Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 72

Gjörvöll landsins fen og jJóa,
fúakeldur, holt og móa
á að láta grasi gróa,
gjöra að túni alla jörð,
jafnvel holt og blásin börð.
Drengir, sem að hjörðum hóa
hlotið geta síðar
óðalsrétt um yrktar dalahlíðar.
Margt í þessari draumsýn Guð-
mundar átti eftir að rætast. Arið
1943 komu iýrstu jarðýtumar til
landsins, sem reyndust strax vel
við landbrot, dreifingu á skurðr-
uðningum, sléttun á landi og gróf-
vinnslu í flögum. Jarðýtumar urðu
einnig til þess að farið var að gera
kílræsi og síðan plógræsi með
stómm ræsaplógum sem öflugar
jarðýtur drógu. Ræsin em oft í
114-2 m dýpt. Slík ræsi hafa mik-
ið verið notuð síðan um 1970.
Arið 1945 vom sett lög um
ræktunar- og húsagerðarsam-
þykktir í sveitum. Eftir þeim
störfuðu ræktunarsamböndin sem
stofnuð vom í nær öllum hémðum
landsins. Þau áttu og ráku skurð-
gröfiir, jarðýtur, dráttarvélar og
meðfylgjandi tæki. Sum þeirra
tóku á leigu skurðgröfiir af Véla-
sjóði. Þessi starfsemi réð mestu
um hina miklu ræktunarbyltingu
sem varð um miðja 20. öld.
Allt til ársins 1989 fengu bænd-
ur greidd framlög til skurða- og
ræsagerðar. Það var bændum
hvatning til að ræsa fram mikið af
mýmm. Mest var ræst fram árið
Annáll Freys
Fjárskipti með flugvél
Starfslið Flugfélags íslands á Reykjavíkurflugvelli,
hafði lokið við að lesta Glófaxa. Lestað var síldarmjöl, er
flytja skyldi til Fagurhólsmýrar og nota sem vetrarfóður
handa sauðfé þeirra Öræfinga, sem þess hefði þörf. Smá
pinklar, af ýmsu tagi, voru síðastir í röðinni og svo var
lestun lokið og mér - sem einasta farþega - var visað til
inngöngu í vélina um hinar víðu dyr, sem brátt lokuðust
að baki með vængjahurðum. Og hér sat ég innilokaður i
þessum málmbúk, sem flyturfénað úr Öræfum til Borgar-
fjarðar í öndverðum október árið 1950, en frá Reykjavík
ýmiss konar varning til baka, handa þeim, sem í Öræfum
búa - vetrarforðann þeirra. Sauðféð, sem þaðan er flutt,
eru lömb, er setja skal á vetur hjá þeim bændum í Mýra-
sýslu, sem slátrað höfðu fé sinu vegna sauðfjárkvillanna,
en óskuðu í þess stað að kaupa lömb í Öræfum.
Flugmennirnir eru komnir í sæti sín, en ég sit á sildar-
mjölspoka í einni stíunni á meðan hreyflarnir eru prófað-
ir. Átök þeirra hrista vélina þegar þeir drekka benzínið í
ákafa og leysa orku þess úr læðingi, en bremsurnar eru
enn á vélinni, svo að hún hreyfist ekki úr stað. Málm-
báknið nötrar, bremsur eru losaðar og af stað þýtur þetta
farartæki loftsins yfir húsin, sem sýnast eins og brúðubú-
staðir, austur, yfir græn tún og gripi á beit, í grösugri sveit,
yfir hnjúka, sem gylltir eru af skini síðdegissólar og yfir
sendna suðurströnd landsins, þar sem bára brotnar við
sand. í 200 metra hæð ber fuglinn okkur yfir Þykkvabæ-
inn, þar sem fólk er úti að hauststörfum, og fram hjá Vík
I Mýrdal er flogið rétt framan við drangana, en í þorpinu
eru bílar og fólk á fartinni. Svo taka við sandar og ósar,
og sandar aftur og grynningar langt fram í sæ. Tæpum
klukkutíma eftir að létt var á Reykjavíkurflugvelli er lent á
sandinum sunnan við Fagurhólsmýri. Hvílík hraðferð!
