Freyr - 01.04.1995, Blaðsíða 25

er til fræðslu. Við höfum á undan-
fömum árum lagt mikið fé í að
byggja upp tæknistigið í landbún-
aðinum, á það bæði við búrekstur
einstakra bænda og úrvinnsluiðnað-
inn. Kröfum samfélagsins um lægra
vömverð hefur verið mætt með auk-
inni tækni og sums staðar erlendis
hafa menn ekki sést fyrir með
óhóflegri notkun ýmissa hjálparefna
og illri umgengni um landið. Land-
búnaður framtíðarinnar þarf hins
vegar að vera sjálfbær. Hann þarf að
stunda í sátt við náttúmna og það
samfélag sem við búum í. Gangverk
hagkerfisins þarf að aðlaga vist-
kerfinu. Æ sterkari öfl innlend og
alþjóðleg takast á um hagsmuni sem
beint og óbeint varða nýtingu auð-
linda. Ymsir fullyrða að á næstu öld
verði barist um auðlindimar vatn og
jarðveg en ekki olíu og málma.
Þurfum að fœra okkur nœr
markaðnum
Megin viðfangsefni okkar á
næstu mánuðum og árum er að
tryggja stöðu okkar á markaðnum
og tryggja jafnframt að framleiðslu-
kostnaður varanna sé í samræmi við
það sem markaðurinn er tilbúinn að
greiða. Þrátt fyrir það að við höfum
nú sameinað hina hagsmunalegu og
faglegu þætti starfseminnar og þrátt
fyrir það að við framleiðum góðar
vörar er ekki þar með sagt að okkur
takist að selja þær á því verði sem
bóndinn þarf að fá fyrir þær.
Samtökin þurfa að hafa sem besta
yfirsýn yfir markaðsmálin á hverj-
um tíma til þess að leiðbeininga-
þjónustan gagnist bændum sem
best. Við þurfum að vera með fing-
urinn á púlsi markaðarins í bókstaf-
legum skilningi.
Framleiðsluráð landbúnaðarins
gegnir mikilvægu hlutverki sem
samstarfsvettvangur allra búvöru-
framleiðenda og innan þess höfum
við einnig samstarf við samtök
afurðastöðva. Eg tel ástæðu til þess
að velta því fyrir sér hvort það
myndi ekki styrkja samtökin enn
frekar til öflugrar hagsmunagæslu
ef þau létu meira til sín taka á
þessum vettvangi og að sú starf-
semi sem Framleiðsluráð annast nú
yrði felld undir þeirra verksvið.
í þessu sambandi er vert að minn-
ast skoðana Sveins heitins Tryggva-
sonar sem hann setti fram í Árbók
landbúnaðarins árið 1947 og aftur
árið 1974 um að tengja þyrfti þau
verkefni sem Framleiðsluráð annast
við leiðbeiningaþjónustuna og
hagsmunagæsluna að öðru leyti.
Eg held að setning Búvömlag-
anna árið 1985 hafi því miður fjar-
lægt bændur markaðnum með þeim
aðskilnaði afurðastöðva og bænda
sem í lögunum felst.
Margháttaðir erfiðleikar
steðja að
Mikil verkefni bíða þeirra sam-
einuðu bændasamtaka sem nú eru
að stfga sín fyrstu skref. Raunar vil
ég taka fram að ég lít á sameinuð
bændasamtök sem beint framhald
af fyrri samtökum sem eiga rætur í
Suðuramtsins húss og bústjórnar-
félagi, sem stofnað var árið 1837.
Það er hollt að minnast þess að á
þeim 158 árum sem síðan eru liðin
hafa bændur landsins eins og jafnan
áður mátt þola súrt og sætt og mun
svo verða áfram. Þó er ekki hægt að
neita því að þær miklu hræringar
sem nú em í starfsumhverfi bænda
um heim allan gera þá tíma sem við
lifum á margan hátt mjög óvenju-
lega. Islenskir bændur hafa ekki
farið varhluta af þessum breyting-
um og við sjáum merki þeirra allt í
kringum okkur í íslenskum land-
búnaði.
Forsendur breyttust
Forsendur þær sem við gáfum
okkur um þróun sauðfjárræktar-
innar við gerð síðasta búvörusamn-
ings hafa ekki gengið eftir. Aukið
almennt atvinnuleysi hefur gert það
að verkum að þeir sem vildu hætta í
sauðfjárbúskap hafa ekki haft að
neinni annarri vinnu að hverfa.
Neysla kindakjöts hefur dregist enn
frekar saman, bæði sökum þess að
önnur matvara hefur lækkað mun
meira í verði en kindakjöt og lítið
sem ekkert hefur gerst í vöruþróun
og nútímalegri markaðssetningu
þess. Við höfum orðið að skera
framleiðsluheimildir sauðfjár-
bænda niður ár frá ári vegna þess-
arar þróunar og ekki séð fyrir end-
ann á því enn. Þetta gerir það að
verkum að tekjur margra sauðfjár-
bænda em nú komnar niður fyrir
fátæktarmörk eins og fram kemur í
nýlegri búrekstrarkönnun Hagþjón-
ustu landbúnaðarins. Viðunandi
verð á erlendum mörkuðum fyrir
dilkakjöt hefur ekki fengist þótt
útflutningur á umframkjöti til Fær-
eyja og Svíþjóðar hafi gefið nokkra
búbót. Ákveðnar vonir em bundnar
við að Noregsmarkaður opnist á ný
með hærra skilaverði en fengist
hefur að undanförnu en of fljótt er
að fullyrða um slíkt.
Mjög hefur einnig þrengt að
garðyrkjubændum á síðustu miss-
emm, meðal annars vegna ótollaðs
innflutnings blóma og grænmetis
samkvæmt EES samningnum og
lítið hefur miðað í því að samræma
rekstrarskilyrði garðyrkjunnar þeim
kjörum sem garðyrkja nýtur í sam-
keppnislöndunum. Kartöflubændur
eiga í miklum erfiðleikum vegna
ósamstöðu um markaðsmálin og
fyrir sífellt harðnandi tök verslunar-
innar. Einnig hefur sundrung og
ósamstaða á kjötmarkaðnum valdið
kjötframleiðendum miklum erfið-
leikum og ómældu fjásrhagslegu
tjóni á síðustu misserum. Vissulega
er margt af þessu okkur sjálfum að
kenna en mestu valda þó ytri áhrif
og aðgerðir eða aðgerðarleysi
stjórnvalda.
I þessu sambandi kemst ég ekki
hjá því að nefna samkeppnislögin
og hvemig þau eru túlkuð. Sam-
keppnisstofnun virðist upptekin við
að koma í veg fyrir að bændur geti
haft eðlilegt samstarf um afurða-
sölu í stað þess að takast á við fá-
keppni og verðleiðni.
Vonbrigði með
atvinnuleysisbœtur
Margir bundu vonir við að lögin
um atvinnuleysisbætur fyrir sjálf-
stætt starfandi einstaklinga myndu
koma bændum að gangi í þeim
erfiðleikum sem nú ganga yfir.
Framkvæmd þessara laga hefur
hins vegar valdið miklum von-
brigðum og enn hafa einungis fáir
bændur fengið viðurkenndan rétt til
atvinnuleysisbóta. Það hefur reynst
rétt sem við vömðum við í upphafí,
að aðstaða bænda er svo sérstök að
reglur um atvinnuleysisbætur fyrir
þá verða aldrei felldar undir almenn
ákvæði svo að gagn verði að. Á
vegum félagsmálaráðuneytis og
landbúnaðarráðuneytiss er nú verið
4. '95- FREYR 153