Freyr - 01.06.1994, Blaðsíða 32
ið endurheimt landgæða oftast í sér
að byggja upp það gróðurfar sem
hentar best fyrir búfé og gefur þar
með af sér mestan arð. I grennd við
þéttbýli getur verið ofarlega á baugi
að koma upp gróðri sem stöðvar
skafrenning, veitir skjól, eykur
fuglalíf og hentar vel til útivistar. A
enn öðrum svæðum er markmiðið
e.t.v. að þar vaxi fallegur blómgróð-
ur til augnayndis eða þá að gæta
vatnsverndarsjónarmiða. Svona má
lengi telja, en ljóst er að hraða þarf
gerð landnýtingaráætlunar sem tek-
ur m.a. mið að slíkum grundvallar-
atriðum. Nánar er fjallað um vist-
fræði og stefnumið í nýjustu árbók
Landgræðslunnar, Græðum Island
V.
Að því er varðar illa farið land
þarf að gera kröfur um samsetningu
gróðurs og lágmarksgróðurhulu.
Einnig þarf að taka tillit til þess hve
slíkar gróðurbreytingar mega taka
langan tíma. Rannsóknir á vistkerf-
um, þar með töldum gróðurskilyrð-
urn, eru í hópi mikilvægustu rann-
sóknaflokka víða erlendis. Hér á
landi hefur slíkum rannsóknum hins
vegar sáralítið verið sinnt. Við höf-
um þess vegna takmarkaða hug-
mynd um hvers landið er megnugt ef
við stjórnum nýtingu þess skynsam-
lega. Líklegt er að mörg af rýrustu
íslenskra bœnda er þörf.
Frh. afbls. 425.
ar, gildi starfa okkar og hlutverk
þeirra félaga, sem við höfum skuld-
bundið okkur til að starfa í.
íslenskir bændur verða einmitt
um þessar mundir að hafa í huga að
þeir eru þar sem þörfin er brýn þrátt
fyrir allt og jafnvel þó um nokkra
stund hafi blásið á móti og þó stund-
um hefði mátt skilja orð sjálfskip-
aðra vitringa þjóðarinnar svo, að
matvæli kæmu í framtíðinni til með
að svífa ofan af himnum líkt og
snjórinn eða einhvers staðar að utan
eins og Macintoshið gerði í eina tíð
eða amerískt tyggjó eða danskir
kökubotnar eða enskt kex. En raun-
veruleikinn er annar. Einhvern tíma
kemur að því að fólk skilur aftur
hvað það er að búa við svo sérstakar
aðstæður sem íslendingar gera í
gróðurlendunum, t.d. þursaskeggs-
mói, ýmsir lyngmóar, að ótöldum
melum og melagróðri, séu afleiðing
landnýtingar í aldanna rás en endur-
spegli ekki raunveruleg gróðurskil-
yrði. Að því er varðar miðhálendið
er ljóst að þar skakkar víða miklu í
útbreiðslu núverandi gróðurs miðað
við það sem þar gæti vaxið.
Horft til framtíðar
Beitarþol er ákaflega flókið og
jafnframt misnotað hugtak. I raun
og veru er ekki til nein algild viðmið-
un til að reikna beitarþol. Æskilegra
gæti verið að nota fremur hugtakið
hæfilegt beitarálag, eða eitthvað
ámóta, í staðinn. Árferði, stjórn
beitar og landbætur eru þættir sem
hafa áhrif á það hve land þolir vel
beitarálag, svo að aðeins fáir áhrifa-
þættir séu nefndir.
Sem dæmi um þetta má nefna að
sumarið 1978 var sauðfé fleira í hög-
um en nokkru sinni fyrr frá land-
námi. Þá var góð tíð. Árið eftir,
1979, var hins vegar með afbrigðum
kalt og spretta lítil. Álag á gróður
varð mikið og óbætanlegar skemnrd-
ir áttu sér stað víða, ekki síst á
afréttum. Þetta undirstrikar það hve
beitarþol er breytilegt frá ári til árs
og hve óraunhæft er að miða hæfi-
legt álag við góðærin. Stjórn beitar.
raun. Loftið er t.d. ótrúlega hreint á
íslandi og við ætlum að halda því
hreinu þó að það sé mengað í út-
löndum, búfjárafurðir eru um margt
góðar og við ætlum að hafa það
þannig. Við verðum því að sporna
við fótum þegar ormur kaupskapar-
ins fer á kreik og dregur upp skrípa-
myndir af ímyndaðri veröld sem á að
verða og dylja sjónum hin varanlegu
verðmæti íslenskrar þjóðmenning-
ar. I sveitum landsins er viðhaldið
sambandinu við náttúruna, sem er
uppspretta allra krafta, en í borginni
eyðast þeir og tæmast, eins og góður
maður orðaði það eitt sinn. Það er
búskapurinn sem veitir hið mann-
lega eldsneyti. Án búskaprains get-
ur samfélagið alls ekki verið sjálfu
sér nægt. Án búskapar rotnar samfé-
ekki síst hvenær beit er hafin að vori,
hefur auk þess mikil áhrif á fram-
leiðslugetu landsins.
Framvegis er æskilegt að mat á
hæfilegu Seitarálagi miðist við þá
grundvallarhugsun að tryggja til
frambúðar gæði jarðvegs og gróðurs
og afurðasemi búfjár. Mistök geta
verið dýrkeypt, eins og dæmin
sanna.
Þjóðfélagið gerir síauknar kröfur
um stöðvun jarðvegseyðingar og
endurheimt landgæða. Það er fyrst
og fremst á ábyrgð þeirra sem landið
nýta að það batni frekar en rýrni.
Mat á beitarþoli eða hæfilegu beitar-
álagi, eða hvers konar tölulegar
upplýsingar, geta aldrei firrt menn
slíkri ábyrgð. Hins vegar þarf að
auðvelda mönnum að vernda land
eða bæta í samræmi við sett mark-
mið. Við það mun starf Landgræðsl-
unnar miðast í vaxandi mæli í fram-
tíðinni. Ekki síst þarf að leggja
áherslu á öflun og miðlun þekking-
ar, svo og fjárhagslega aðstoð við þá
sem vilja vinna að landvernd og upp-
græðslu þar sem þörf er á. Verndun
landkosta er sameiginlegt hags-
munamál þeirra sem landið nýta og
þjóðarinnar allrar.
lagið innan frá, étur upp hin heil-
brigða lífsþrótt kynslóðanna og sker
á hina dulmögnuðu taug manns og
moldar. Þegar svo er komið er á
brott lífskjarni þessarar þjóðar. Því
bið ég Búnaðarfélag Villingaholts-
hrepps vel að lifa í framtíðinni og
hvet forystumenn þess til að standa
ákveðnir vörð um stefnumið félags-
ins, hugsjónir og allt það sem má
verða til að treysta samband manns
og moldar, lífs og lands, í þessari
sveit, svo að sá helgidómur sem liðn-
ar kynslóðir hafa helgað með lífsbar-
áttu sinni afrækist ekki heldur
blómstri og blessist.
Höfundur er sóknarprestur í Hraungerðis-
prestakalli.
424 FREYR - 11 '94