Freyr - 01.06.1994, Blaðsíða 33
íslenskra bœnda er þörf
Rœða flutt á 100 ára afmœli Búnaðarfélags
Villingaholtshrepps f Þjórsárveri 21. mars 1993
Sr. Kristinn Ágúst Friðfinnsson
Sr. Sigurður Pálsson sagði eitt sinn: Það er engin skynsamleg forsenda til fyrir byggða-
stefnu nema ein og hún er sú, að helgidómar þjóðarinnar afrœkist ekki. Síðan bœtti hann
við: En helgidómar þjóðarinnar eru hver sá staður, sem kynslóðir hafa helgað með
lífsbaráttu sinni.
Til þessara orða verður mér nú
hugsað er við minnumst 100 ára
afmælis þess félags hér í Villinga-
holtshreppi, sem staðið hefur vörð
um bændurna, sem helgað hafa
þessa sveit með lífsbaráttu sinni og
síns heimafólks. í huga sr. Sigurðar
Pálssonar voru helgidómarnir því
fyrst og fremst túnin, engin, bæjar-
hvammarnir, lækirnir, lind sem í
lautu streymir og lyng sem á heiði
dreymir, grund og vangur, sund og
drangur. Milli lands og þjóðar,
manns og moldar, er nefnilega dulin
taug, sem eflir heilbrigða vitund fyr-
ir þjóðerninu, víkkar skilning okkar
á samhenginu í tilverunni og glæðir
með okkur þakklæti fyrir ávexti
náttúrunnar, gjafir skaparans.
Sennilega er sú taug sterkust, sem
tengir okkur við sveitir þessa lands.
Hún er í það minnsta lífræn og vel
bundin foldinni, sem við erum kom-
in af og sameinumst svo um síðir.
Pað skildi Sveinbjörn Egilsson þegar
hann kvað um, að þó við förum og
sjáum okkur um í heiminum þá er
hún sterk taugin, sem dregur okkur
aftur heim á æskufoldu.
Leika land munir lýða sonum
hveim er fúss er farar,
en römm er sú taug er rekka dregur
föður túna til.
(Sveinbjörn Egilsson).
Öll heiðarleg vinna er þroskandi,
nauðsynleg og holl - sérstaklega sú
vinna, sem er í sátt við umhverfið og
bætir og græðir. Og sá sem lifir á
endurnýjanlegum gjöfum náttúr-
unnar vinnur, í sérstökum skilningi
þess orðs, með Guði. Pví er öll sú
Sr. Kristinn Ág. Friðjónsson.
lífsbarátta sem er í sátt við umhverf-
ið heilög, heil, því að hún er unnin í
samvinnu og sátt við náttúrulegt
jafnvægi lífsins, vistkerfið, sköpun-
arverkið allt.
Það eru athyglisverðir hlutir sem
koma í ljós þegar það tímabil er
skoðað, sem ól af sér Búnaðarfélag
Villingaholtshrepps. Hvernig var
eiginlega umhorfs á íslandi um það
leyti, sem félagið varð til? Ölfusár-
brúin hafði verið tekin í notkun þá
nýlega (1891) og stutt var í að Þjórs-
árbrúin yrði opnuð fyrir umferð
(1895). Islendingum hafði fækkað
undangenginn áratuga vegna fólks-
flutninga til vesturheims (voru árið
1890 ekki nema 70.927 talsins). Árið
1893 ferðuðust um landið sölumenn
vesturheimsferða, sem dásömuðu
landkosti og afkomumöguleika
þeirra, sem þangað færu og reyndu
að gera margt til að fólk fengist til að
taka sig upp og plægja nýja jörð og sá
í framandi svörð. Þeim var víða illa
tekið. Þilskipaútgerð fór vaxandi.
Stýrimannaskóli var nýstofnaður og
vísir að kennaraskóla að rísa í Flens-
borg. íslendingar fóru að eignast
Islendingasögurnar í einni ritröð,
sem átti sennilega sinn þátt í að efla
með þeim þjóðernishugsjónir.
Sauðasala til Bretlands hafði bætt
hag margra bænda og fjórir bænda-
skólar höfðu verið stofnaðir á árun-
um 1880 til 1889 og búnaðarfélög
höfðu farið að sjá dagsins ljós eftir
1840. Hreyfing var að komast á hið
áður kyrrstæða samfélag á íslandi.
Það er nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því, að skömmu fyrir
aldaskipti verða gjarnan umbreyt-
ingar. Þá losnar gjarnan um það,
sem áður hefur verið staðnað og
stirt. Aldaskiptum fylgir gjarnan eft-
irvænting. Ekki svo að skilja að alda-
skipti séu í sjálfu sér dulræn. Ef
aldaskipti eru dulræn eru þau það
vegna þess að við veitum þeim það
innihald. Nei, rétt fyrir aldaskipti
gerist gjarnan eitthvað, sem á sér
sögulegar forsendur er springur svo
út og blómstara af nauðsyn. Menn-
ingarsögulega og atvinnusögulega -
og meira að segja trúarsögulega -
voru árin fyrir síðustu aldamót tími
ólgu og fæðingarhríða, tími deiglu
og eftirvæntingar. Á þeim tíma
verður Búnaðarfélag Villingaholts-
hrepps til. Þetta segi ég ekki vegna
þess að ég ætli að rekja sagnfræðileg-
an bakgrunn félagsins, heldur vegna
þess að ég tel að með skilningi okkar
á meginstraumum og meginhreyf-
ingum í stærra samhengi sögunnar
skiljum við hugsanlega betur líf okk-
Frh. á hls. 424.
11*94 - FREYR 425