Freyr - 01.08.1994, Blaðsíða 14

Islenski hesturinn
Stiklaö á stóru um stöðu hans og framtíð
Þórir Magnús Lárusson, kennari, Bœndaskólanum á Hólum
Fyrirlestur haldinn á Sauðárkróki 10. júní 1994
Inngangur
íslenski hesturinn er eitt af fjöl-
mörgum hestakynjum á jörðinni.
Hann er ekki stór á mælikvarða er-
lendra hestakynja, en er hins vegar
talinn sterkur, nægjusamur og þol-
góður, borinn saman við önnur
hestakyn. Hann er notaður og virtur
af háum sem lágum, ungunr sem
öldnum hvar sem er í heiminum.
Um hann hafa verið ort ljóð og
samdar sögur sem færa menn í
annan heim. Umhverfis hestinn er
einhvers konar rómantík eða dulúð,
sem ekki má hrófla við. Annað
hvort ertu fæddur hestamaður og
veist og kannt þar af leiðandi það
sem þarf eða þú ert ekki hesta-
maður. Það er ekki hægt að læra að
verða hestamaður, maður hefur það
einfaldlega í blóðinu. Eða hvað?
Oft er sagt að reynslan sé besti
skólinn, þannig eflist þekking og
vitneskja best. Reynslan er ekki
slæm í sjálfu sér, en oft er hún
tímafrek, kostnaðarsöm og jafnvel
bitur. Reynsla mín, reynsla þín og
reynsla okkar allra af einhverjum
ákveðnum hlut eða atburði er ekki
sú sama. Við upplifum hlutina mis-
munandi. Með upplýsingaöflun og
rannsóknum er hægt að stytta
reynslutímann og jafnframt að ná
fram víðtækari þekkingu og kostn-
aðarminni, skipulagðri og fljótvirk-
ari en með reynslunni.
Rannsóknir í hrossarækt og hesta-
mennsku á íslandi eru litlar. Hér
hefur reynslan ráðið ríkum að
mestu. Hvar skal bera niður til að
bæta úr?
Notkun/hlutverk hrossa
Hross eru nýtt til kjötframleiðslu,
kynbóta og framleiðslu brúkunar-
hrossa, en þau eru aftur notuð sem:
- reiðhestar
- smalahestar
Þórir Magnús Lárusson.
- keppnishestar
- ferðahestar
- hestaleiguhestar
- reiðskólahestar
- tómstundahestar
Mörg hrossanna geta tilheyrt flest-
um flokkunum og ef til vill má
flokka þau flest í þann síðasta.
Þannig hefur hlutverk hestsins
breyst á fáum áratugum.
Einnig má segja að aukaafurð
hestsins á allra síðustu árum sé að
breytast í aðalafurð, en það hlutverk
er:
- að njóta náttúru landsins
- að eyða streitu nútímamannsins
- að kynna Island, bæði innan-
lands og utan.
Það er sama hvert horft er, það
þarf kunnáttu og þekkingu til að fara
með og halda hross. Fjöldi nýrra
notenda hestsins bætist við á hverju
ári og þá þarf að uppfræða og kenna
þeim. Hér má ýmislegt betur fara.
Rœktun
Fjöldi hrossa á Islandi er talinn
vera um 75.000. Þau eru flest í eigu
íslendinga, bæði þéttbýlis- og dreif-
býlisbúa. Markmiðin með þessari
eign eru sjálfsagt jafnmörg eigend-
unum.
Hið opinbera hefur sett fram sitt
markmið sem er í stuttu máli að
rækta falleg, sterk og hraust hross
með allan gang. Hið opinbera legg-
ur einnig til fé, sem fer til skýrslu-
halds (grunnskráning), leiðbeininga-
þjónustu, kynbótadóma, útreikninga
á kynbótamati, útgáfu dóma og nið-
urstöður kynbótamats svo að það
helsta sé nefnt.
Búnaðarfélag íslands er ábyrgðar-
aðili þessa starfs og fær ýmsa aðila
til að sjá um einstaka verkþætti. Um
3/4 ræktanda taka þátt í skýrsluhald-
inu, þ.e. eru með sín hross grunn-
skráð. Þar af er mikill fjöldi þétt-
býlisbúa sem eiga fá hross hver, allt
niður eina hryssu, en fjölmargir
stóðbændur eru fyrir utan skýrslu-
haldið. 1.200-1.500 hross hafa kom-
ið til kynbótadóms árlega undan-
farin ár. Boðið er upp á kynbóta-
dóma tvisvar á ári, fyrri hluta sum-
ars (maf og júní) og síðsumars
(ágúst) í hverju héraði.
Talið er að allt að einn þriðji hluti
hrossanna sé virkur í ræktunarstarf-
inu. Við útreikninga á kynbótamati
hrossana er notað hið svonefnda
BLUP-kerfi, sem hefur hlotið viður-
kenningu sem ein besta aðferðin við
útreikning á kynbótamati. Dómamir
og kynbótamatið fyrir hvert ár er
gefið út að jafnaði einu sinni á ári í
ritinu Hrossaræktin, sem BI gefur út.
Breytileiki íslenska hrossa-
stofnsins er mjög mikill, fyrir t.d.
sköpulag, stærð, lit og reiðhesta-
kosti. Erfðabreytileikinn í hrossa-
stofnunum er nokkuð þekktur hvað
varðar þá eiginleika sem dæmdir eru
í kynbótadómi. Kerfisbundnum um-
518 FREYR- 15-16'94