Freyr - 01.12.2003, Blaðsíða 34

Mælingar á eistum
íslenskra stóðhesta
Inngangur
Frjósemi hrossastofnsins ræðst
bæði af frjósemi hryssna og stóð-
hesta þó að áhrif stóðheststanna
verði ævinlega meiri þar sem þeir
eignast mikið fleiri afkvæmi en
hryssumar. Samkvæmt erlendum
heimildum em stóðhestar taldir
vera frjósamir ef fanghlutfallið er
minnst 75%-80% eftir heilt sumar
í hólfi með 40 hryssum (1). Fang-
hlutfallið eftir eitt gangmál þarf
að vera meira en 50% (3, 2). Með
sæðingum er talið gott að náist að
fylja 120 hryssur (1).
Frjósemi íslenska hrossastofns-
ins á ársgmndvelli er venjulega
metin sem hlutfall þeirra hryssna
sem kasta lifandi folaldi af þeim
heildarQölda sem leiddur er undir
stóðhest. Samkvæmt skýrsluhaldi
Bændasamtaka Islands var þetta
hlutfall 85,4% árið 2000 (4). Ekki
er vitað hversu oft hryssumar
gengu áður en þær festu fang. Is-
lenskar rannsóknir benda til að
eftir að stóðhestur hefur verið í
mánaðartíma (1-2 gangmál) með
um 20 hryssum sé fanghlutfallið
65 - 70% (5).
Þættir sem hafa áhrif
Á FRJÓSEMINA
Við íslenskar aðstæður hefur
komið fram að fanghlutfallið er
marktækt hærra þegar hestamir
ganga lausir í hólfí með hryssun-
um en þegar hryssur em leiddar
undir hesta á húsi (5). Sýnt hefur
verið fram á að fanghlutfallið
lækkar ef fjöldi hryssna í hólfi hjá
hesti fer yfir 30 (6)og einnig er vit-
að að sumir hestar sinna geldum
hryssum betur en mjólkandi (5).
Tíðni fósturláta í íslenskum
hryssum er lægri en í erlendum
hestakynjum (6,3% á móti 5-20%
erlendis) (42) og er líklegt að ís-
lenski hrossastofninn njóti góðs af
því að tveir smitsjúkdómar sem
valda fósturláti, smitandi fósturlát
í hrossum (EFIV-1) og smitandi
legbólga í hrossum, hafa aldrei
borist til landsins (7).
Mat á arfgengi frjósemi í hross-
um liggur ekki fyrir en er fremur
lágt í öðrum dýrategundum, t.d.
aðeins um 0,10 í svínum. Frjó-
semi er dæmigerður þröskuldseig-
inleiki sem ræðst af mörgum und-
irliggjandi erfðaþáttum með sam-
liggjandi áhrif (8).
Eistu stóðhesta
Mikill fylgni hefur reynst vera
milli sæðisfrumuframleiðslu og
þyngd eistnanna sem aftur er ná-
tengd ummáli þeirra (1, 9). Mæl-
ing á eistnastærð gefur því góða
vísbendingu um daglega sæðis-
frumuframleiðslu (3, 12). Sáð-
frumumyndunin fer fram í sáðpíp-
um sem mynda stærsta hluta eist-
ans. Sæðisgæðin tengjast stærð
eistnanna, lögun þeirra og þétt-
leika sæðismyndandi vefjar en
myndunarferli sáðfruma er u.þ.b.
57 dagar (10, 11, 13).
Erlendar rannsóknir benda til að
eistun stækki með aldrinum. Hjá
stóðhestum af léttum hrossakynj-
um reyndist marktækur munur á
stærð eistnanna milli aldurshóp-
anna 2-3 vetra, 4-6 vetra og 7-18
vetra, þar sem meðal þvermál
pungsins var 9,6 sm, 10 sm og
10,9 sm (11). Oftast rýma eistun
eitthvað við háan aldur. Hjá sum-
eftir
Elísabeth Jansen,
búfræði-
kandidat
°g
Sigríði Björnsdóttur,
dýralækni
hrossa-
sjúkdóma
um hestum gerist það óeðlilega
snemma og óeðlilega mikið og er
það kölluð eistnarýmun (14).
Einnig hefur verið sýnt fram á að
stærð eistnamia er breytileg eftir
árstima. Ekki hefur mælst mikill
munur milli hrossakynja á eistna-
stærð þegar þau em mæld hjá full-
þroskuðum stóðhestum (13).
Meðal þvermál pungs er 10 -12
sm hjá flestum stómm hestakynj-
um (3, 11). Hjá Hjaltlandseyja-
smáhestum em eistun þó minni
en þetta (15).
Mælingar (breidd, lengd og
þungi) á eistum í íslenskum ung-
folum (47 ungfolar) leiddu í ljós
að rúmlega þriðjungur þeirra
hafði náð kynþroska við 12-14
mánaða aldurinn. Einnig komu
fram vísbendingar um feðraáhrif á
aldur við kynþroska (16, 17).
Snúningar
Eistun geta snúist lóðrétt eða lá-
rétt í pungnum og er þá vanalegra
að aðeins annað eistað sé snúið
(12). Hugsanlega geta snúningar
134 - Freyr 10/2003