Freyr - 15.11.1994, Síða 28

fóru hefðu farið mjög seint að sum-
rinu. Þó að áður hafi verið vitað að
hitastig í ám hefur áhrif á sjógöngu
seiða, hefur ekki verið ljóst hversu
áhrifamikill þessi þáttur getur verið í
jaðarskilyrðum. Sé litið til baka, má
gera ráð fyrir, að þessi áhrifavaldur
hafi valdið veiðibresti á liðnum
árum, ýmist einn eða samverkandi
með öðrum skyldum þáttum. Þannig
má gera ráð fyrir að smálaxabrestur
á Norðurlandi sumarið 1980 geti
hafa orsakast af vor- og sumar-
kuldum 1979. Einnig má gera ráð
fyrir að óvissa tengd þessum áhrifa-
valdi hafi verið meginþáttur í þeirri
ónákvæmni, sem óneitanlega hefur
fylgt spám um laxgengd út frá seiða-
búskap og ástandi sjávar. Mikilvægi
slíkra rannsókna á sjógöngu laxa-
seiða í lykilám er því óumdeilanlegt.
6. Afkoma laxaseiða í sjó er háð
hitastigi og fæðuframboði sjávar,
auk afráns og veiða sem stundaðar
eru í sjó. Ástand sjávar fyrir
Norðurlandi var óhagstætt frá 1988
til 1991, en samkvæmt upplýsingum
Hafrannsóknastofnunar hefur ástand
sjávar verið gott undanfarin tvö ár,
eins og fram kemur í batnandi af-
komu ýmissa nytjafiska, þó að
þorskur sé þar undantekning. Hins
vegar eru þessar upplýsingar bundn-
ar við svæðin umhverfis ísland, en
lax gengur sem kunnugt er inn á
hafssvæði vestur af landinu langt
utan efnahagslögsögu okkar. Áður
var minnst á hrun ýmissa fiskteg-
unda við Grænland og í Labrador-
hafinu. Einnig er vert að hafa í huga
það bann, sem í gildi er í flestum
löndum við norðanvert Atlantshaf
varðandi nýtingu hvala og sela.
Afrán þessarra tegunda er öldungis
ókannað bæði hvað varðar lax og
aðrar nytjategundir.
7. Endanlegur afrakstur beitar-
svæðanna í sjó kemur fram í þeim
fjölda laxa, sem í ána gengur og
kynjahlutfalli. Hafi skilyrði verið
léleg ganga fáir og smáir laxar og
oft verða þá fleiri hængar heldur en
hrygnur kynþroska sem smálax, sem
reyndar er mjög algengt á norð-
anverðu landinu. Erfitt er að rekja
smálaxaskort á norðanverðu landinu
til óhagstæðra sjávarskilyrða, ekki
síst þar sem endurheimtur laxa-
merkja á undanfömum árum hafa
gefið til kynna, að hluti laxins gangi
austur á bóginn í átt til Noregs, þar
sem hlýsjór hefur verið ríkjandi.
8. Endanleg veiði í ánni er að
sjálfsögðu háð ýmsum þáttum, sem
áhrif hafa á veiðni stangarinnar, svo
sem langvarandi þurrkar, sem einnig
geta tafið fyrir göngu laxins í ána.
Þéttleiki og nýting leyfilegra stanga
getur einnig haft veruleg áhrif.
Nýliðið sumar var einstaklega þurrt
í flestum landshlutum, sem hefur
vafalaust dregið enn frekar úr veiði
á þeim litla laxi sem var í ánum.
Smálaxaskortur 1994 vegna
vorkulda 1993
Séu áðumefndir þættir vegnir á
vogarskálum virðist veigamesta
skýringin á smálaxaskorti á norð-
anverðu landinu vera vorkuldar á
síðasta ári, sem seinkuðu og komu
jafnvel í veg fyrir göngu laxaseiða í
sjó. Ýmislegt bendir til að slík töf sé
ekki einsdæmi í þeim landshluta og
spumingar vakna hvort slík upp-
söfnun á gönguseiðum geti skilað
sér í mikilli laxgengd, þegar að-
stæður til sjógöngu batna og vaxt-
arskilyrði í hafinu eru hagstæð.
Á vestanverðu landinu eru skýr-
ingar mun flóknari, þar sem haf-
beitarheimtur voru rýrar, en þær
stjómast yfirleitt ekki af fersk-
vatnsþáttum. Viðbótarskýringa verð-
ur því að leita í ástandi sjávar á
ætisslóð laxins á Vesturlandi, sem
að hluta leitar inn í annað hafsvæði
heldur en norðlenski laxinn.
Eru til raunhœfar lausnir
meö rœktun?
Fátt verður um svör, þegar stórt er
spurt. Ljóst er að mannlegur máttur
ræður hvorki við aðstæður í ánum
né í hafinu. Hins vegar virðist vera
mögulegt að sleppa vel aðlöguðum
gönguseiðum í sleppitjamir við ám-
ar, sem gætu gengið til sjávar þrátt
fyrir kulda í ánni, að því tilskildu að
þau hefðu fengið sérstaka hita-
meðferð í eldisstöðinni fyrir slepp-
ingu. Sleppingar í Rangánum eru
gott dæmi um slíka ræktun. Slepp-
ingin yrði að vera árleg og í stórum
stíl til að koma að gagni, þar sem
ekki er hægt að spá fyrir um hitafar
að vori.
Veiðimálastofnun vinnur nú að
verkefni í tengslum við gæði göngu-
seiða, sem nýst gæti við slíka rækt-
un. Þar er verið að bera saman
árangur af sleppingu merktra eins og
tveggja ára gönguseiða, sem fengið
hafa mismunandi meðferð fyrir
sleppingu. Vonast er til, að þetta
verkefni, sem stutt er af Fiskrækt-
arsjóði, verði mikilvægt framlag til
endurbóta á ræktunaraðferðum í
veiðiám.
Heimildir
Ymsar rannsóknaskýrslur Veiðimálastofn-
unar.
MOlflR
N.J.F. - samtök nor-
rœnna búvísinda-
manna
Norrænir búvísindamenn hafa síð-
an 1918 haft með sér samtök sem í
daglegu tali eru nefnd N.J.F., en það
er skammstöfun á Nordiska Jord-
bruksforskares Förening, eins og
þau heita á sænsku.
Samtökin beita sér fyrir því að
efla landbúnaðarrannsóknir á Norð-
urlöndum, m.a. með því að greiða
fyrir samvinnu rannsóknarmanna og
rannsóknastofnana. Nú eru um
2800 félagar í samtökunum.
N.J.F. skiptist í deildir eftir lönd-
um og í þrettán skorir eftir sér-
greinum. Einn fulltrúi frá hverju
landi er í stjóm skoranna og skipa
þær vinnuhópa þegar svo ber undir.
Tímarit samtakanna, Nordisk
Jordbruksforskning, kemur úl fjór-
um sinnum á ári og birtir m.a. út-
drætti úr erindum sem flutt eru á
námsstefnum samtakanna. Áskrift
að tímaritinu er innifalin í árgjald-
inu, en það er nú 1100 krónur.
Aðalráðstefnu heldur N.J.F. fjórða
hvert ár með vönduðu og fjölbreyttu
efni. Næsta ráðstefna verður í
Reykjavík 26.-29. júní 1995 og er
yfirskrift hennar Nordisk lantbruk i
det nya Europa.
Rfkharð Brynjólfsson, kennari á
Hvanneyri er nú formaður íslands-
deildarinnar.
844 FREYR - 22*94