Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 82

var að nota nýjar tegundir grasa á
afgirtum, sléttum og vel ábomum
túnum, sem slegin voru með
sláttuvélum. Gróðrarstöðvamar í
Reykjavík og á Akureyri gerðu til-
raunir með sláttutíma 1922-1943.
Síðan hafa verið gerðar um 90
sláttutímatilraunir. Það var eink-
um eftir kalárin 1970 sem mikill
skriður komst á slíkar tilraunir.
Eftir 1990 hafa verið gerðar marg-
ar tilraunir með sláttutíma á
Hvanneyri. Þessar tilraunir tengd-
ust oft öðrum þáttum, svo sem
heygæðum, áburðartíma, notkun
áburðar á milli slátta, og hvemig
hinar ýmsu grastegundir þyldu
mismunandi sláttutíma.
Vegna samdráttar í búskap síð-
ari hluta 20. aldar hefur eyðibýl-
um Qölgað mikið. A mörgum
þeirra em ágæt tún sem oft em
nytjuð af nágrönnum eða hrossa-
eigendum úr þéttbýli. A öðmm
stöðum hafa verið byggð sumar-
hús á túnum, eða þau gerð að golf-
völlum. Margir hafa bent á að það
sé varasamt að spilla túnum og
ræktanlegu landi ef efnahags-
ástand heimsins breytist, t.d.
vegna veðurfarsbreytinga eða
ófriðar, og nauðsynlegt verði að
auka matvælaframleiðslu.
Hraðþurrkun á grasi og heyi
Upp úr striðinu 1945 vaknar
áhugi á að hraðþurrka gras hér á
landi, en þá var liðinn aldarfjórð-
ungur frá því að Bandarikjamenn
smíðuðu fyrstu nothæfú grasmjöls-
verksmiðjumar þar sem gras var
þurrkað við hita frá olíubrennur-
um. Árið 1948 hóf Klemenz Krist-
jánsson ffamleiðslu á grasmjöli á
Sámsstöðum og var framleiðslunni
haldið áffam til 1960. Árið 1961
reisti SIS grasmjölsverksmiðju á
Stórólfsvelli. Jóhann Franksson de
Fontenai beitti sér fyrir byggingu
verksmiðjunar og var verksmiðju-
stjóri ffá upphafi. Árið 1970 seldi
SÍS Fandnámi ríkisins verksmiðj-
una og um líkt leyti var farið að
framleiða þar grasköggla. Rekstri
verksmiðjunar var hætt árið 1986.
Bræðumir Páll og Jón Ólafssynir
byggðu verksmiðju í Brautarholti á
Kjalamesi, sem tók til starfa 1963
og ffamleiddi í fyrstu grasmjöl, en
grasköggla ffá 1972. Verksmiðjan
hætti starfsemi árið 1999. (Munn-
leg heimild Páll Ólafsson.)
Árið 1961 hófst stórfelld kom-
rækt í Gunnarsholti á vegum
Sandgræðslu Islands, Landnáms
ríkisins og Áma Gestssonar, sam-
fara uppbyggingu grasköggla-
verksmiðju, sem tók þar til starfa
árið 1963. Um starfsemina var
stofnað fyrirtækið Fóður og fræ-
framleiðslan sama ár.
Árið 1972 hófst starfsemi gras-
kögglaverksmiðju í Stórholti í
Saurbæjarhreppi í Dalasýslu, á
vegum hlutafélags heimamanna.
Landnám ríkisins yfirtók hana
skömmu síðar. Árið 1988 tók
hlutafélag heimamanna, Fóðuriðj-
an Ólafsdalur ehf., aftur við verk-
smiðjunni og rekur hana enn
(2004).
Graskögglaverksmiðjur voru
stofnaðar af Landnámi ríkisins í
Vallhólma í Skagafírði í landi
Löngumýrar, Laufáss og Krossa-
ness og í Flatey í Austur -
Skaftafellssýslu árið 1983. Verk-
smiðjan í Vallhólma var í eigu
Kaupfélags Skagfirðinga frá
1986. Þær eru hættar starfsemi
árið 1999. (Að hluta munnlegar
heimildir Árna Jónssonar og
Álfs Ketilssonar).
Rúllubaggavæðingin hafði þau
áhrif að bændur framleiddu betra
fóður en áður og keyptu því
minna af graskögglum.
Á áttunda áratugnum voru flutt-
ar inn nokkrar færanlegar vélasam-
stæður sem möluðu og köggluðu
hey, nefiidar heykögglaverksmiðj-
ur. Flestar þeirra eru enn í notkun,
en yfirleitt í nýju hlutverki.
Túnrækt og meðferð
TÚNA Á 20. ÖLD.
Yfirlit
1900-1920 var meðferð túna víða
svipuð og hún hafði verið öldum
saman.
* Túnin voru þýfð og áburðar-
skortur var tilfmnanlegur.
* Gróður á túnunum var svipaður
og hann hafði verið um aldir.
* Verulegur hluti af heyjum
bænda kom af engjum.
* Frá 1900 til 1920 stækkuðu tún
landsmanna um 30% og nokk-
uð af nýræktinni voru þakslétt-
ur eða græðisléttur.
* Margir bændur eignuðust
hestakerrur, sem auðveldaði
þeim að koma búfjáráburði á
völl og heyi í tóft eða hlöðu.
* Nokkrir bændur og búnaðarfé-
lög eignuðust jarðvinnslutæki
fyrir hesta, sem breyttu vinnu
við túnsléttun.
Altalaö á kaffistofunni
Oskipulagt skipulag
Eftirfarandi limra er tekin
traustataki úr vísnaþætti í blaðinu
Austra á Egilsstöðum 21. mars
sl., en þátturinn er í umsjón Arn-
Á hlaupum með hæla og pinna
þeir hönnun og mælingum sinna.
Bærinn vex ekki villt,
allt er skipulagsskylt,
nema skrifborðin þar sem þeir vinna.
dísar Þorvaldsdóttur. “Skúringa-
tæknir” hjá skrifstofu Hafnarbæj-
ar í Hornafirði sendi tæknimönn-
um bæjarins eftirfarandi limru að
gefnu tilefni:
9. tbl. 1991.
182 - Freyr 7-8/2004