Freyr - 01.02.1995, Blaðsíða 32

geta nærst á. í rúlluböggum, sem
eru í loftþéttum plastumbúðum,
geta myndast skilyrði fyrir sýklana
til að vaxa og mynda eitur. Loft sem
er undir plastinu eyðist fljótt við
gerjun þá sem fer fram í heyinu. Þar
með er fengið loftleysi. Jarðvegur
og dýratað getur borið þessa og
aðra sýkla í heyið, ef þeir eru fyrir
hendi í umhverfinu. Slík óhreinkun
vinnur gegn eðlilegri sýrumyndun.
Heyið verður lítt eða ekki súrt um-
hverfis óhreinindin og í þeim. Það
hentar sýklunum vel.
Ef heyið er of blautt verður gerj-
un og hitamyndun sem nægir til að
ná kjörhita fyrir bótúlínsýkla, sem
er 30-37 stig. Ef heyið er hæfilega
þurrt og vel pakkað verður hita-
myndunin lítil. Meira hristist úr
heyinu af jarðvegi, taði og öðru
óheppilegu, ef það er forþurrkað
hæfilega, t.d. einn dag í góðum
þurrki. Af þessum sökum er for-
þurrkun á heyi fyrir rúllun og pökk-
un mikilvæg. Mest er hættan, ef
hræ af smádýri, t.d. mús eða fugli,
lendir inni í loftþéttri rúllu. í melt-
ingarvegi þeirra eru oft bótúlín-
sýklar, sem geta fjölgað sér og
myndað eitur. Hræ eru úrvals æti
fyrir þessa sýkla. Gallað hey sem
óhreinkast hefur af jarðvegi eða
dýrataði menguðu sýklum getur
boðið upp á sömu hættu, þótt ekki
sé í því hræ af dýri, ef önnur skil-
yrði sem nefnd voru eru til staðar.
Talið er að ekki þurfi meira en 50-
100 grörnin af heyi með mögnuðu
eitri til að drepa hest, eða eina
tuggu. Sauðfé þolir þessa eitrun
mun betur en hross. Sama er að
segja um nautgripi. Minkar eru
veikir fyrir bótúlíneitri, einnig fugl-
ar og alifiskar. Hagstæðasta sýru-
stig fyrir sýklana er pH 7-7,6. Gott
rúlluhey með sýrustig pH 4,6-6,0 er
ekki eins súrt og vel verkað vothey
úr turni eða gryfju sem er með pH
4-4,5. Hér veltur mest á rakastigi
heysins. Gallað rúlluhey sem þó
virðist sæmilegt eða gott er oft með
sýrustig á því bili sem hentar bótú-
línsýklum vel til vaxtar og eitur-
framleiðlslu.
Erfitt er að varast hrœeitrun
og greina hana
Erfitt er að varast þessa eitrun
vegna þess að maturinn, heyið eða
annað fóður sem eitrið hefur mynd-
ast í, virðist oft eðlilegt að útliti og
lykt. Greining sjúkdómsins byggir á
því að finna eitrið. Til þess að það sé
hægt þarf að taka blóðsýni á fyrsta
stigi veikinnar en oft dugar það ekki
til vegna þess að eitrið sogast fijótt
upp úr blóðinu og binst samskeytum
tauga og vöðva. Þar truflar það eða
stöðvar taugaboð og veldur lömun.
Ekkert afgerandi finnst við krufn-
ingu og sýklarækt er neikvæð. Ein-
kenni á veikum skepnum geta þó
verið svo glögg að enginn vafi sé á
því hver sjúkdómurinn er.
Heyverkun og fóðrun
Vandvirkni við heyskap skiptir
verulegu máli. Mikilvægt er að
forðast mengun heysins af jarðvegi
og húsdýrataði, einnig það að hræ af
smádýrum lendi í rúllunum. Bera ætti
húsdýraáburð á að hausti eða vetri og
slóðadraga vel og snemma til að
jörðin taki sem best við áburðinum
áður en til sláttar kemur. Ekki ætti að
slá nálægt grasrótinni til þess að
jarðvegsmengunin verði minni. Tína
ætti af túnunum og úr grasinu eftir
því sem við verður komið það sem
spillt getur góðri fóðurverkun svo
sem ljámýs, hræ, aðskotahluti o.fl.
Fleygja ætti rúllum sem slíkt sést fara
í, ef ekki er svigrúm sé til að taka það
frá áður. Forþurrka ætti heyið en nota
íblöndunarefni í blautt hey sam-
kvæmt ráðleggingum ráðunauta til að
tryggja sem besta sýringu þess.
Það skiptir líka máli hvernig stað-
ið er að fóðrun. Velja ætti til gjafar-
innar þurran stað sem ekki sporast
upp eða nota gjafagrindur svo að
heyið óhreinkist síður. Óráðlegt er
að flytja hey til margra daga í einu.
Hey sem gefið er ætti alltaf að vera
sem ferskast. Best er að leysa rúll-
umar upp, rekja úr þeim og reyna að
meta heyið. Gefið hrossum aldrei
hey úr rúllum sem hafa myglað eða
lykta af ammoníaki því að það
bendir til misheppnaðrar verkunar.
Ef óvissa er um gæði heysins er rétt
að taka sýni og senda til bakter-
íuræktunar og sýrustigsmælingar.
Hægt er að fá keyptar prófræmur til
að mæla sýrustig í heyi. Þær eru
mjög einfaldar í notkun og ódýrar.
Fjarlægja þarf allt óæskilegt úr
heyinu ásamt vænni tuggu umhverfis.
Bótúlíneitur síast út í heyið frá staðn-
um þar sem það myndast. Það hefur
mælst allt að 1/2 metra út frá hræi.
Hrœeitrun á íslandi
Eitranir eins og þær sem hér er
lýst hafa verið sjaldgæfar á Islandi.
Síðustu 10 árin eða svo hafa veik-
indi af þessum toga komið tvisvar
fram í fólki vegna matareitrunar.
Það var í Langadal í Austur-Húna-
vatnssýslu og á Sauðárkróki. Ekki
fylgdu því dauðsföll, en fólkið varð
Hross sem drápust vegna sýkingar, að líkindum eftir að hafa etið eitrað rúllttbagga-
hey. Myndin áður birt í Eiðfaxa 2. tbl. 1991.
72 FREYR - 1.'95