Mjölnir - 01.03.1950, Blaðsíða 3
MJÖLNIE
3
A. MANUKYAN : síðahi hlutti
Auðvalds
í skugga fjárhagskreppunnar
Mylnusteinn en ekki björgunarítringur
Blöð auðvaldsins vörðu geysi
miklu dálkarúmi undir lofgerðar
rollur um hina „óeigingjörnu
aðstoð“ Bandaríkjanna við Vest
ur-Evrópu. Þau líktu Marsahll-
áætluninni, þessari undirokun-
araðferð Bandaníkjanna, við
ibjörgunarhring, sem frelsandi
hönd hefði varpað til hinnar
nauðstöddu Evrópu handan yf-
ir Atlantshafið. Reynslan er
hinsvegar á þá lund, að Mars-
hall-áætlunin hefur orðið Vest-
ur-Evrópu mylnusteinn um háls
oig dregur hana hægt en örugg-
lega niður í djúpið.
Hin gengdarlausa hervæðing
Vestur-Evrópu, sem allt efna-
hagslíf hennar miðast nú við,
slíhækkándi hernaðarútgjöld og
lömun iðnaðarins með sölu á
amerískum iðnvarningi fyrir
neðan framleiðsluverð, — allt
hefur þetta flýtt fyrir kreppu-
iþróuninni í Marshall-löndunum.
Með hverjum degi sem líður
verða kreppumerkin augljósari
í auðvaldsríkjum Vestur-Ev-
•tvw* - _
Dýrleif; Einarsdóttir
Föstudaginn 10. febrúar var
til moldar borin hér í Siglufirði,
hin góðkunna kona Dýrleif Ein-
arsdóttir frá Nöf, 79 ára að
aidri.
Ekki er það svo, þó að ég
kenni hana við Nöf, að hún væri
þar borin og barnfædd. Hún var
fædd að Kletti í Borgarfirði
26. júní 1870. En að Nöf háði
hún hörðustu fangbrögðin við
erfiði lífsins, sem húsmóðir og
móðir, og þar sá hún rætast
siínar björtustu vonir: að geta
sigrast á erfiðleikunum.
Að vorinu 1907 fluttist hún
frá Málmey á Skagafirði, að Nöf
við Hofsós. Var húsakostur þár
hinn lélegasti, svo vart er hægt
fyrir þá, sem ekki sáu, að renna
grun í, hvernig þar var um-
horfs. Var þá eiginmaður henn-
'ar, Stefán Pétursson, búinn að
tapa öllu vinnuþreki, en með
þeim fluttust að Nöf, fjögur
böm þeirra, og var Sikafti þeirra
elztur, 11 ára. Þröngt var í búi,
meira en í meðallagi, en engin
vinnuvon fyrr en langt leið á
vor, og til hreppsins var henni
þungt um að leita, enda kaldar
móttökur þar, þegar neyðin
knúði hana til að leita þangað
með beiðni um hey til að halda
lifi í einu kúnni, sem þau áttu.
En hjálp til þess barst úr öðrum
stað, þaðan sem henni var létt-
ara að veita henni móttöku, og
endurgalt hún þá hjálp síðar að
fuilu.
Þegar vorið kom og vinna,
sem þá var við saltfisk aðallega,
var ekki á liði legið. Vann Dýr-
leif þá á móti hverjum karl-
manni, einnig við uppskipun á
vörum, meðal annars ®á salti,
sem var þá borið í pokum á bak
inu af bryggju í hús. Gerðu það
ekki nema hraustustu konur úr
þorpinu.
Þegar á vorið leið og fiskur
fór að fást, hvarflaði hugur
hennar að þvlí að koma eldri
drengjunum á sjó, enda fullur
áhugi hjá þeim til sjálfsbjargar
viðleitni, en til þess vantaði bát
inn. Fór hún þá til roskins
manns, er Jakob hét, og bað
hann að lána pramma, svo
drengimir gæ.tu sótt fisk til
bjargar heimilinu, en honum
iþótti ekki varlegt að lána hann
handa bömum. Ekki var hún
sein til ákvörðunar þá, og svar-
ið var: „Ja, ég fer með þeim.“
Var þá málið leyst. Gekk svo til
alloft, en oft var það líka, að
hún gerði að fiskinum og línu
í landi með yngstu systkinun-
um, en tveir eldri bræðurnir
fóru á sjóinn. En það var hún
sem réði hvenær farið var, enda
mun fát'ítt að fyrirhitta jafn
veðurglögga konu sem Dýrleif
var.
Hverjum áhyggjum það hefir
valdið Dýrleifu að vita svo unga
sonu sína eina á sjó, ásamt öðru,
sem hún þurfti að láta hugann
hvarfla að, er sjálfsagt ekki
hægt að lýsa með orðum, enda
var svefntími hénnar ekki lang-
ur á þessum áram. En enginn
skyldi á Dýrleifu sjá. Hún var
ávallt glöð og fús til hjálpar, og
var þ^ ekki klipið við nögl, þó
af litlu væri að taka stundum.
