Freyr - 01.06.1994, Blaðsíða 7

_______________FRfl RITSTJÓRN________
Rekstrarumhverfi íslensks landbúnaöar
hefur breyst
Þegar litið er til haka blasir við að þrír til fjórir
síðustu áratugir þessarar aldar eiga sér ekki hlið-
stæðu í sögnunni í framboði á matvælum, hvort
sem litið er til stöðu þeirra mála hér á landi eða í
öðrum iðnvæddum löndum. Fram að því má
segja að eftirspurn hafi verið eftir öllum þeim
mat sem á boðstólum var og sala trygg. Víða um
heim, m.a. hér á landi, hafði frá fornu fari verið
náið samhengi milli matvælaöflunar og fólks-
fjölda. Þegar harðnaði í ári fækkaði fólki og í
góðæri fjölgaði því aftur.
Með tæknibyltingu sem hófst á sl. öld jókst
matvælaframleiðslan og jafnframt stórfjölgaði
jarðarbúum. Það var þó ekki fyrr en upp úr miðri
öldinni sem íbúar iðnvæddra ríkja Vesturlanda
gátu gengið að nægum mat vísum. Tvær heims-
styrjaldir seinkuðu því án efa að sá áfangi næð-
ist.
Síðustu áratugi hefur staða þessara mála verið
að breytast. Hægt hefur á fólksfjölgun í iðn-
væddum löndum, atvinnuleysi hefur komið til
sögunnar sem viðvarandi ástand og markaður
fyrir matvæli hefur þrengst. Um leið hefur aukist
þrýstingur almennings sem og stjórnvalda á það
að matvælaverð lækkaði. Því hefur verið mætt að
nokkru leyti með vaxandi notkun hjálparefna,
m.a. lyfja og vaxtaraukandi efna, sem dregið
hafa úr hollustu matarins og skaðar til lengdar
ræktunarland og umhverfið.
Vitað er að það er félagslega neikvætt fyrir
fólk að vera atvinnulaust og til að bregðast við
því hafa margar efnaðar þjóðir talið hagkvæmt
að leggja fram fé til að fólk geti stundað búskap
og fækkað þannig þeim sem ganga atvinnulausir.
Afurðirnar hafa síðan verið fluttar út á lágu verði
og keppt á matvælamarkaðnum við hliðstæðar
vörur innflutningslandanna. Athygli hefur verið
vakin á að framundan er enn harðnandi markaðs-
sókn hvers kyns vara, matvæla sem annarra, þar
sem framleiðsla er að aukast í stórum stíl í lönd-
um þar sem laun eru mjög lág. Angi af því hefur
borist til íslands þar sem á markaði eru pakka-
máltíðir frá Asíu, sem einungis þarf að bæta
vatni út í, og kosta nálægt kr. 40 máltíðin.
Hér á landi hafði hið opinbera lengst af ekki
afskipti af verðmyndun búvara. Það var fyrst ár-
ið 1942 sem teknar voru upp niðurgreiðslur á
ýmsum matvælum til að létta matarreikning
heimilanna og um 1961 var farið að greiða út-
flutningsbætur með búvörum, allt að 10% af
verðmæti búvöruframleiðslunnar. Þannig stóð
fram á yfirstandandi áratug en þá var ákveðið að
afnema útflutningsbætur og niðurgreiðslum
breytt í beingreiðslur til bænda út á ákveðið
magn mjólkur og kindakjöts. A tveimur síðustu
árum hefur ísland einnig gerst aðili að tveimur
alþjóðlegum samningum, EES og GATT, sem
munu opna fyrir innflutning búvara. Enn sem
komið er hafa einungis ákvæði EES-samningsins
tekið gildi og eru áhrifin enn lítil, en óvíst er
hvert áframhaldi samningaviðræður innan EES
munu leiða til varðandi nýjar reglur um leyfileg-
an innflutning.
GATT-samningurinn tekur gildi 1. júlí 1995
varðandi viðskipti með búvörur. Þá munu þegar
verða virkar heimildir um innflutning sem nemur
3% af neyslu þjóðarinnar á öllum búvörum án
tolla og hækkar það hlutfall upp í 5% á sex
árum. Onnur innlend búvörufrantleiðsla verður
varin með álagningu tollaígilda á sambærilega
innflutta vöru en þau tollaígildi munu smám
saman minnka um 36% af upphaflegum tolla-
ígildum á sex árum. Um útfærslu reglna um
þennan innflutning er enn margt óljóst, þar sem
ákvarðanir íslenskra stjórnvalda liggja ekki fyrir.
Af því sem hér hefur verið rakið má sjá að
staða íslensks landbúnaðar er í flestu erfiðari en
hún var og ósambærileg því þegar framboð var
rninna en eftirspurn og ganga mátti að vísum
greiðslum á fyrirfram umsömdu verði. Slíkt á nú
aðeins við uin mjólk og kindakjöt innan
greiðslumarks.
Nú er hin almenna regla sú að markaðurinn
ráði einn um selt magn afurða og verð sem fæst
fyrir það, vegna þess að í sífellt fleiri tilfelum er
einnig um erlenda samkeppni að ræða. Norðlæg
lega landsins, sem veldur því að vaxtartími gróð-
urs er hér stuttur, gerir samkeppnistöðu við inn-
11'94 - FREYR 399