Mjölnir - 15.02.1950, Blaðsíða 3

MJÖLNIR
S
Grein sú um kreppuþróun-
ina í auðvaldsheiminum, er
hér fer á eftir, er þýdd úr
sovét-tímaritinu , „New
Times,“ 1. tbl. þ. á. —
Fjallar sá liluti greinarinn-
ar, $em hirtist í þessu blaði,
um efnahagsástandið í
Bandaríkjunum. — Síðari
hluti greinarinnar, \ sem
f jallar um Evrópu, verður
birtur í næsta blaði.
Auðvaldsheimurinn byrjar
árið 1950 í skugga aðsteðjandi
kreppu, sem gætir stöðugt
meira og meira í fjármálalífi
Bandar'ikjanna og V-Evrópu. —
Borgaralegir hagfræðingar hafa
öðru hverju neitað þessari stað
reynd, sem er húsbændum
þeirra næsta ógeðfelld. Sjálft
orðið ,kreppa‘ hefur verið bann-
heilagt í auðvaldsblöðunum,
sem í stað þess hafa notað önn-
ur orð, sem ökki skera eins í
eyru burgeisanna, til að lýsa
fjármálaástandinu. En allar til-
raunir seiðmanna hins kapítal-
istíska hagkerfis til að særa
kreppuna á burt hafa gersam-
lega mistekizt.
Hagfræðilegar sjónhverfingar
og amerískar staðreyndir
Frá októbermánuði 1948 til
júlíbyrjunar 1949, lækkaði vísi-
tala iðnaðarframleiðslu í Banda
híkjunum úr 195 stigum niður í
162 stig (100 árið 1935). —
Næstu mánuðina hækkaði hún
ofurlítið; komst upp í 170 stig
í ágúst og upp í 174 stig 'í sept.
Fj ármálaspekingar auðvaldsins
urðu bjartsýnir á ný. En í okt.
dundi mótlætið yfir þá aftur.
Vísitalan féll niður í 152 stig,
samkvæmt útreiikningum hag-
fræðinga hins opinberra.
Þessi fregn kom óþægilega
við almenning í Bandaríkjun-
um. Hinar opinberu hagvísinda-
stofnanir flýttu sér þá að til-
kynna, að útreikningur þeirra
á vísitölunni hefði ekki verið
nákvæmur, og ,,sönnuðu,“ með
því að víkja ofurlítið til tölum,
að samdrátturinn í iðnaðinum
hefði aðeins numið 6%, sumir
sögðu jafnvel aðeins 4,6%. —
Árangur þessarar klunnalegu
lækningar á visitölunni varð þó
ekki til annars en þess að opna
augu manna fyrir því, hve kyn-
'legs eðlis amerísfc hagvísindi
eru.
Eins og menn muna, fullyrtu
amerískir valdamenn á sínum
tíma ,að með Marshall-áætlun-
inni og framkvæmd hervæðing-
aráætlunarinnar mundi þeim
takast að afstýra kreppu í
Bandaríkjunum. Þessar fullyrð-
ingar hafa reynzt marklaust
hjal, og það er bersýnilega ör-
væntirigin yfir þvá að geta ekki
breytt efnahagsþróuninni, sem
hefur rekið Trumann-stjórnina
ti'l að breyta li staðinn hágskýrsl
unum, erida er það miklu auð-
veldara. En fölsuð vísitala, hve
há sem hún er, getur ekki kom-
ið að sama haldi og blómlegt
athafnalíf. Enda fór svo, að
jafnvel hið afturhaldssama blað
Journal of Commerce gat ekki
stillt sig um að hafa orð á þessu
snjallræði stjórnarinnar. Fór
blaðið hinum háðulegustu orð-
um imi „leiðréttinguna," og
stakk upp á því hinn 14. nóv.,
að þessi lækning stjórnarvald-
anna fengi nafngiftina „sniðug-
asta hagvísindabragð ársins.“
Fyrir leiðréttinguna sýndi
vísitalan (152 stig), að iðnaðar
framleiðslan 1 olkt. var 22%
minni en í sama mánuði 1948,
og minni en i febrúar 1946, sem
áður var minnsti iðnframleiðslu
mánuður frá stríðslokum 1
Bandaríkjunum. Öll sú aukning
sem hafði orðið á affcöstum iðn-
aðarins frá stríðslokum var
m. ö. o. að engu orðin 1949. —
Bandaráskur iðnaður var kom-
inn í sömu kröggurnar og hann
var í fyrst eftir að styrjöldinni
lauk.