Forðum var þessi för margar dagleiðir, hvort sem farið
varð fótgangandi eða á hestbaki, en leiðin er ófær nútíma
samgöngutækjum öðrum en flugvélunum. Vötnin eru að
vísu brúuð, nema Skeiðará, en verður hún nokkurntíma
brúuð, svo að þessi leið verði fær bifreiðum? Þetta var
áður torfærasta leið þessa lands og ekki fær öðrum en
vönum vatnahestum og þaulæfðum ferðamönnum.
i septemberbyrjun 1950, þegar aðalfundur Stéttarsam-
bands bænda var haldinn að Kirkjubæjarklaustri, gistu 14
manns á svefnsal yfir sláturhúsinu. Var þá rætt um lands-
ins gagn og nauðsynjar langt fram á nótt og bar margt á
góma, og meðal annars möguleikar á því að flytja líflömb
úr Öræfum og Suðursveit á fjárskiptasvæðin. Á þessi mál
hafði að vísu verið drepið áður, en þá þóttu þau fjar-
stæða. Nú sýndist ýmsum að prófa mætti þó þessa leið.
Um mánaðamótin september og október var það orðið
að veruleika, því að flugvél frá Flugfélagi islands var út-
búin til þess að flytja líflömb úr Öræfum - um 600 samtals
- að Stóra Kroppi í Borgarfirði, en þaðan voru þau flutt á
bílum heim til bænda vestan Hvítár í Borgarfirði.
Og hér er ég I för þessari sem áhorfandi, er hyggst að
geta þess síðar á prenti, hverjar aðfarir eru notaðar við
að koma lömbum Öræfinga áleiðis til Mýramanna - lifandi
lömbum heilum á húfi. Um undanfarin haust hefir fénu í
Öræfum verið slátrað og afurðirnar síðan fluttar loftleiðis
til höfuðstaðarins, en nú - nú er það lifandi peningur,
gangandi fé, sem um er að ræða.
Nú er ég lentur hér á Fagurhólsmýri, hefi drukkið kaffi
og er komin þar að, sem lömbin eru í haldi, því nú skal
lesta.
Undir Blesakletti, neðan við Mýrina, hefir fjárrétt verið
gerð. Lóðréttur stapaveggurinn er hér á tvær hliðar, en
grjótveggurá hinartvær, en í réttinni eru lömbin, sem bíða
farsins um loftin blá. Drengir tveir eru á réttarveggnum og
aðstoða við að ná lömbunum þegar starfið byrjar, en frá
réttinni eru lömbin borin í fanginu að flugvélinni, um 30
metra vegalengd. Á meðan við drekkum kaffið hafði síld-
armjölið verið tekið, svo nú eru stíurnartómar innanborðs.
En það tekur ekki langan tíma að fylla þær á ný. Röskar
hendur grípa lömbin I réttinni. Þungi hvers lambs er þekkt-
ur, svo leggja má saman og sjá hve þungur farmurinn er.
Fyrstu ferðirnar voru allt að 100 lömb í ferð.
Þessar aðferðir við flutning lambanna þykja I frásögur
færandi. Dönsk blaðakona hefir verið með í einni ferð og
blað það, er gerði hana út í leiðangurinn, hefir birt mynd-
ir og frásögn um atburði þessa, og hér er nú Hollending-
ur - þó ekki hinn fljúgandi - sem Ijósmyndar og hyggst
segja frá þessum atburðum í heimalandi sínu: hvernig ís-
lenzkir bændur flytja lömb sín landshluta í milli.
Gísli Kristjánsson.
Freyr 1951, bls. 303 - 310.
| 72 - Freyr 7-8/2004