Ef ég man rétt, var það
rópu og birtast fyrst og fremst
í mynd vaxandi atvinnuleysis.
Tala skráðra atvinnuleys-
ingja á ftaiíu er venjulega frá
2 - 2,4 millj., og fer aldrei niður
úr 1800 þús. Þetta þýðir, að
stór hluti verkalýðsstéttarinnar
er atvinnulaus og hefur enga
möguleika á þvlí að fá atvinnu.
Hve alvarlegt þetta ástand er,
má ráða af þeirri staðreynd, að
de Gasperi hefur neyðst til að
játa, að „króniskt“ (ólæknandi)
atvinuleysi væri í landinu og
stungið upp á því að ráða fram
úr vandræðunum á þann hátt að
skipuleggja útflutning 350 þús-
und manna úr landinu árlega.
Ástandið á ítallíu er einkar
glöggt dæmi um það, hve ger-
samlega ófært auðvaldsskipulag
ið er um að leysa sín eigin
vandamál.
í Belgíu og Vestur-Þýzkalandi
er líka mikið atvinnuleysi. í
hinu síðarnefnda voru 1 millj.
400 þús. atvinnuleysingjar í nóv
emberlok, og í Vestur- Berlín
þriðja árið, sem hún var á Nöf,
sem hún gat eignast bát, lítinn
en gott sjófar. Þótti það góður
fengur, en til þess að hægt væri
að fá hann, þurfti að selja eina
af sex ám, sem til voru í búinu.
Voru nú mestu örðugleikarnir
yfirstignir, þó margir væm eft-
ir. En uppfrá þessu fór að ræt-
ast úr. En sú vinna, sem hún
lagði á sig, er fátítt að konur
afikasti, sérstaklega þá tóma,
sem hún gekk með þau tvö börn
sem hún ól eftir að hún kom að
Nöf, en annað þeirra dó.
Með- tímanum jókst starfs-
iþrek bamanna. Samstarfið á
heimilinu var hið ákjósanleg-
asta. Efnahagurinn batnaði. —
Það mun hafa verið um 1920,
sem þessi fjölskylda eignaðist
móturbát, og 1922 mun það hafa
verið sem Dýrleif flutti til Siglu
fjarðar með fjölskyldu sína, og
var hún eftir það í allmörg ár
ráðskona við útgerð sona sinna,
sem þá var orðin all umfangs-
mikil. Sýndi hún þar sem
annarsstaðar, hinn mesta dugn-
að og hagsýni. Öllum, sem henni
kyntust þar, var óblandin
ánægja að ræða við hana og
minnast liðins tíma.
Alhnörg síðustu ár æfi sinn-
ar var Dýrleif hjá Guðveigu
dóttur sinni, og undi sér þar vel,
enda taldi hún sig njóta þar
þeirrar beztu umhyggju, sem
hún gat kosið sér í ellinni, enda
mátu öll systkinin að verðleik-
um hinn frábæra dugnað henn-
ar og umhyggju fyrir þeim á
uppvaxtarárum þeirra. En það
erfiði fékk hún líka launað með
ánægjunni af að sjá börn sín
vaxia upp mannvænleg og mikils
metin af ölliun sem þeim kynnt-
ust.
K. Ólafsson.
voru 263 þús. atvinnuleysingj-
ar um miðjan nóv.
Atvinnuleysingjunum fer jafnt
og þétt fjölgandi í öllum auð-
valdsríkjum Evrópu.
I bráðabirgðaskýrslu þeirri,
sem tekin var saman fyrir nóv-
emiber-ráðstefnu Mars'hail-Iand-
anna 19, var viðurkennt, að at-
vinnuleysi hefði aukist í öllum
Marshall-löndunum án undan-
tekningar. Tala atvinnulausra
og háif-iatvinnulausra manna 'i
auðvaldsheiminum nú er um eða
yfir 40 millj.
Eftir því sem kreppan áger-
ist vera greiðslu- og gjaldeyris
vandræði Vestur-Evrópu tilfinn
anlegri. Gengislækkunin, sem
Bandaníkin þvinguðu þessi ríiki
til að framkvæma, hefur ekki
fært þeim lausn á einu einasta
vandamáli og ekki dregið vit-
‘und úr erfiðlekum þeirna á
neinu sviði. Aðeins tveim eða
þrem mánuðum eftir lögfest-
ingu hins nýja gengis, gekk
sterlingspimdið 12-36% neðan
við skráð gengi þess á peninga-
markaðinum 1 Sviss, franski
frankinn 9%,líran ll%,sænska
krónan 16%, danska krónan
21% og vesturþýska markið
34% neðan við skráð gengi. Slák
vom viðbrögð peningamarkaðs-
ins við hinni afar ótryggu gjald
eyrisaðstöðu og f jármálaástandi
í Vestur-Evrópu almennt. í stað
hins aukna útflutnings, sem
stjórnendur Marshall-landanna
vonuðu að mundi leiða af geng-
islækkuninni og leysa vand
ikvæði þeirra, hafa flest þeirra
uppskorið minnkandi útflutning
og óhagstæðari verzlunarjöfnuð
við önnur lönd.
