Freyr - 15.11.1994, Blaðsíða 6

_______________FRfl RITSTJÓRN
íslenskur ullariðnaður á farsœlli leið
Fremur hljótt hefur verið um mál ullar og
ullarvinnslu að undanförnu. Eins og oft er, er það
til vitnis um að þar séu mál í farsælum farvegi,
en erfiðleikar eru að vanda fyriferðarmestir í
fjölmiðlum.
Sú var tíð og ekki mörg ár síðan íslenskur
ullariðnaður gekk í gegnum mikla kreppu sem
endaði með gjaldþroti Álafoss hf. Það var árið
1991, en frá miðju því ári, þegar Álafoss hf.
hætti rekstri, og til áramóta 1991/'92 áttu bændur
ekki í neitt hús að venda með ull sína. Þá hóf
nýtt fyrirtæki, íslenskur textíliðnaður hf.,
„Istex“, að taka á móti ull. Það fyrirtæki var
stofnað í október 1991, en driffjöður að því var
fjögurra manna hópur fyrrverandi starfsmanna
Álafoss undir forystu Guðjóns Kristinssonar,
sem gerðist framkvæmdastjóri hins nýja fyrir-
tækis, ístex.
ístex keypti vélakost verksmiðju Álafoss í
Mosfellsbæ og tók hús hennar á leigu, en keypti
bæði hús og vélar Ullarþvottastöðvarinnar í
Hveragerði. Hluthafar ístex eru, auk frum-
kvöðlanna fjögurra, sem allir gegna lykilstöðum
í fyrirtækinu, tveir Þjóðverjar sem átt höfðu
viðskipti við Álafoss, Landssamtök sauðfjár-
bænda, nokkur kaupfélög og 1918 bændur en
það voru allir bændur sem lögðu inn ull hjá Istex
yfir ákveðnu lágmarki árið 1992. Fulltrúi þeirra í
stjórn er kosinn af Stéttarsambandi bænda og er
hann nú Þórarinn Þorvaldsson á Þóroddsstöðum,
sem jafnframt er sjórnarformaður.
ístex framleiðir ullarband, annars vegar til
iðnaðar, þ.e. til vefnaðar, til að prjóna úr í vélum
og til gólfteppagerðar, og hins vegar band til að
handprjóna úr og er handprjónabandið stærsta
einstaka afurð verksmiðjunnar. Af bandi sem fer
til iðnaðar fer mest til fyrirtækisins Foldu hf. á
Akureyri sem prjónar og vefur úr því en nokkuð
fer til útflutnings.
Handprjónabandið fer á markað bæði hér á
landi og erlendis, en það er flutt út til Norður-
landanna, Bretlands, Þýskalands, Bandaríkja N-
Ameríku, Kanada, Japans og Ástralíu. ístex
hefur lagt sig mjög fram um að afla markaða
erlendis fyrir framleiðslu sína og notið til þess
fulltingis Útflutningsráðs. Það hefur haft hönn-
822 FREYR - 22'94
uði í þjónustu sinni til að hanna flíkur, einkum
peysur, og varið verulegu fé til að gefa úr prjóna-
bækur með leiðbeiningum og myndum af
ullarflíkum. Þessar bækur sem í einu og öllu eru
unnar hér á landi eru með texta á fjórum tungu-
málum og seldar á prentkostnaðarverði til versl-
ana þar sem bandið er á boðstólum. Fjórar slíkar
bækur, í stóru broti, hafa verið gefnar út á síðu-
stu tveimur árum og má nefna að ein bókin, með
leiðbeiningum um prjón á íslenskum lopa-
peysum, hefur verið seld í 26 þúsund eintökum.
Þá lætur ístex prjóna peysur sem kynntar eru í
prjónabókunum og selur þær umboðsmönnum á
kostnaðarverði sem selja þær síðan áfram versl-
unum til útstillingar.
Umsvif Istex hafa farið jafnt og þétt vaxandi
frá því fyrirtækið var stofnað. Það er eini kaup-
andi ullar á landinu og greiðir fyrir hana heims-
markaðsverð. Það verð er nú, svo að dæmi sé
tekið, 138 kr./kg á óþvegna ull í Úrvalsflokki.
Fyrir þá ull fær bóndinn hins vegar greitt 623
kr./kg. Fyrir 2. fl. er tilsvarandi upphæðir 105
kr./kg frá ístex og 433 kr./kg. Mismun á heims-
varkaðsverði og skráðu grundvallarverði greiðir
ríkissjóður. Sú upphæð er alls kr. 240 millj. fyrir
árið 1994, en er áætlað að lækki um 41 millj. kr.
árið 1995, skv. fjárlagafrumvarpi. Greiðslur úr
ríkissjóði fyrir ull eru rökstuddar með því að
ístex keppir um markað við fyrirtæki um allan
heim, sem og um sölu á ullarvörum innanlands í
keppni við innflutning. Til marks um það má
nefnda að í Noregi, Bretlandi og Bandaríkjunum
eru framleiddar eftirlíkingar af íslenskum lopa,
auk þess sem t.d. bæði Norðmenn og Bretar eiga
sér gamlar hefðir í þessari framleiðslu.
Besta hráefni til vinnslu er haustrúin ull, þar
sem féð er rúið um það leyti sem það er tekið á
hús. Bændur rýja fé sitt í vaxandi mæli á haustin
og síðan aftur nokkru eftir áramót, í febrúar-
mars. Sú ull, sem þá fæst er ekki eins góð, bæði
af húsvist og vegna þess að ullarhárin eru þá
fremur stutt.
Þrátt fyrir að bændur leggi sífellt inn betri ull,
er enn nokkuð um það að mjög þófin eða
skemmd ull komi frá bændum. Fyrir þá ull sem
fer í úrkast er ekkert greitt, en hins vegar hefur