og/eða eftir að eigandinn hefur
reiknað sér laun. í búrekstri eru
fjölskyldulaunin yfirleitt tekin út
jafnharðan og útgjöld falla til; mat-
vara, rafmagnsreikningar, tann-
læknakostnaður o.s.frv. Mörgum
kann að þykja það koma búrekstrin-
um og bókhaldinu lítið við hvað fer
til einkanota. Það er þó einu sinni
svo að hvert bú hefur takmarkaða
getu til að greiða laun. Fyrir því geta
legið margar ástæður. Stærð búsins
er takmarkandi þáttur, ef staðið er í
fjárfestingum sem ekki eru enn farn-
ar að gefa tekjur getur launa-
greiðslugetan verið lítil tímabundið.
Mikilvægast er að sníða sér stakk
eftir vexti og ef um tímabundna erf-
iðleika er að ræða þarf að skipu-
leggja lausnina en ekki láta reka á
reiðanum. Þá getur verið til mikillar
hjálpar að þekkja einkaneysluna,
hve mikil er hún, í hvað er eytt og
hvenær. Með því að færa einka-
reikninginn ásamt tekjum og gjöld-
um búsins til bókar í þeim mánuði
sem þau falla til verður auðveldara
að undirbúa sérstaklega þau tímabil
þar sem fyrirsjáanlegur skortur er á
peningum, og e.t.v. afla ódýrara
lánsfjár í tíma en annars hefði feng-
ist.
Bókhaldið sýnir áhrif fyrri
ákvarðanatöku.
Reksturinn hlýtur að vera í sf-
felldri endurskoðun. Mikilvægt er
því að sjá fljótt hvaða árangur næst
þegar nýjar aðferðir við framleiðsl-
una eru teknar upp. Hefur t.d. tekist
að draga úr kjarnfóðurkaupum við
það að taka upp rúlluheyskap?
Bókhaldið má nota til að meta
áhrif mismunandi valkosta á fram-
tíðarfjárhagsstöðu búsins.
Ef fjárfesta á í aukinni tækni þarf
að gera sér grein fyrir þeim breyting-
Nýting bókhalds sem hjálpartœkis við bústjórn, dœmí.
MARKMIÐ:
KÖNNUN:
VALKOSTIR:
ÁKVÖRÐUN:
FRAMKVÆMD:
EFTIRLIT:
Fjölskyldutekjur verði 1.5 milljón króna.
Bókhaldið sýnir að tekjurnar eru 1,2 milljónir
króna. Nokkur afkastageta er ónýtt en framlegð er
há miðað við það sem almennt gerist.
Auka framleiðsluna, taka upp nýjar búgreinar eða
vinna utan bús.
Við kaup á greiðslumarki þarf fyrst að huga að
greiðslugetunni. Úr bókhaldi má lesa um fram-
leiðslutekjur og kostnað við framleiðslu á t.d. einu
kg af dilkakjöti. Einnig má lesa úr bókhaldinu
hvort nauðsynlegt sé að taka lán og þá hvort
reksturinn stendur undir aukinni skuldabyrði.
M.ö.o. er gerð áætlun um hvaða áhrif það hefur á
búreksturinn að auka framleiðsluna.
Ef niðurstaðan verður sú að búið standi undir
kaupum á greiðslumarki á því verði sem það býðst
(eða að greiðslumark fæst á því verði sem búið
getur greitt) eru kaupin gerð.
Framleiðslan vex og tekjur og kostnaður aukast.
Með því að bera niðurstöður bókhaldsins saman
við niðurstöður fyrri ára sést hvort fjölskyldutekj-
urnar hafa hækkað. Ef ekki þá þarf að leita skýr-
inga. Reyndist kostnaður annar en gert var ráð
fyrir eða dróst greiðslumarkið saman vegna sam-
dráttar í innanlandssölu.
um sem verða á tekjum og kostnaði
annars vegar og eignum og skuldum
hins vegar. Parf að taka fé að láni og
duga þá þær auknu tekjur sem fást til
að greiða þann kostnað? Mun búið
standa betur til lengri tíma litið eða
blasa við auknar skuldir.
Bókhaldið gefur mikilvægar upp-
lýsingar um þær skuldbindingar sem
búið hefur tekið á sig.
Mikilvægt er að hafa yfirsýn yfir
skuldir búsins, hve mikið þarf að
greiða í vexti og afborganir og
hvenær. Hvenær koma inn tekjur til
að standa undir þessum greiðslum?
Eitt af lykilorðunum í því sem rætt
hefur verið hér að framan er áætl-
anagerð. Flestir gera áætlanir í hug-
anum en blað og blýantur geta verið
nytsöm hjálpartæki. Reynslan sýnir
að umhverfið er stöðugum breyting-
um háð. Breytingar verða á
greiðslumarki, afurðaverði, vöxt-
um, o.s.frv. Taka þarf tillit til óvissu
af þessu tagi, t.d. með því að gera
ráð fyrir hærri vöxtum en gilda í dag
o.s.frv. Hversu mikil áhætta er tekin
er undir hverjum og einum bónda
komið. Augljóslega er bókhaldið
þarna mikilvæg undirstaða ásamt
ýmsum öðrum upplýsingum, bæði
úr eign rekstri svo sem afurðaskýrsl-
um og um rekstrarumhverfið al-
mennt.
Að lokum.
Hver bóndi og hvert bú er í eðli
sínu einstakt. Því er nauðsynlegt að
safna skipulega upplýsingum um
eigin rekstur því að fæst er eins og
hjá nágrannanum. Eflaust hafa
margir bændur náð góðum árangri í
að bæta rekstur sinn á liðnum árum.
Ljóst er að því lengra sem menn hafa
náð því meira hlýtur að sneiðast um
vannýtta möguleika. Við skoðun á
frekari möguleikum til úrbóta má
ekki gleyma að það er bóndinn
sjálfur sem er hæfastur til að leggja
mat á þá valkosti sem í boði eru til að
ná nýjum markmiðum. Hann þekkir
best aðstæður á sinni jörð.
Höfundur þakkar Gunnlaugi Júl-
íussyni og Gunnari R. Kristjánssyni
fyrir góðar ábendingar varðandi efn-
ismeðferð. Bjarni Guðmundsson
búvísindakennari á Hvanneyri
teiknaði mynd.
7*94 - FREYR 249