Mjölnir - 02.08.1950, Blaðsíða 3

MJOLNIB
8
Sven Möller Kristensen:
Hið daglega
Soya hefur skrifað sögu um
skrifstofumann, sem í dagfari
minnir einna helzt á vandaða
klukiku, stundvísan, nostursam-
an og siðlátan borgara, sem á
notalegt heimili. En á hverjum
degi, á tiltekinni stundu, frem-
ur hann morð! Þegar hann kem
ur heim af skrifstofunni hreiðrT
ar hann um sig í hægindastól
og gefur sig á vald dagdraum-
um s'inum. Hann velur sér fórn-
ardýr, skrifstofustjórann, eða
einhvern annan af yfirmönnum
sínum, eða bara einhvern sem
honum geðjast ekki að, leggur
vandlega niðnr fyrir sér aðferð-
ina við morðið og fremur það
síðan í huganum. Að því laknu
fær hann sér ánægður blund,
þangað til konan hans kemur
inn með matinn.
Mér kom þessi saga í hug við
lestur nýlega útkominnar am-
erískrar bókar, Love and Death
eftir G. Legman (útg. 1949 af
forlaginu Breaking Point). I
þessari bók reynir höfundurinn
að greina og sikýra það dálæti
á ofbeldi, morðum og sadisma,
sem einkennir ameríska
skemmilestranframleiðslu, og
hefur farið óhugnanlega vax-
andi síðastliðin tuttugu ár. Am-
erískir gagnrýnendur hafa áð-
ur bent á, að amerískar nú-
tímabókmenntir beri vott um
dýrkun ofbeldis („the cult of
violence“). Sjálfsagt hafa les-
endur Hemingvvays, Faulkn-
ers, Caldwells Farrels og
Wrights veitt því athygli, hve
oft ruddaskap, ofbeldi og
grimmd er lýst í sögum þeirra,
en í skemmtilestrariðnaðinum
er þessi stefna þó langtum
ákveðnari og háskalegri. Hver
er orsökin til þessa lífsfjand-
samlega og sjúklega fyrirbrigð-
is?
Skýring Legmanns er á þá
leið, að hér sé um að ræða
noikkurskonar uppbót eða end-
urgjald fyrir þau vonbrigði og
ósigra, sem einstaklingurinn
bíður, bæði í einkalífi sínu og
sem þjóðfélagsborgari, nokk-
urskonar óeðlilega fullnægingu
eðlilegra þarfa, sem gætu feng-
ið náttúrlega útrás við önnur
skilyrði. Aðallega ræðir hann
um vonsvik og ósigra í kyn-
ferðilegum efnum, hina púrí-
tanisku bælingu eðlilegs kyn-
ferðislífs og þar til heyrandi
eftirlit með kvikmyndum og
bókmenntum. Þó er hann ekiki
ibhndur að því er tekur til.
efnahagslegra vonbrigða og ó-
sigra, öryggisleysis og ófrelsis
einstaklingsins í hinu kapítal-
iska samikeppniþjóðfélagi. En í
raun og veru ber að ' skoða
þetta allt sem heild, siðgæðis-
hugmyndimar sem afleiðingu af
skipulagsháttunum, og kyn-
ferðismála- og trúmálahræsn-
ina sem reykský til 'að hylja í
blygðimarleysi samfélagsins,
þar sem flest mæti mannlegs
b'f° eru virt til fjár.
Viðbragð einstaklingsins
gagnvart þvingumun samfé-
lagsins og ríikjandi siðgæðis-
háttum, eru sjálíshafningar-
draumarnir, draumar um hefnd
yfir þeim öflum, sem hann
hefur ekki afl við í veruleik-
anum. Eina raunhæfa uppbót-
in sem til er fyrir eðlilegt kyn-
ferðishf, segir Legman, með
skírskotun til ýmissa sálfræð-
inga, — er sadismi. Með sad-
istiskum draumum getur ein-
staiklingurinn fengið ímyndaða
hefnd fyrir þau rangindi, sem
hann telur sig hafa verið beitt-
an. Á þann hátt er hægt að
er hægt að hefna sin á unn-
ustu sinni, konunni sinni, yfir-
manni sínum eða óvini sínum,
án þess að leggja á sig nokkur
raunveruleg óþægindi og án
þess að þurfa að óttast refs-
ingu. Þetta er orsökin til þess
dæmalausa gengis, sem morð-
bókmenntir hafa átt að fagna
upp á síðkastið í hinum vest-
ræna heimi, einkum í Ameríku,
þar sem hinar opinberu siðgæð-
iskröfur eru strangastar og
þjóðskipulagið harðast. Leg-
man gerir á ljósan og skemmti-
legan hátt grein fyrir þróun
glæpasögunnar, frá dögum
Edgars Allan Poe, sem fyrstur
ahra finnur upp á þvi að gera
morðingjann að nokkurskonar
hefnanda, til nútímareyfarans,
þar sem hinn myrti er næstum
undantekningarlaust versta úr-
hrak. — Það er sem sé mikils-
vert atriði að vekja ekki með-
aumkun með fórnardýrinu,
helzt engar mannlegar tilfinn-
ingar. Það er blóðþorstinn, sem
stjórnar verkinu. Hinn myrti á
því helzt að vera úrþvætti, sem
þurft hefði að vera búið að
drepa fyrir mörgum árum.
