Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 77

6. tafla. Sala tilbúins áburðar á íslandi arefnum. í hreinum áburð-
Ár Köfnunarefni, tonn Fosfór, tonn Kalí, tonn
1921 3 1 2
1930 472 101 203
1940 366 173 129
1950 2.365 414 735
1960 7.116 1.713 1.770
1970 12.150 2.823 3.955
1980 15.753 3.710 5.202
1990 12.474 2.757 3.931
2000 12.681 2.376 3.488
að til þess mismunandi rannsókn-
araðferðir, svo sem vettvangsrann-
sóknir á kölnu landi og ræktun á
mismunandi grastegundum við
breytilegt hitastig.
Áburður
Áburðamotkun bænda breyttist
lítið íyrstu ár 20. aldar. Nokkur
heimili notuðu sauðatað enn sem
eldsneyti. Árið 1911 var farið að
gera tilraunir á gróðrarstöðvunum
með hvort unnt væri að nota lífræn
efni, svo sem mó, fiskúrgang og
úrgangs fiskimjöl sem áburð á tún,
auk búfjáráburðar. Tilraunaverk-
efnin sýna að þá hefur áburðar-
skorturinn enn bmnnið á mönnum.
Árið 1901 var í fyrsta sinn getið
um byggingu geymslna fyrir bú-
fjáráburð í hagskýrslum, en eitt-
hvað mun þó hafa verið byggt af
þeim fyrir aldamót. Alþingi örv-
aði bændur til að bæta meðferð á
búfjáráburði með því að styrkja
byggingu haughúsa og safnþróa,
með ákvæðum í jarðræktarlögun-
um 1923. Æskilegt þótti að geyma
saur og þvag nautgripa hvort í
sínu lagi og hafa þvaggryfjur loft-
þéttar til að tapa ekki köfnunar-
efninu. Þegar leið á öldina, og
bændur vora almennt famir að
nota tilbúinn áburð, þótti ekki eins
mikilvægt að varðveita köfnunar-
efnið og þess vegna hættu menn
að byggja sérstakar þvaggryfjur.
í riti sem Olöf Björg Einarsdótt-
ir tók saman, er fjallað um þær
rannsóknir sem gerðar voru á
notkun lifræns áburðar á Islandi
1900-1995. Á þessu tímabili vora
gerðar um 110 tilraunir og athug-
anir á lífrænum áburði. 1116 mæl-
ingum á uppskera eftir kúamykju,
sem gerðar vora 1904-1973, kom
í ljós að eftir 1 tonn af mykju
fengust að meðaltali 66 kg af heyi.
í tilraunum, sem gerðar vora á
Reykhólum og Skriðuklaustri
með sauðatað undan grindum,
fengust 132 kg af heyi eftir 1 tonn
af taði. Um miðja 20. öld litu
ýmsir bændur búfjáráburð óhýra
auga en það virðist hafa breyst
eftir því sem leið á öldina.
Upp úr 1920 vora gerðar margar
tilraunir með samanburð og sam-
nýtingu á tilbúnum áburði og bú-
ijáráburði. Slíkar tilraunir era erf-
iðar í framkvæmd og túlkun. Efnin
í búfjáráburði nýtast venjuleg best
ef borið er á að vorinu, en þá er
mikið annríki hjá flestum bændum
og þess vegna er algengt að borið
sé á að haustinu og á vetuma.
Áburðarefnin tapast einnig úr til-
búnum áburði við meðhöndlun, en
í minna mæli en úr búfjáráburði.
Árið 1898 fluttu skólastjóramir
Jósef J. Bjömsson á Hólum og
Jónas Eiríksson á Eiðum inn
fyrstu komin af tilbúnum áburði
sem vitað er að komið hafi til Is-
lands. Árið 1904 var byrjað að
gera tilraunir með tilbúinn áburð á
Akureyri og 1907 í Reykjavik. Á
áranum 1910-1914 var innflutn-
ingur 1-9 tonn af tilbúnum áburði
á ári. Það var ekki fyrr en 1926 að
árlegur innflutningur varð meira
en þúsund tonn. Forsendur fyrir
aukinni notkun tilbúins áburðar
vora betri samgöngur til lands og
sjávar.
Túnin stækkuðu úr því að vera
17.200 hektarar árið 1900 upp í
45.400 hektara árið 1950. Breyt-
ingar á túnstærð og áburðamotkun
urðu til þess að heyfengur jókst úr
53.700 tonnum af heyi á ári 1901-
1920 upp í 112.900 tonn á ári
1931-1940. Þess verður að geta að
árferði var mun betra á seinna
tímabilinu. Grasleysisárið 1918
var uppskeran aðeins 33.000 tonn
af heyi.
Árið 1935 var Áburðarsala rík-
isins stofnuð og hafði hún einka-
leyfi á heildsölu á tilbúnum áburði
og vamarefnum gegn kvillum í
nytjajurtum. Árið 1954 tók
Altalað á kaffistofunni
Eftir að Vestur-íslendingar
höfðu dvalist um hríð í nýjum
heimkynnum í umhverfi framandi
tungumáls, enskunni, fór tilfinn-
ing þeirra fyrir íslenskunni að
slævast eins og eðlilegt var.
Þjóðaríþrótt landans, vísnagerð-
in, hélt þó hlut sínum, en fór að
bera merki þess að málið átti í
vök að verjast. Þessi kveðskapur
varð þó langlífari en ýmislegt það
sem kveðið hefur verið á betra
máli. Eftirfarandi vísa er til dæm-
is um það, en um höfund er ekki
kunnugt.
Gyðingurinn gaf mér brugg
götuhornið fór á rugg.
í fyrsta skipti fyrir víst
fann ég þá að jörðin snýst.
23. tbl. 1982.
Freyr 7-8/2004 - 77 |