„Leiðrétting“ hagfræðinga
hins opinbera á dktó'bersvásitöl-
unni var í því fólgin, að þehn
samdrætti, sem stafaði af verk-
föl'lum kolanámmnanna og stál-
iðnaðarmanna, var sleppt við
útreikning hennar. En jafnvel
þessi falsaða vísitala (166 stig)
sýndi, að á 12 mánaða tímabili
hafði iðnaðarframleiðsla Banda
rilkjanna minnkað um 15%, eða
jafnmikið og hún minnkaði
fyrsta ár kreppunnar miklu
1929—1933.
Eitt síkýrasta merkið um
kreppulþróunina í Bandarjkjun-
um er geysilegur samdráttur í
fjárfestingarframkvæmdum. —
Vorið og sumarið 1949 var farið
að gæta allmiikillar tregðu til
þéss að ráðast í nýjar fram-
kvæmdir. Samt var mikið fé
fest í byggingum og tækjum
ýmiskonar á þessu tímabili, þvá
haldið var áfram að vinna að
þeim framkvæmdum, sem þegar
höfðu verið hafnar. Nú fara
þær fjárupphæðir, sem festar
eru í nýbyggingum, óðfluga
minnkandi, og virðist þessi sam
dráttur vera óstöðvandi. Fjár-
festingin síðasta fjórðung árs-
ins 1949 var minni en nokkurn
hinna f jórðuniga ársins, en sam-
kvæmt sikýrslum er hún venju-
lega mest síðasta ársfjórðung,
— og 21,5% minni en hún var
sama ársfjórðung 1948. Alveg
sérstaklega athyglisvert er það,
að f járfesting í iðnfyrirtækjum, J
járnbrautum og fleiri undir-
stöðugreinum athafnaMfsins
hefur dregizt einna mest saman
eða um 30—32%!
Eftirspurn eftir samgöngu-
tækjum, framleiðslutækjum o.
þh. hefur minnkað stórum, eða
um 26% á árinu 1949. Fyrir
einu ári voru í pöntun hjá járn-
brautavagnasmiðjum landsins
111 þús. vagnar, en í desember-
byrjun 1949 áttu þær ekki óaf-
greiddar pantanir á meira en
14100 vögnum. í okt. s. I. voru
ekki pantaðir nerria 201 nýir
vagnar, en 1947 og 1948 voru
venjulega pantaðir 16—17 þús.
vagnar á mánuði. Pantanir á
eimvögnum fækkuðu um helm-
ing — úr 1630 niður í 833.
Annað áberandi kreppumerki
er samdrátturinn í smásöluverzl
uninni. Velta smásöluverzlana
hefur minnkað mánaðarlega
samaniborið við meðaltalsveltu
1948. Mestur varð samdráttur-
inn í sept. og okt.. I hinni miklu
iðnaðarborg Pittsburgh var smá
sala um miðjan okt. 30% minni
en hún var orðin á sama tíma
árið áður, í Birmingham 27%,
d Indianapolis 21%, í Detroit
16%, í Springfield 22%, í Akron
21% minni en sama tima árið
áður. Þannig mætti lengi telja.