Morðinginn má heldur ekki vera
um of aðlaðandi, þvi hann á
að fá refsingu fyrir glæp sinn
í sögulokin fyrir tilstilli hins
afburðasnjalla leynilögreglu-
manns eða hins ljóngáfaða frí-
stundanjósnara, en í lians spor
er lesandanum ætlað að setja
sig. Morðið eða morðin verða
að vera „siðræn“, verjanleg frá
siðgæðissjónarmiðí, nánast til-
tekið tákn um fullnægingu
miskunnsemi eða réttlætis. Enn
fremur verða lesendurnir að
geta litið niður á hinn myrta,
eins- og — segir Legman —
Þjóðverjar litu á Gyðinga,
Bandaríkjamenn á Japani og
hvítir Suðurrikjabúar á svert-
ingja. Glæpasagan leitast við
að fullnægja drápshugarfarinu
(lynch-mentaliteten). Hún jaifn
gildir löggiltri skyndiaftöku.
Það er misskilningur að álíta,
að það sé morðgátan og ein-
hverskonar æðri heilastarfsemi
í sambandi við lausn hennar,
sem heldur lesandanum vak-
andi við lestur morðreyfarans.
Reynt hefur verið að skrifa
glæpásögur án lausnar á morð-
gátxmni, en í stað hennar kom
bein skírsikotun til lesandans
um að hafa sjálfur upp á glæpa
manninum, en þær tilraunir
hafa farið út um þúfur. Les-
endurnir vilja sjá blóð, og það
kostar ekki höfundana neina
teljandi fyrirhöfn að finna upp
ný reyfaraafbrigði. Legman
vitnar á einum stað i grein eift-
ir hinn fræga kanadiska kýmni
sagnahöfund, Stephan Leacock,
þar sem hinum óhugnanlega
veruleika smásögunnar eftir
Soya er lýst átakanlega. Til-
vitnunin er á þessa leið:
„Ég heyri til þeim hópi
manna, sem á hverju kvöldi, að
loknu erfiði og áhyggjum dags-
ins, veiti mér þá ánægju að
njóta morðs fyrir 20 cent áður
en ég slekk ljósið og leggst til
svefns. Útgjöldin eru ca. 20
cent pr. kvöld fyrir fyrsta
flakks morð með aðstoð beztu
höfunda okkar. 10 centa morð
má búast við að sé of hvers-
dagslegt eða með of miklu
glæpabragði. ---- Það á ekki
að hika við að hengja glæpa-
manninn í sögulokin. Ef mögu-
legt er, á að láta söguna ger-
ast 1 lögsagnarumdæmi, þar
sem hengingar eru tíðkaðar.
Rafmagnsstóllinn hefur óþægi-
leg áhrif á okkur lesendurna.
En henging er gömul og virðu-
leg aðferð. Þess vegna óskum
vér þess að sjá hann liengdan.
Látið hann ekki hrapa í sjóinn
úr flugvél sinni. Það er ekki
góð lausn á málinu. Haldið fast
í setuna í buxiunum hans, þang-
að til hann stendur undir gálg-
anum.“
Glæpasöguhöfundar hafa
stundum varið sig með þeirri
röksemd, að blóðþorstinn væri
mönnum meðfæddur og eðlileg-
ur, og þessvegna væri blátt
áfram nauðsynlegt að veita
honum útrás gegnum friðsam-
legan morðsögulestur. Þetta er
vitanlega bull og eikkert annað:
„Ekkert dýr drepur eingöngu
sér til skemmtimar. En — við
verðum oft fyrir vonbrigðum.
Við þjáumst af ótta. Við búum
við skort: kynferðilegan, fjár-
hagslegan, persónulegan. Og
með tilliti til þess bjóða hnefa-
leikamót, rosafréttablöð, teilkni
myndasíður og morðsögur fram
örugga, ódýra og félagslega
potthelda - lausn: hið lögheimil-
aða villidýrsæði.“ Legman held-
ur áifratn með blóðugu háði:
„Móðgar eiginkonan þig í rúm-
inu? Er maðurinn þinn ráðríik-
ur gikkur? Hversvegna að
heimta skilnað? Skilnaður kost-
ar mikið fé, og ef þú ert ka-
tólskrar trúar ikemur hann ells
ekki til mála. Þú getur fengið
glæpasögu að láni fyrir 10 cent
eða keypta fyrir 20 cent.
