Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 53

stundir, og mest af frumorkunni
hafði fallið innan landareignar
viðkomandi jarðar. Eldsmatur var
sóttur í mógraflr og skógarteiga
þótt mjög hefði þá raunar dregið
úr þeim sið. Nokkuð af lengra
sóttu jarðeldsneyti notuðu bændur
einnig, t.d. kol til jámsmíða.
A fyrstu árum árum 20. aldar óx
áhugi á rafmagni og nýtingu þess.
Um þær mundir höfðu t.d. Norð-
menn hafið umfangsmikla beislun
vatnsfalla til raforkuframleiðslu í
þágu stóriðnaðar og hröð þróun
varð í hvers konar rafbúnaði. Má
vera að þetta hafi öðm fremur
hvatt íslenska áhuga- og hugvits-
menn til þess að kanna hvort nota
mætti nálæga læki og fallvötn til
rafmagnsframleiðslu. Bjama Run-
ólfsson í Hólmi í Landbroti má
telja sérstakan frumkvöðul á
þessu sviði. Hann leiðbeindi
bændum í öllum landsfjórðungum
um þessa rafvirkjun, en fyrstu
vatnstúrbúnu sína smíðaði hann
árið 1921. Víða í sveitum var
komið upp vatnsvirkjunum, og
við búvélatalninguna 1945 voru
ekki færri en 380 vatnsaflsstöðvar
í sveitum landsins og um 1950
höfðu verið byggðar einar 530
heimarafstöðvar. Rafmagnið var
einkum notað til ljósa og eldunar
en bein not þess til einstakra bú-
verka vom lítil enda oftast um
takmarkað afl (og orku) að ræða.
Hér má geta þess að bein notk-
un fallorku vatns var fjarri því að
vera óþekkt í sveitum á þessum
árum: Þannig höfðu kvamir víða
verið knúnar með vatnshjólum og
vélar rjómabúanna flestra voru
einnig drifnar þannig.
Er ríflega þriðjungur var liðinn
af öldinni hófú bændur að beisla
vindorku með vindmyllum sem á
skammri stund breiddust út um
sveitir. Má segja að um tíma hafi
mátt telja vindrafstöð á bæjarburst
eða nálægum hól vera einkennis-
merki á bæjarmyndum úr stöku
Tæknivæðing landbúnaðar á tuttugustu öld hefur að drjúgum hluta byggst á
stigvaxandi orkunotkun - beinni og óbeinni. Hin hefðbundna búvörufram-
leiðsla er, eins og margar aðrar framleiðslugreinar auk samgangna, orðin
mjög háð truflanalausum aðgangi að eldsneyti úr jarðolíu. Þar kunna breyt-
ingar að vera í vændum, þótt hér dæli Haukur Þórðarson rannsóknamaður
hráolíu á dráttarvél bútæknisviðs Rala. (Ljósm.: Bj.Guðm.).
Altalað á kaffistofunni
Bætt verkun
Stéttarsamband bænda er eig-
andi Freys að einum þriðja hluta
eins og kunnugt er. Freyr liggur
frammi til aflestrar fyrir starfs-
menn Stéttarsambands bænda
og Framleiðsluráðs landbúnaðar-
ins og gætir Einar Ólafssonar frá
Lækjarhvammi blaðanna, en Ein-
ar er starfsmaður Framleiðslu-
ráðs, 88 ára að aldri.
Fyrir nokkru kom annar ritstjóri
Freys með bunka af nýju tölu-
blaði af blaðinu til Einars og lágu
þá örfá blöð óhreyfð af næsta
tölublaði á undan.
Ritstjóri Freys sagði þá við Ein-
ar að þessu gefna tilefni: “Það
þótti góður siður í minni sveit að
draga úr gjöfinni þegar ekki var
étið upp”, og afhenti honum færri
blöð en næst á undan.
Einar svaraði um hæl:
“Það þótti hins vegar góður
siður í minni sveit að reyna að
verka betur ef það var ekki étið
upp”.
17. tbl. 1984.
Freyr 7-8/2004 - 53 |