Blaðið Bussiness Week sagði 29.
okt. s. 1. í hugleiðingum um
minnkandi kaupgetu almenn-
ings, að þetta „gæti verið tákn
um aðsteðjandi hættu fyrir at-
hafnalífið almennt.“
Með vaxandi fátæfct og neyð
almennings verður hið ægilega
misrétti við Skiptingu auðsins
enn meira áberandi en nokkrú
sinni fyrr. Tölur, sem málgögn
auðvaldsins sjálfs hafa birt,
sýna mismuninn greinilega.- —
I ágúst 1949 skýrði The Feder-
al Reserve Bulletin frá því, að
40% þjóðarinnar ætti ekkert
sparifé. Næst koma 30%, sem
eiga alls 8% af sparifénu í pen-
ingastofnunum landsins, 20%
þjóðarinnar eiga 83% af öllu
sparifé í landinu. Þar af á helm-
ingurinn,| 10% þjóðarinnar,
66% af öllu sparifé í landinu,
eða 8 sinnum meira en 70%
þjóðarinnar.
Afkoma bílaiðnaðarins í
Bandaníkjunum þykir allglögg-
ur mælifcvarði í efnahagsástand
ið 1 landinu almennt. Þangað til
í ágúst 1949 fór bilaframleiðsla
heldur vaxandi en hitt. En í lok
ársins var farið að gæta o:f-
framleiðslu á bílum, sem sjá má
á því, að þá lágu óseldir hjá
verzlununum um 600 þús. bílar,
og á hinu, að mörgum bílaverk-
smiðjum var lokað í 2—4 vikur
og kallað að það væri vegna
„vörutalningar." Hin miklu iðju
ver, sem kennd eru við Ford,
Chrysler og Kaiser-Frazer, og
nokkrar aðrar verksmiðjur
hættu bílaframleiðslu í nóv. og
des., og General Motors-verk-
smiðjurnar tóku upp fjögurra
daga vinnuviku.
Bandarísku blöiðn, sem fyrir
skömmu gerðu sér tíðrætt um
„metin“ sem bílakóngarnir ætl-
uðu að setja á árinu 1949, eru
nú orðin áJhyggjufull yfir að-
stöðu hans. Nations Business
segir t. d. að samdrátturinn í
bílaframleiðslunni merki minni
atvinnu, minnkandi kaupgetu og
minnkandi eftirspurn eftir hrá-
efnum og hálfunnum vörum.
„Hversu lítið, sem bílafram-
leiðslan minnkar," segir blaðið
orðrétt, „segir samdráttur henn
ar til sín, ekki einungis í Detroit
heldur einnig í bifreiðahluta-
smiðjunum í Cleveland, stálverk
smiðjum Pittsburgh og Chicago
— námum Mið-vestur-níkjanna,
gúmmíverksmiðjunum í Akron,
glerverksmiðjunum í Toledo,
vefnaðarverksmiðjunum í Nýja
Englandi og í biílasamsetningar
stöðvunum víðsvegar um
Iandið.“
Þegar á árinu 1948 var orðið
minna um byggingu nýrra verk
smiðja í Bandaríkjunum en árið
1947, og 1949 dróst hún enn
saman um 28%. Bygging við-
skiptahúsa (sölubúða, veitinga-
húisa o. s. frv.) minnkaði um
nærri 23%. Mikil veðskulda-
aukning (sem og annarra
skulda), hefur fylgt þeim ný-
sköpimarframkvæmdum, sem
ráðist hefur verið í síðan styrj-
öldinni lauk, enda hefur þessum
nýhyggingum að mestu leyti
verið komið upp fyrir lánsfé.
Veðskuldir einstaklinga í
borgum jukust frá árslokum
1945 til árslolka 1948, úr 27,800
millj. dollara upp í 46,400 millj.
Samtals jukust skuldir einstakl
inga á þessu tímabili úr 55.400
millj. dollara upp í 84.600 millj.
dollara.
Skuldbindingar fyrirtækja
jukust á sama tíma úr 99.500
millj. dollara upp í 132.000 millj
dollara. Sýnir þetta hvað þær
staðhæfingar borgaralegra hag
fræðinga, að engin útlánaþensla
hafi orðið í Bandaríkjunum síð-
an í stríðslok, og því engrar
kreppu að vænta úr þeirri átt,
eru haldlitlar.
