Freyr - 15.12.1994, Blaðsíða 10

Mjólkuráhöld. F.v. 10-gjarða swnar-
strokkur úr Meðallandi, mjaltafata,
skyrsíll, stendur á barmi lítils keralds,
þá vetrarstrokkurinn, smár í sniðum.
Ofar eru þvögur, ostapoki, Itleypisiður
og smjörfjöl. A hillunum eru bakkar,
byttur, trog, ostamót og hleypisdallur.
Freysmxnd.
Handavinnukistan hennar Árnýjar
Filippusdóttur er kínversk að upp-
runa, segir Þórður. Hún sýnir það
þegar hún er opnuð hversu mikið er
til, hún er full upp á barma af handa-
vinnu og gömlum klæðum.
Tveir söðlar eru hér, söðull
efnaðrar konu og frekar fátækari
konu; þeir eru góð dæmi um
stöðutákn fyrri tíma.
Á trafaöskjur frá 17. öld er letruð
erfðaskrá frá móður til dóttur: „Sjá
Halldóra Bjarnardóttir á þessar
öskjur eftir móður sína.“ Það fór
ekki á milli mála hver átti að eignast
þær.
Þorbjörg Halldórsdóttir frá
Strandarhjáleigu var afskaplega
merkileg kona. Hún hafði aldrei
setið á skólabekk en hún kunni allan
útsaum. Hundrað ára gömul saum-
aði hún mynd af Keldum á Rang-
árvölllum sem er hér uppsett;
saumaði myndina til minningar um
það að þá voru 100 ár frá því að
faðir hennar smíðaði Keldnakirkju;
95 ára að aldri saumaði hún
Bergþórshvol og Prestsbakka á Síðu
og um áttrætt saumaði hún mynd af
æskuheimili sínu með grunnmynd
og framhlið bæjarins, og gefur
einkunn: „Römm er sú taug er rekka
dregur, föðurtúna til“.
Hér eru brennivínshorn útskorin
og púðurhorn. Skaftfellingar höfðu
slík hom í ferðum langt fram eftir
19. öld.
Hér er hringurinn sem þjóðsagan
segir að hafi átt að vera fenginn úr
gullkistu Þrasa landsnámsmanns
undir Skógafossi. í sýningarpúlti
einu er öll smíðin eftir sama mann,
Olaf Þórarinsson frá Hnausum í
Meðallandi, f. 1778, d. 1840, höf-
uðsnillingur í bændastétt.
Á lok af trafaöskjunt sem er frá
því um 1600 er letruð lífsregla:
„Hvað þú gjör þá gjör það forsjá-
lega“.
Upphaf safnsins í Skógum
Það var 1945 sem fyrst var borin
fram tillaga um það á sýslufundi
Rangárvallasýslu af séra Jóni Guð-
jónssyni í Holti að stofna
byggðasafn, segir Þórður. Ég var
búinn að nefna þetta við hann áður
og hann sagðist þá hafa verið búinn
að hugsa sér bera þetta fram. Þá var
kosin byggðasafnsnefnd, sú fyrsta.
Ég lenti í henni frá byrjun og byrjaði
út frá þessu 1946-1947 að safna
munum. Árið 1949 var korninn sá
vísir að þessu að það var nauðsyn-
legt að konta því einhversstaðar
fyrir. Þá var Skógaskóli að taka til
starfa og lítið herbergi var innréttað
í kjallara skólahússins fyrir safnið.
Má því segja að saman hafi farið
stofnun skólans og safnsins.
Skólahúsið var eina húsið sem kom
til greina hér í héraði til varðveislu
hluta.
I. desember 1949 tel ég vera
stofndag safnsins, heldur Þóður
áfram. Árið 1952 komu Vestur-
Skaftfellingar með í samstarfið um
þetta, enda líka eigendur skólans og
jarðarinnar og þá hófst söfnun muna
þar í sýslunni líka.
Pétursey er höfuðprýði
safnsins
Skipið Pétursey, sem er höfuð-
prýði safnsins, kom hingað 1952;
1954 var svo ráðist í að byggja hús,
fyrst og fremst yfir skipið, allnokkru
stærra og það hefur bjargað skipinu
fram á þennan dag.
Þetta hús var mjög skorið við
neglur og það má segja að þetta skip
hafi verið svona eins og hálfgerður
niðursetningur fram til þess að fyrir
tveimur árum var skipið flutt í nýtt
og glæsilegt safnhús. Salurinn, með
sjóminjum og skipinu, er miðaður
við það að skipið sé hér með
möstrum og seglum.
Það voru margar sjóminjar hér á
safninu, og það furða sig margir á
því, útlendir menn ekki síst, sem
fara hér um hafnlausa strönd á
Suðurlandi að finna svona safn hér í
Skógum.
Hér lifði fólkið öðrum þræði á
sjónum. Eyjafjöll voru þéttbýlasta
sveit Islands á seinni öldum. Árið
1703 voru rúmar 50.000 manna á
öllu íslandi og hart nær 1100 manns
bjuggu undir Eyjafjöllum, milli
Markarfljóts og Jökulsár á Sól-
heimasandi. Ef gaf á sjóinn þá brást
fiskurinn yfirleitt ekki. Það var ekk-
ert óalgengt að það væri tví- og
þríróið þegar áttin var hagstæð,
þ.e.a.s. norðanátt.
Fiskurinn gekk héma alveg upp
undir sand; og það var oft landhlaup
af ftski á suðurströndinni á hverjum
vetri.
Skipið Pétursey er nokkum veginn
komið í það horf sem hæfir. Þórður
lét endurgera bitafjölina úr Pétursey
í fyrra vetur eftir flaska úr gömlu
bitafjölinni.
Hér er bitavísan, skorin á bitafjöl-
ina. Vísuna orti Séra Gísli Thorar-
ensen á Felli í Mýrdal:
„Pétursey, marar meyja,
mildi Drottins gilda
lireppi og livergi sleppi,
hafs um hreiðar leiðir.
Gef Drottinn giftu, en heftu
grand á sjó og landi.
Ast og Drottins ótti,
auki megn Ránar þegnum!
Reist 20. október 1855, fullgerð
24. nóvember. “
Eyjólfur Guðmundsson á Hvoli í
Mýrdal hefur skrifað mikið um þetta
skip í bók sinni „Pabbi og mamma".
Faðir hans, Guðmundur í Eyjar-
hólum, var formaður á því á löngu
árabili með mikilli hamingju, og
bróðir Guðmundar, Jón Olafsson í
Pétursey, hann var annar höfuð-
sntiðurinn að skipinu og það eru
myndir af þeim báðum hér inni og
Eyjólfi á Hvoli sem skráði merki-
legar bækur um íslenska þjóðmenn-
ingu, sagði Þórður Tómasson.
914 FREVR - 24*94