Freyr - 01.02.2003, Blaðsíða 39
talar Magnús með mikilli eftirsjá
um hina útlendu hrúta (sem Hast-
fer flutti inn) „sem því miður náðu
ekki að bæta stofninn“.
Hann er þess hins vegar fullviss
að önnur tilraun muni verða gerð.
Hæpið telur hann að rækta hér
upp gott ullarkyn með öðru móti.
Úrkynjun
Á sama hátt og hægt er að bæta
fjárkynið með góðri meðferð þá
úrættist (úrkynjast) það við illa
meðferð - „en sé það (féð) látið
verða horað og þessu fari svo
fram um nokkra liði (ættlið) þá úr-
ættist skepnan, so að henni verður
með aungvu móti í lag komið
nema með hinni mestu og bestu
gjöf og meðferð og það þó ei fyrr
en eftir þrjá eða ijóra liði“.
Ekki þarf að geta þess hér að
þetta var fyrir tíma þróunarkenn-
ingar Darvins (1809-1882) og
Mendelskenningar sem skapaði
grundvöll erfðaffæðinnar (Mend-
el 1822-1884) og sennilega einnig
fyrir tíma Lamarckismans (Lam-
arck 1744-1829) sem hélt því
ffam að áunnir eiginleikar erfðust.
Magnús var í þessum efnum bam
síns tíma og studdist við bestu fá-
anlegar reglur. Búfræði hans var
ekki verri en erlendra.
Margt af reglum Magnúsar má
heimfæra að síðari tíma vitneskju.
Hann mælir hvarvetna með natni
og umhyggju og hvetur bændur
m.a. til að fylgjast vel með ánum
á sauðburði og vitnar þar í hinn
sænska herramann Boye sem
sjálfur lítur til fjárins á sauðburði
á eyktar ffesti nótt sem dag og
segir svo: „Svo mætti oss Islend-
ingum þótt embætti hefðum,
geitslegt eða verslegt, ei þykja
óvirðing eða ónæði að líta sjálfir
til kyndanna vorra“.
Vaxtarlífeðlisfræði
I umfjöllun um fráfærur, þann
mikilvæga þátt fjárbúskaparins,
varar hann mjög við því að taka
mjólkina of snemma af lömbun-
um og segir: „Sá vöxtur og krapt-
ur sem lömbin fá fyrstu 14 daga
sína - að þessu búa þau þar til
fullorðin“.
Það er svo gaman að segja ffá
því að það varð dr. Halldór Páls-
son, búnaðarmálastjóri, sem með
rannsóknum sínum á vaxtarlífeðl-
isfræði sauðfjár á fjórða tug síð-
ustu aldar sýndi fram á að sá vöxt-
ur og beinaþroski, sem ekki næst á
einu lífsskeiði ungviðis, næst ekki
fyllilega á öðru. Doktorsritgerð
Halldórs um þetta efni varð
heimsþekkt og viðurkennd meðal
fræðimanna.
Hrútaval
Um hrútaval ræðir Magnús
mikið og vitnar mjög í hina út-
lendu fræðimenn. Þeir taka koll-
ótta hrúta ffam yfir hymda og
stangast það á við íslenska bú-
mennsku. „Kollóttir hrútar teljast
hér nærri ótækir. - en þó segir sá
svenski þeir séu betri til brunds
þvi mikill kraftur tapist í homin.“
Þó kveðst hann hafa heyrt það
til bænda að kollótt fé sé ullar-
betra því að grófleiki homanna sé
orsök stríðrar ullar.
Magnús fjallar um alla þætt i
fjárræktarinnar og langur vegur er
frá því að hægt sé að minnast á
nema brot af skemmtilegum og
stundum skrítnum athugasemdum
hans.
Göngur og réttir
„Um fjallgöngur sem nú em
orðnar fjallreiðar, síðan ómennsk-
an magnaðist vil ég ekkert tala né
um réttimar“, segir Magnús. „Ein-
ast vildi ég að sá illur vani takist
nú ei upp aftur sem var áður en
faraldrið (kláðinn) kom, að sumir
fluttu tóbak og þó mest brennivín
í réttimar og seldu þar. Bændur
seldu þá lömb og sauði sína og
tóku hvaðeina sem þeir glæptust
á.“ (Sauðaþjófnaður í réttum?).
Og bætir við að eins gott sé að
menn séu allsgáðir í réttum „hvar
sauðir em einatt soramarkaður eð-
ur markið ógleggra en svo að
mönnum henti að missa vit og
sjón.“
Staða tunglsins
Staða tungls og áhrif hennar á
það hvemig einstakir hlutir lánast
í búskapnum er allvíða nefnd -
enda lifa slíkar hégiljur góðu lífi
enn í dag. Um rúning er fjallað
sem annað. Þar segir m.a: „Sá
svenski herramaður Boye gefur þá
reglu að sauðfé skuli klippa með
vaxandi tungli.“
„Eg meðkenni að ég á bágt með
að trúa því sem ég skil ekkert í -
en þó hefur margfold reynsla svo
auðmýkt mig að ég voga ekki að
neita þvílíkum náttúrulegum verk-
unum þó ég skilji ekki orsakimar
og þykir það ofdirfð að halda það
fyrir hégóma.“
Svo segir nú upplýsingamaður-
inn.
Áður var fé yfirleitt rúið, þ.e.
ullin var reytt af því en Magnús
Ketilsson leggur mikla áherslu á
að það sé klippt og virðist mér
hann þar boða nýjung og greini-
lega framfor. Hann birtir og orð-
réttan alllangan kafla úr bæklingi
Hastfers um það hvemig klippa
skuli kindina. Leggja hana niður,
sauðbinda og flokka ullina um
leið og hún var tekin af. Það leið á
mjög löngu áður en íslenskir
bændur, almennt, lærðu viðunandi
vinnubrögð við að taka af fé. Þeir
hefðu betur lært það af Magnúsi
og Hastfer.
Læt ég þá lokið umfjöllun um
sauðfjárræktina og tímans vegna
verð ég að sleppa öðmm ritgerð-
um sem þekktar em.
Um æðarfugl
Ein er sú ritgerð Magnúsar Ket-
ilssonar sem til þessa hefur litið
Freyr 1/2003 - 35 |