Kyrktu maka þinn á pappírn-
um á hverju kvöldi. (Glæpa-
sagan er hornsteinn heimilis-
ins, hún kemur í veg fyrir
hjónasikilnaði). Er húsbóndi
þinn harðstjórij sem arðrænir
þig og situr á rétti þinum? Þú
skalt ekki skjóta hann — ef
þú gerir það, verðurðu líflát-
inn. En þú getur drepið hann
á hverjum degi — á pappírn-
um. Þú ert leynilögreglumað-
urinn, en hann er hinn ofsótti
morðingi. (Glæpasagan er und-
irstaða arðránsskipulagsins,
hún kemur í veg fyrir bylt-
ingu). Ertu veikburða, heimsk-
ur, ikjánalegur, lítilf jörlegur ?
Þú skalt ekki snúast til and-
stöðu gegn hinu þvingandi, ó-
breytarilega umhverfi, sem þú
lifir í. Gefðu heldur árásarlöng
un þinni útrás á friðsamlegan
hátt, fremdu morð á hverju
kvöldi. Þú getur iframið þrjú
hundruð morð á ári fyrir að-
eins einn dollar á viku. Dásam-
lega einfalt — ódýrara en veiði
leyfi — og þú getur meira að
segja veitt menn. (Glæpasag-
an er uppistaða siðmenningar-
innar, hún gerir gáfur alveg
óþarfar) “.
★
Annar kafli þessa bókarkorns
ber fyrirsögnina „Eikki fyrir
börn“ og er helgaður hinum
svonefndu comic-books, þ.e. lit-
prentuðu teiknimyndaheftun-
um, sem börn og unglingar eru
svo ákaflega sólgin i. Innihald
þeirra er líka greinilega ofbeld-
iskennt og ruddalegt, en er að
því leyti frábrugðið skemmti-
lestrarefni hinna fullorðnu, að
þær gerast algjörlega í heimi
drauma og ímyndunar. Það
leyfist ekki, að börn geri beina
uppreisn gegn foreldrum sín-
um, ikennurum og öðrum for-
ráðamönnum, ekki einu sinni í
draumi. Það verður þvi að ger-
ast undir rós; fórnardýr of-
beldisdýrkunarinnar í bókum
barnanna eru þessvegna nornir,
drekar, sjóræningjar, Indíánar,
glæpamenn, njósnarar, geðveik-
ir „vísindamenn“ og slíkir, sem
fyrirfram eru dæmdir til vo-
veiflegs dauða. Legman telur
að hvert amerískt barn lesi
10—12 slíik hefti á mánuði, ef
til vill oft og skipti á þeim
fyrir önnur: „Sé ein mynd af
ofbeldisverki á hverri blaðs'iðu
— venjulega eru þær þó fleiri
—- má gera ráð fyrir, að hvert
barn, sem er orðið það þrosk-
að að það geti skoðað myndir
með skilningi, sjái að minnsta
kosti þrjú hundruð myndir af
(Framliald á 4. síðu)
PRENTVILLA
slæddist inn í tímavinnutaxta Vikf. Brynju, sem auglýstur
var í s'iðasta tbl. Mjölnis. Stóð þar, að eftirvinnukaup í íshús-
vinnu við frystingu síldar væri kr. 11,90 pr. klst, en átti að vera
kr. 13,33 pr. klst. Tímavinnutaxtinn er því, sem hér segir:
Dagv. Ev. N&h.
Almenn vinna ................ 7,96 12,74 15,92
íshúsvinna v. frystingu sildar 8,33 13,33 16,66
Biðst blaðið hérmeð afsökunar á áðurnefndri villu.
Tilkynning
Innflutnings- og gjaldeyrisdeild Fjárhags-
ráðs hefur ákveðið eftirfarandi hámarksverð á
benzíni og olíum.
Benzín...........pr.. liter kr. 1,46
Ljósaolía..........— tonn — 1050,00
Hráolía..........—-----670,00
Hráolía..........— liter — 0,58
Að öðru leyti eru ákvæði tilkynningar verð-
lagsstjóra nr. 7 frá 31. marz 1950 áfram í gildi.
Reykjavík, 26. júlí 1950.
VERÐLAGSSTJÓRINN
Athugið! Athugið!
Farir þú í ferðalag, þá athugaðu að tryggja þig fyrir slysum.
Hef tryggingar fyrir innanlands, utanlands og ótakmörkuð
ferðalög, einni hópferðir.
Oft hefur fólk orðið fyrir slysum á ferðalögum og því hyggi-
legt að tryggja sér bætur fyrir lítið verð.
F. h. Almennar tryggingar h.f.
KRISTMAiXt ÓLAFSSON, sími 270
TiLKYNIMING
Húseigendur, sem þurfa að fá númeraplötur á hús sín, eru
vinsamlega beðnir að sækja þær til bæjarverkstjóra, og annast
uppsetningu þeirra í samráði við hann.
BÆJARSTJÓRI