Freyr - 01.01.1997, Qupperneq 12

Ánægður kaupandi
Hinn alkunni og ágæti búmaður síra Amljótur Olafsson skrifar:
Mér er sönn ánægja að votta, að skilvindan og strokkurinn Alfa Colibri
hafa reynzt nrér ágætlega í alla staði, og því tel jeg hiklaust, að þessi
verkfæri sé hin þarfasta eign fyrir hvern búandi mann hér á landi, er
hefír nteðal mjólkurbú, eður stærra, með því þau spara rnikið vinnu,
drýgja smjörið töluvert, og gjöra það að góðri og útgengilegri vöru: þau
fyrirgirða, að mjólkin skemmist í sumarhitunum af súr, og óhreinkist í
moldarhúsum, með því að mjólkin er þegar sett úr skepnunni í
skilvinduna, og þar af leiðir einnig, að mjólkurílát vor þurfa eigi framar.
En það álít jeg nauðsynlegt, að leiðarvísir á íslenzku fylgi hverri
skilvindu.
Sauðanesi 11. rnarz. 1899.
Arnljótur Ólafsson (19)
urður ráðunautur sem fyrstur notaði
nafnið skilvinda á prenti; í áður-
nefndri ísafoldargrein sumarið
1898 skrifarhann þessa athugasemd
neðanmáls:
„Skilvindur “ nefni jeg þœrmjólk-
urvjelar, sem snúa má með hend-
inni eða hreyfa má með hest- eða
handafli. En aptur á móti hinar
stœrri, er ganga með gufu eða
vatnsafli, nefni jeg „skilve'lar". (12)
Ekki er þó sjálfgefið að Sigurður
sé höfundur skilvindu-nafnsins.
Halldóra Þorsteinsdóttir, starfsmað-
ur Þjóðarbókhlöðu í Reykjavík, hef-
ur það fyrir satt að einn forfaðir
hennar, séra Arnljótur Ólafsson,
hafi fyrstur komið með þetta orð
(13). Nafnið reyndist bæði það þjált
og hnitmiðað að síðan datt víst eng-
um í hug að reyna önnur.
Búnaðarnýjung sem
breiddist út
Ágæti hins nýja áhalds spurðist
fljótt út. Margir vildu eignast skil-
vindu, þótt dýr væri. Lætur nærri að
skilvinda hafi á árunum laust fyrir
aldamótin kostað liðlega eitt og
hálft kýrverð. Eftir skattmati í dag
svarar það til 80 þúsunda króna.
Þótt óneitanlega hafi þetta verið
mikið fé urðu margir til þess að
kaupa skilvindur. Meðfylgjandi
súlurit sýnir innflutning þeirra á
árabilinu 1900-1920.
Á fyrsta „skilvinduáratugnum"
bárust til landsins um það bil 1800
tæki. Bújarðir í landinu voru þá lið-
lega 5500 að tölu. Má af þessu
marka vinsældir nýjungarinnar.
Nefna verður að um þetta leyti er
gildi smjörsins sem útflutningsaf-
urðar mjög að vaxa. Skilvindan átti
ekki hvað minnstan þátt í því hversu
vel íslendingum tókst að nýta er-
lenda (enska) smjörmarkaðinn.
Á skilvindumarkaðinum hérlend-
is gekk mikið á. Sumarið 1902
skrifaði til dæmis höfundur undir
fangamarkinu G.J. í blaðið Plóg:
Það er sorglegt að vita til þess,
hve margur íslenzkur bóndi er á tál-
ar dreginn með skilvindukaup. Nú
eru ótal skilvindur á boðstólum um
land allt. Útsölumenn þeirra virðast
sumir hafa það eina augnamið, að
grœða sem mest á þessari verzlun
sinni. Hver lofar sína vél og níðir
þœr vélar, sem aðrir selja óbeinlín-
is ef ekki beinlínis. En það sem
átakanlegast er er, hve vélarnar eru
seldar dýrt — hve mikið útsölumenn
selja þœr dýrar en þörf er á. Um
þetta geta menn lesið greinar í
Þjóðólfi eptir kunnuga menn, sem
þekkja verksmiðjuverð á skilvindum
í Danmörku og víðar.( 14)
Og óneitanlega brugðu menn fyr-
ir sig nýstárlegum aðferðum við
auglýsingar. Þannig fékk Stefán Th.
Jónsson, kaupmaður á Seyðisfirði,
Sigurð Arngrímsson kennara og
síðar kaupsýslumann til þess að
semja fyrir sig auglýsingu um skil-
vinduna Alexöndru. Augýsingin
varð svona:
Alexöndru endurbœttu
auglýsir hann Stefán minn.
Hana kaupa allir œttu
og ekki horfa í kostnaðinn.
Hún er á við helgidóma
hún er góð fyrir þetta land.
í henni verður allt að rjóma
einnig þó hún skilji hland.(\5)
Auglýsingin mun þó aldrei hafa
verið birt. Ef til vill þurfti þess ekki,
ef marka má skrif Guðmundar Þor-
steinssonar frá Lundi sem ólst upp í
Múlasýslum:
Fyrsta skilvinda, sem eg man eftir,
var „Alexandra", og var hún lengi
einráð eystra, seld á Seyðisfirði.
Henni kynntist eg náið, utan og
innan, og skildi oft í henni... “ (16)
Ráðunautar Búnaðarfélags ís-
lands og fleiri kunnáttumenn gáfu
ráð um skilvindukaup og er frá leið
lét Búnaðarfélagið einnig gera at-
huganir á nothæfi skilvindutegunda
kaupendum til hagræðis.
Skilvinda á flesta bæi
Og svo kom að því að skilvindan
eignaðist sinn sess á flestum bæj-
um. Islenska smjörið batnaði og
víða um land risu rjómabú sem
greiddu því leið á erlendan markað.
En jjað er önnur saga.
Árið 1945 voru skilvindur taldar
vera liðlega 3900 í landinu - næst
algengasta búvélin. Aðeins kerrum-
ar voru fleiri. Sveitaheimilin voru
þá talin vera um 5000 (17). í lok
seinni heimsstyrjaldarinnar var því
skilvinda komin á fjögur sveita-
heimili af hverjum fimm og þeim
átti eftir að fjölga. Mjólkurtrogum
og kirnum fækkaði að sama skapi.
Hin mikla vinna við þrif þeirra til-
heyrði sögunni. I staðinn kom lág-
vært suð skilvindunnar þar sem
henni var snúið í takt við tímann,
sextíu snúninga á mínútu eða þar
um bil svo að rjóminn yrði hæfilega
þykkur. Sr. Þórhallur Bjarnarson í
8 FREYR -1. ‘97