Freyr - 01.06.1995, Blaðsíða 18

Verndun og nýting
íslenskra laxastofna
Bjarni Jónsson, fiskifrœðingur
Laxveiði er víða mikil hiunnindi fyrir veiðiréttareigendur og skemmtun fyrir veiði-
menn. Miklu hefur því verið til kostað til þess að hafa áhrif á laxagöngur, oft af
meira kappi en forsjá. Mikill áróður hefur verið rekinn fyrir seiðasleppingum en
minna hefur farið fyrir umrœðu um neikvœð áhrif þeirra og hvernig megi hugs-
anlega draga úr slíkum áhrifum.
Slík umræða hefur hins vegar
verið í brennidepli utan Islands. Það
er tilgangur þessarar greinar að
bæta úr því og draga saman þá
þekkingu sem aflað hefur verið á
undanförnum árum.
Sérstaða stofna og gildi
hennar
Ekki eignast allir fiskar jafn mörg
afkvæmi sem komast á legg. Þar
eru á ferðinni eðlilegir valkraftar
náttúrunnar. Nú á tímum skipta
áhrif mannanna ekki síður máli.
Það er því mikilvægt að hafa lang-
tímasjónarmið í huga þegar áætl-
anir urn nýtingu og verndun eru
gerðar. I hverri tegund og hverjum
stofni eru fólgin örlög forfeðranna.
Hver stofn ætti því að vera best
aðlagaður að því umhverfi sem
fóstrar hann. Miklu skiptir að að-
stæður eru ekki ævinlega eins og
þær eru nú. Hæfni tegundar eða
stofns til að laga sig að breyttum
aðstæðum í framtíðinni er ekki síð-
ur mikilvæg sem og hæfni til þess
að geta haldið áfram að þróast. í
þessu er fólgin trygging fyrir áfram-
haldandi tilvist og neisti að myndun
nýrra tegunda.
Einstakir stofnar eru útverðir við-
komandi tegunda í þeirn skilningi
að þeir varðveita aðlögun tegundar
að mismunandi aðstæðum. Stofnar
eru lagaðir að aðstæðum á hverjum
stað og í sameiningu mynda þeir
það svið umhverfisaðstæðna er teg-
undinni er mögulegt að takast á við.
Við þetta er átt þegar talað er um
mismunandi stofna (15). Þegar
stofnar eða breytileiki innan þeirra
Bjarni Jónsson.
tapast fækkar því útvörðum við-
komandi tegundar. Náttúrulegar
villur hjá laxi á leið á upprunastað
hér á landi eru til dæmis taldar vera
um 5%. Þannig fá stofnar inn nýjan
efnivið án þess þó að glata þeim
eiginleikum sem aðstæður hafa
skapað og varðveittir eru á hverjum
stað. Það hvarflar að fáum nú til
dags að flytja laxastofna á milli ár-
kerfa enda takmarkanir á því í nú-
verandi lax- og silungsveiðilögum.
Aökomulaxar af
eldisuppruna
Þrátt fyrir að nú sé þannig búið
urn hnútana að fólk flytji ekki fiska
á milli vatnakerfa gerist það samt
með óbeinum hætti. Sá feikna fjöldi
seiða sem sleppt er í hafbeit hefur
leitt til þess að aðkomufiskum
fjölgar mjög í laxveiðiám landsins
vegna gönguvillu. Við þetta geta
bæst laxar sem sleppa úr sjókvíum.
Oft er efniviður eða hluti hans í haf-
beitar- og kvíaeldisstöðvum ætt-
aður svo langt að þannig að laxar
sem villast í nærliggjandi ár eru
meira framandi en ella.
Líklega steðjar meiri hætta að
laxi í smærri laxveiðiám vegna
gönguvillu hafbeitarlaxa en í þeim
stærri. Sumarið 1993 voru t.d. um
10% veiðinnar í Laxá í Refasveit
(2) úr gönguseiðasleppingum þrátt
fyrir að engum slíkum seiðum hafi
verið sleppt í ána. Þetta er einnig
þekkt vandamál í Húseyjarkvísl (3)
og Fnjóská (4). Við þetta bætast svo
smáseiðasleppingar af eigin stofni í
árnar. Veiðimálastofnunin í Oregon
í Bandaríkjunum (þar sem greinar-
höfundur hefur dvalið við nám)
setur 10% blöndun við eldisfiska af
öðrum stofnum sem hámark þeirrar
blöndunar sem megi eiga sér stað
svo að náttúrulegur laxastofn sé
ekki talinn í hættu. (5).
Ólíkir valkraftar í nóttúrunni
og eldisstöðvum
Nú er svo komið að áberandi
hluti laxa í ám víða um landið dvel-
ur fyrstu æviskeið sín í eldisstöð.
Þetta leiðir til þess að í stað þess að
ólíkir stofnar haldi áfram að laga
sig að sínum náttúrulegu aðstæð-
um, aðlagast allir stofnarnir að
sömu eldisaðstæðunum. Með því
að velja til undaneldis laxa af eldis-
uppruna viðhöldum við slíku vali
(24, 25). Leið til þess að minnka
hættuna á slíkum áhrifum er að nota
einungis þá laxa til undaneldis sem
250 FREYR - 6. '95