Annan fjórðung ársins 1949
var “verzlunarjöfnuður allra
iMarshall-landanna samanlagt ó-
hagstæður um 1600 milijónir
dollara, eða 200 millj. dollurum
óhagstæðari en fyrsta fjórðung
ársins og 300 millj. dollurum ó-
hagstæðari en síðasta ársf jórð-
ung 1948. Af þessum halla vora
1000 millj. við Bandaníkin og
300 millj. við önnur lönd á vest
urhveli jarðar.
Sú var tíð, að auðvaldsríki Ev-
rópu gátu þanið út framleiðslu
kerfi sín án þess að hafa nokkr-
ar áhyggjur út af mörkuðum.
Þeir dagar era nú hðnir og
koma aldrei aftur. Offram-
leiðsla og útflutningsvandræði
steðja nú ekki einungis að fram-
leiðendum ýmiskonar minnihátt
ar neyzluvarnings, heldur eru
þessi fyrirbrigði nú einnig
þrándur í götu framleiðslu-
greina, eins og kolanáms, stál-
vinnslu og iðnaðarvélasmíði. Öll
Vestur-Evrópu-riíkin með tölu
eiga nú við útflutningsörðug-
leika að stríða.
Fyrstu tíu mánuði ársins 1948
var verzlunarjöfnuður Norð-
manna óhagstæður um 700
millj. króna, en um 940 millj.
á sama tímabili 1949. Verzlunar
jöfnuður Daiia yfir sjö iniánuði
af árinu 1948 var óhagstæðui
um 285 millj. kr., en um 615
millj. yfir sama tímabil 1949. —
Útflutningur Frakka þriðja árs
ársfjórðung 1949 nam 58.900
millj. franka, en 66.400 millj.
næsta ársfjórðung á undan. —
Útflutningur ítala yfir 8 mánuði
ársins 1949 nam 125 millj. doll-
uram lægri upphæð en yfir sam
svarandi tímabil árið áður, og
greiðsluhalli landsins jókst yfir
þessa mánuði um 44 millj. doll-
ara, þrátt fyrir minni innílutn-
ing en áður. Greiðsluhalli Aust-
urríkis jókst upp i 412 millj.
schillings á fyrra árshelmingi
1949, en var 335 millj. sch. í lok
fyrri helmings ársins 1948. —
Jafnvel Belgía, sem náði hag-
stæðum viðskiptajöfnuði fyrstu
sjö mánuði ársins 1949, hefur
haft óhagstæðan viðskiptajöfn-
uð síðan þeim lauk. Mánuðina
ág.—sept. var hann óhagstæður
um 670 millj. belgiskra franka.
Viðskiptajöfnuður Bretlands
fer líka versnandi. Gengislækk-
unin hefur bragðizt því ætlunar-
verki að minnka greiðsluhalla
þess.
Iðnaðarframleiðsla V-Evrópu
sem komst hæst 1948 og fyrstu
mán. ársins ’49, hefur greinilega
hneigzt til samdráttar síðan í
marz—mai 1949. Offramleiðsl-
unnar, sem s. 1. sumar tók að-
eins til léttaiðnaðarins, er nú
líka farið að gæta í þungaiðn-
aðinum.
1 Italíu, þar sem ennþá er
framleitt minna en 1938, minnk
aði stálframleiðslan fyrstu níu
mánuði ársins 1949 um 10,1%
samanborið við meðaltalsfram-
leiðslu 1948, og framleiðsla á til-
búnum áburði um 42,8%, Sam-
kvæmt opinberri skýrslu verka-
lýðsmálaráðuneytisins stóðu 8%
af verksmiðjum landsins ónot-
aðar í sept.—o'kt. 1949, og enn-
fremur allt að því 25% af nám-
um landsins. Um það bil 22,6%
af Venkalýð landsins hafði ekki
40 stimda vinnu á viku.
Holland. í maí—júní 1949 var
v'ísitala iðnaðarframleiðslu 125
stig (100 stig árið 1938). í ág.
féll hún niður 1 114 stig, og er
framleiðsluaukningin frá 3^948
þar með að engu orðin.
Frakkland. Á þriðja fjórð-
ungi ársins 1949 vora vörupant
anir hjá stáliðnaðinum 29%
minni en á fyrsta fjórðungi ðrs-
ins. Vinnuvikan hefur verið
stytt að mun í verksmiðjum, er
framleiða vélar og áhöld. —
Rákisjámbrautirnar hafa dregið
úr pöntunum sínum á nýjum út-
'búnaði, og afturkallað sumar
þeirra pantana, sem búið var að
gera. Sala á dráttarvélum hefur
dregizt saman.
(Framhald í næsta blaði).