Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 54
sveitum. Við búvélatalninguna
1945 reyndust vindrafstöðvamar
vera 1610 - þær vom nær því á
þriðja hverjum bæ! Dæmi vom
líka um notkun vindafls með
myllu til þess að dæla vatni á
áveitulönd. En vind-raforkan var
takmörkuð, dugði helst til ljósa og
kom því aðeins óbeint við sögu
helstu búverkanna.
En menn þráðu rafmagnið og
erlendis frá bárust tíðindi um
margvíslega notkun raforku við
búrekstur. Ymsir bændu bmgðu á
það ráð að kaupa bensín- og olíu-
knúnar aflvélar (mótora) til þess
að flýta fyrir tæknivæðingu búa
sinna. Má þar nefna, auk ljósa-
véla, vélar til þess að knýja
mjaltavélar og súgþurrkun.
Almenn rafvæðing dreifbýlisins
komst ekki á umtalsverðan skrið
fyrr en um miðja öldina. Opnuð-
ust þá fjölbreyttari möguleikar en
áður höfðu þekkst til aflvæðingar
ýmissa innanhússverka á búunum.
En löngum háði bændum hin tak-
markaða flutningsgeta dreifíkerfís
raforkunnar, sem og það að víðast
var eingöngu völ á einfasa raf-
magni.
Með mat- og skrautjurtaræktun
í gróðurhúsum hófst hins vegar
umtalsverð nýting innlendrar orku
í þágu landbúnaðar, er varð undir-
staða nýrra og mikilvægra bú-
greina. Erlendur á Sturlureykjum
í Reykholtsdal hafði ylvætt bæ
sinn frá nálægum vatnshver þegar
árið 1911, fyrstur íslenskra
bænda, og lyrsta jarðvarma gróð-
urhúsið var reist að Reykjum í
Mosfellssveit árið 1924. Fljótlega
eftir tilkomu súgþurrkunartækn-
innar hófu bændur að nýta jarð-
varma til þess að ylja þurrkunar-
loftið og stórauka þannig afköstin
og bæta verkun heysins. Talið er
að a.m.k. 500 býli hafi notað sér
jarðvarma í þessu skyni undir lok
níunda áratugs aldarinnar. Garð-
yrkja og súgþurrkun heys og
koms eru því ágæt dæmi um vist-
þekka búskaparhætti þar sem ork-
an er sótt í endumýjanlegar orku-
lindir landsins. í sama flokki var
raunar einnig vinnsla köfnunar-
efnisáburðarins í Gufunesi sem
bændur notuðu á ámnum frá 1954
og fram undir aldamótin.
En meginvélvæðing bústarfa á
seinni hluta tuttugustu aldar hefur
byggst á notkun innfluttrar jarð-
olíu - díselolíu á dráttarvélamar.
Reiknast skrifaranum til að á
stærri jarðræktarbúum svari notk-
unin til um það bil 95 lítra olíu á
hvem hektara túna og akra á ári
nú á þessum aldamótaárum. Þótt
margvísleg þægindi fylgi notkun
olíu sem orkugjafa við búrekstur
felst jafnffamt í henni nokkur ógn
við öryggi matvælaframleiðslu
þjóðarinnar. Tæknilega er þó fátt
sem hindrar t.d. vetnisvæðingu
dráttarvéla og aukna notkun raf-
knúinna búvéla t.d. við léttari að-
drætti og flutninga, einkum þó
innanhússflutninga. I byrjun nýrr-
ar aldar er ýmislegt sem bendir til
breytinga i þessu efni en verðlag
orkuformanna setur samanburð-
argmndvöllinn.
Enginn skyldi þó gleyma því að
meginorkugjafi landbúnaðarins
hefur verið hinn sami öll eitt
hundrað útgáfuár Freys - blessuð
sólin sem allt hefúr vakið og eflt
með geislum sínum. Hlutur land-
búnaðarins var, er og verður að
beisla þessa orku mannkyni og bú-
smala þess til hagsbóta og heilla.
Hvað dró?
Þegar litið er yfir þróun bútækni
á tuttugustu öld skilur heil eilífð
upphafs- og lokaár aldarinnar.
Verklag og verkfæri hafa breyst,
sum margoft. Innsta eðli verkanna
og tilgangur þeirra er þó í flestu
óbreyttur. Spyrja má hvað valdið
hafí tæknibreytingunum. Svör em
ekki einhlít vegna þess að
bútæknin er þáttur samofmn fé-
lagslegum, efnahagslegum og
tæknilegum breytingum þjóðlífs-
ins, og ekki aðeins hins íslenska
heldur fullt eins hins vestræna
heims.
Meginhluti tækja og tækni til
landbúnaðar er erlendur; hafði
þróast þar og mótast, stundum um
tugi ára áður en móttökuskilyrði
sköpuðust hérlendis. Þau skilyrði
fólust framan af öldinni einkum í
þörfínni fýrir meiri búvömfram-
Altalað á kaffistofunni
Goðaveigar
Að afloknum aðalfundi Stéttar-
sambands bænda á Hvanneyri í
september sl. var fulltrúum og
gestum boðið til veislu þar sem
Búnaðarsamband Borgarfjarðar
stóð fyrir dagskrá undir stjórn
Bjarna Guðráðssonar I Nesi, for-
manns sambandsins.
Meðal dagskráratriða var að
Sveinbjörn Beinteinsson, alls-
herjargoði á Draghálsi, kvað rlm-
ur. Að því loknu settist Sveinbjörn
í sæti sitt við hlið Hálfdáns
Björnssonar á Hjarðarbóli, for-
manns Búnaðarsambands S-
Þingeyinga.
Hálfdán bauð Sveinbirni þá í
glas sem hann þáði. Um leið og
Hálfdán færði honum glasið lét
hann fylgja með eftirfarandi vísu:
Bakkus veltir boðanum,
bleytir loðið trýni.
Gömlum kenni ég goðanum
að geifla á brennivíni.
Sveinbjörn svaraði:
Vínið sem þú veittir mér
veikir ekki trúna.
Bakkus er til húsa hér,
en hvar er Freyja núna?
24. tbl. 1989.
j 54 - Freyr 7-8/2004