Vegna offramleiðsluhættunn-
ar hefur framleiðsla á stáli og
Ikolum minnkað verulega síð-
ustu mánuðina. Sú staðhæfing,
að samdrátturinn í þessum
framleiðslugreinum sé eingöngu
verkföllunum að kenna, hefur
ekki við nein rök að styðjast.
T. d. er ekki unnið nerna þrjá
daga vikunnar í kolanámunum,
og var sá háttur upp tekinn
fyrir verkföllin, í þeim tilgangi
að láta ganga á þann forða, sem
safnast hafði og lá óseldur. —
Stálfi-amleiðendurnir notuðu
verk'föllin í þeim tilgangi að
losna við nokkuð af birgðum
rínum. Business Week viður-
fcenndi blátt áfram að verkföll-
in hefðu orðið þéim til gróða.
Samdrátturinn í kolafram-
leiðslunni er mjög einikennandi
dæmi um yfirstandandi hrörn-
un í efnahagslífi Bandaríkj-
ánna. Kolaframleiðslan í tíma-
bilinu frá jan. ti'l 12. nóv. 1949
var 158 millj. smálestmn minni
en á sama tímabili árið áður,
eða m.ö.o. 31% minni!
Flutningar á unnmn vörum
á járnbrautum, sem er glögg
spegilmynd af vörunotkuninni,
voru 20% minni í okt. 1949 en í
sama mánuði árið áður.
Þrátt fyrir talsverða viðieitni
'hefur ekki tekizt að leyna því
í opinberum hagskýrslum í
Bandarílkjunum, hve geigvæn-
lega atvinnuleysið, þessi óað-
skiljanlegi förunautur kreppu-
ástands, vex í landinu. Samkv.
opinbeinm skýrslum, sem ber-‘
sýnilega gera sízt of mikið úr
atvinnuleysinu, voru 3 rnillj.
576 þús. manns algerlega at-
vinnulausir í októberbyrjun ’49,
eða 2 millj. fleiri en í ókt. 1948*
Við þessa tölu má bæta þeim,
sem hagskýrslurnar nefna
„menn í atvinnu en ekki að
starfi.“ I ágúst 1949 (þegar
siíðast voru birtar tölur), voru
4 millj, 294 þús. iðnverkamenn
og 228 þús. landbúnaðarverka-
menn taldir undir þennan óá-
kveðna og dularfulla hð. Síðast,
en ekiki síst má syo minna á
það, að í ágúst 1949, voru sam-
kvæmt upplýsingum Montlily
Lafoour Reviev, skráðar sex! og
hálf millj. manna, sem höfðu
innan við 35 klst. vinnu á viku.
Samkvæmt opinberum heimild-
um virðist þvi ekki óvarlegt aö
gera ráð fyrir að um 15 millj.
manna í Bandariíkjunum séu nú
atvinnulausír eða atvinnulitlir.
Amenísk blöð eru nú neydd til
iþess að viðurikenna, þrátt fyrir
loforð og yfirlýsingar stjórnar-
valdanna, að 35 af helztu iðnað
arsvæðmn landsins séu „dep-
ressed areas“ (neyðarsvæði), •
en það þýðir, á venjulegu máli,
að þar sé atvinnuleysið sérstak-
lega alvarlegt. *■
22% minni iðnframleiðsla,
21,5% minni fjárfesting, 12—
14% minni neyzluvörusala, 31%
minni kolaframleiðsla, 20%
minni flutningur iðnvarnings,
* Bandaríska verkalýðsmála-
ráðuneytið tiikynnti fyrir
sfcömmu, að atvinnuleysingjar
ií landinu hafi verið 4,5 mil'lj. í
lok janúar s. 1., og hafi fjölgað
um tæpa milljón í þeim mánuði.
Er þessi atvinnuleysingjatala
helmingi hærri en hún var í jan.
í fyrra. — Ritstj.
Framhald á 4, síðu