Freyr - 01.08.1995, Blaðsíða 17

leiðslugetu sína betur með því að kaupa greiðslumark og
auka þannig tekjurnar. Santhliða standa margir bændur
jafnframt frammi fyrir því að þurfa að endumýja vélar
og tæki.
Þá vaknar sú spurning, hvað ærgildi í greiðslumarki
megi kosta þannig að mögulegt sé að standa undir þeirri
greiðslubyrði sem kaupin hafa í för með sér, auk þess að
skila arði til búsins (eiganda fjármagnsins). Tilgangs-
laust er að tjárfesta í auknum framleiðslurétti (greiðslu-
marki) ef aukin framleiðsla stendur ekki undir sér, (gefur
ekki nægan arð). Kaup á greiðslumarki flokkast undir
vaxtarfjárfestingu.
Við endurnýjun véla og tækja þarf að meta
raunverulega þörf á endurnýjun, hvaða tæki/vél eigi að
kaupa, hvað fjárfestingin megi kosta og hvenær eigi að
endurnýja. í þessu sambandi er talað um endur-
nýjunarfjárfestingu.
Áður en lagt er út í fjárfestingar eru ýmsir þættir sem
vert er að huga að. Fjögur atriði mynda grunn svo-
kallaðrar fjárfestingaráætlunar. Þessi atriði eru:
1. Stofnverð.
2. Endingartími (hagending og efnisending/
afskriftir).
3. Ávöxtunarkrafa.
4. Árlegt streymi hreinna innborgana (rekstrar-
kostnaður að frádregnum tekjum).
Stofnverð
Til stofnverðs fjárfestingar telst kaupverð auk
kostnaðar við öflun hennar, s.s. geymslukostnaður,
flutningskostnaður og uppsetning (ef um slíkt er að
ræða), eða allur kostnaður sem til fellur, þar til hún er
fullbúin til notkunar. Einnig er oft reiknað til stofn-
kostnaðar kostnaður sem fellur til á tilteknu reynslu-
tímabili og fylgifjárfestingar. Kostnaður á reynslu-
tímabili er sá kostnaður sem myndast t.d. við fínstillingu
pökkunarvélar í upphafi, sem þá e.t.v. vannýtir það
hráefni (t.d. plast) sem í gegnum hana fer á meðan.
Dæmi um fylgifjárfestingu er t.d. ef keypt er sláttuvél
sem tengja á framan á dráttarvél og breyta þarf drátt-
arvélinni og setja á hana aflúttak að framan svo að sláttu-
vélin nýtist. Þessari sláttuvél fylgir því aukakostnaður
sem ekki er innifalinn í kaupverði sjálfrar vélarinnar.
Dæmi (Allar tölur eru tilbúningur):
Verð á sláttuvél................... kr. 220.000
Verð á aflúttaki .................. kr. 100.000
Vinna við breytingu................ kr. 50.000
Heildarverð ................... kr. 370.000
Til frádráttar stofnverðs kemur afsláttur og styrkur, ef
einhverjir fást. Sá þáttur sem hins vegar er erfiðast að
meta í stofnverði er vinnuframlag bóndans og fjöl-
skyldunar, sé urn slíkt að ræða í sambandi við fjár-
festinguna. Hér er oftast reynt að ntiða við saman-
burðarhæf dæmi, þ.e. hvað fengist í laun fyrir svipað
vinnuframlag annars staðar. Einnig er oft miðað við þær
tekjur sem fjölskyldan verður af ef fjárfestingin er þess
eðlis. Sem dæmi má taka byggingu nýs fjóss. Við það að
flytja kýrnar í nýtt fjós er líklegt að nytin í þeim minnki
til að byrja með, sem þýðir tímabundið tekjutap fyrir
bóndann.
Þó svo að reynt sé að meta stofnverð af nákvæmni
verða ætíð fyrir hendi utanaðkomandi þættir, sem valda
óvissu. Hér er t.d. um að ræða verðbólgu, vexti,
ófyrirséð áföll o.þ.h. Ovissu af þessu tagi er oftast mætt
með því að leggja tiltekið hlutfall stofnverðs ofan á áætl-
að stofnverð.
Dæmi (Allar tölur eru tilbúningur):
Verð á sláttuvél................... kr. 220.000
Verð aflúttaks .................... kr. 100.000
Vinna við breytingu............. kr. 50.000
yerð ........................... kr. 370.000
Óvissa (10% af verði) .......... kr. 37.000
Reiknað heildarverð.............. kr. 407.000
Endingartími/afskriftir
Við mat á endingartíma er litið til hag- og efnisend-
ingar. Hagending táknar þann tíma sem hagkvæmt getur
talist að nota fjárfestinguna og er sú ending sem reiknað
er með í fjárfestingaráætlunum (sbr. afskriftir). Hag-
ending er svo aftur háð ejhisendingu og framförum í
tækni.
Endingartími hefur mikil áhrif á þær niðurstöður sem
fást við útreikninga á arðsemi fjárfestinga. Ef fjárfesting
er þess eðlis, þ.e. slitnar mikið, er hætta á að viðhalds-
kostnaður hennar verði meiri en arðsemin síðustu ár
endingartímans.
Jafnan er mikil óvissa samfara því að meta ending-
artíma, en hafa ber í huga að stofnverð fjárfestingarinnar
þarf að skila sér á endingartímanum. Þannig er oft
reiknaður styttri endingartími til þess að minnka
áhættuna á að fjárfestingin verði óarðbær.
Ávöxtunarkrafa á fjármagn
Þær kröfur sem fjármagnseigandi gerir til ávöxtunar
hefur mikil áhrif á niðurstöður útreikninga. Stofn-
fjármagn fjárfestingar þarf að ávaxta og telst eðlilegt að
miða við þá raunvexti sem fengjust á almennum markaði
ef fjármagn væri sett í annað, s.s. á bók eða í verðbréf.
Engin algild regla er til um ákvörðun þessara vaxta en
rétt er að taka tillit til:
• Vaxtaprósentu lánsfjármagns búsins.
• Annarra fjárfestingavalkosta búsins.
• Áhættu sem fylgir fjárfestingunni.
Eftir því sem stofnverð fjárfestingarinnar er hærra og
endingartíminn er lengri, eykst vægi vaxta í heildar-
kostnaðinum. Dæmi um slíka fjárfestingu er t.d. bygg-
ing útihúsa þar sem endingartíminn er langur, verðið
hátt, og óvissa í framleiðslu mikil. Hafa má í huga að til
8. '95 - FREYR 329