Freyr - 01.06.1995, Blaðsíða 20

físka myndi engu að síður vera of
lítil til að viðhalda eðlilegum erfða-
breytileika til lengri tíma (28).
Segja má að laxinn setji ekki öll
eggin í sömu körfuna því að lífsaga
laxa er ólík. Seiði ganga misgömul
til sjávar og ekki á sama tíma
ársins. Jafnframt dvelja laxar mis-
lengi í sjó. Sumir ganga einu sinni
til sjávar en aðrir oftar. Hver stofn
hefur sín sérkenni hvað þetta varðar
sem ber vott um aðlögun hans að
aðstæðum sínum. Laxar af ólíkum
stofnum bregðast við aðstæðum í
kynjahlutfall sé tekið með í reikn-
inginn eða æxlun á milli árganga)
næmi tap á erfðabreytileika um
1,6% miðað við eina kynslóð. í
okkar dæmi er þetta ekki vandamál
svo lengi sem þetta er tímabundið
ástand.
Tilviljunarkennt tap á erfða-
breytileika yfir lengri tíma, s.k.
genflökt, getur hins vegar skapað
alvarleg vandamál ef stofnstærðin
er takmörkuð. Þannig myndu 90%
af upprunalegum breytileika verða
eftir í 50 fiska stofni eftir 10 kyn-
A B
Illa aðlagaður stofn Vel aðlagaður stofn
að nýta
Mynd 1. A) hœfni stofhs til þess að nýta sér umhverft sitt er takmörkuð, til dœmis
vegna lítils breytileika eða slœmrar aðlögunar, B) hœfni stofns til þess að nýta sér
umhverfi sitt er góð. (Mynd aðlöguð frá William Liss).
umhverfi og árferði eftir því sem
erfðafræðilegir eiginleikar og
breytileiki leyfir þeim (20, 17, 21).
Hver einstakur fiskur reynir á ævi-
skeiðinu að laga sig sem best að
aðstæðum, ekki síður en stofninn í
heild gerir til lengri tíma með nátt-
úruvali. Því er mikilvægt að standa
vörð um þennan lífssögulega
breytileika.
Tap á erfðabreytiieika
Þegar fjöldi físka ntinnkar veru-
lega tímabundið má kalla það
erfðafræðilegan flöskuháls. Það
getur haft í för með sér tap á erfða-
breytileika innan stofns. Miðað við
32 fiska sem æxlast innbyrðis með
fullkomlega tilviljunarkenndum
hætti (án þess að hugsanlega ójafnt
slóðir. Ef hins vegar væri miðað
við 12 fiska yrði aðeins 65% af
upprunalegum breytileika eftir í
stofninum eftir 10 kynslóðir. Til-
viljunarkennt tap erfðabreyti-
leikans þarf ekki endilega að þýða
að skyldleikaæxlun hafi orðið,
heldur er um að ræða tap á arf-
blendni og ákveðnum eiginleikum
(sem hafa áhrif á hæfni einstakl-
inga) vegna smæðar stofns. Hins
vegar getur skyldleikaæxlun orðið
vandamál ef stofnar eru mjög litlir,
sérstaklega yfir lengri tíma. Áhrif
skyldleikaæxlunar geta komið fram
með ýmsum hætti, svo sem í minni
lífslíkum og í áhrifum á eiginleika
eins og heppilegan hrognafjölda,
frjóvgunarhlutfall, vöxt og atferli
(13).
Seiðasleppingar
Tíundað hefur verið hvaða afleið-
ingar það getur haft ef hrygn-
ingarstofn er smár. I mörgum ís-
lenskum ám þar sem stofnar eru
tiltölulega litlir þarf að hafa í huga
að fiskræktaraðgerðir er ekki hægt
að stunda með sama hætti og í
stærri laxveiðiám. I smærri ánum er
erfitt að safna eins mörgum klak-
fiskum og æskilegt er til að við-
halda breytileika í stofninum. Við
litlar laxveiðiár víða um land hefur
það viðgengist um árabil við klak-
fískatöku að aðeins séu teknar ein
til tvær hrygnur og einn til tveir
hængar úr hveni á. Mörg þúsund
sleppiseiði sem framleidd eru til
sleppinga í þessar ár geta því jafn-
vel verið undan einungis tveimur til
fjórum löxum. Einnig er stundað,
þó að af minni neyð sé, að nota fáa
hænga á margar hrygnur úr stærri
laxveiðiánum. Ókostimir ættu að
vera augljósir. I náttúrunni er það
algengara að hængar séu fleiri en
hrygnur og hrogn frá einni hrygnu
séu frjóvguð af fleirum en einum
hæng (9).
Með seiðasleppingum má stund-
um til skemmri tíma fjölga þeim
löxum sem skila sér í árnar og auka
þannig tekjur af veiði. Mikilvægt er
í því sambandi að gera greinarmun
á ám sem hafa um langan aldur
fóstrað eigin laxastofna annars veg-
ar og hins vegar á ám sem ekki eru
laxár af náttúmnnar hendi. í þeim
síðarnefndu er laxi viðhaldið í án-
um með umfangsmiklum og stöð-
ugum seiðasleppingum eða með
sleppingum á hafbeitarfiskum úr
nærliggjandi hafbeitarstöðvum.
Þessar ár eru oft ágætis bleikju- eða
sjóbirtingsár en of kaldar, skjóllitlar
og/eða snauðar fyrir laxaseiði.
Urriði og bleikja geta hins vegar
liðið fyrir miklar og tíðar laxaseiða-
sleppingar. I þeim tilfellum er ekki
um að ræða náttúrulega laxastofna
heldur eldis- og hafbeitarstofna því
að nýliðun fer að mestu eða öllu
leyti fram í eldisstöðvum.
Veiðar á físki af ýmiss konar eld-
isupprana hafa notið vinsælda hér á
landi að undanförnu. Nægir að
nefna stangveiði á regnbogasilungi
í Hvammsvík og laxi í Rangám.
Þegar talað er um náttúrlega físki-
stofna í þessari grein er ekki átt við
252 FREYR-6.'95