Fylkir - 01.09.1950, Blaðsíða 2
2
FYLKIR
---—--
Árni G. Eylands:
í Árnasaíni
í janúar 1949 talaði ég eitl
sinn nm daginn og veginn í
útvarpið og minntist þá á
Árnasafn. Á eftir var mælzt
til þess við niig að birta þatni
katla erindisins á prenti. Af
því varð þó ekki, því að úr
annarri átl var mér benl á að
rétt væri að forðast lilaðaskrif
nm málið eins og þá stóðn
sakir.
Nú sé ég að sú þögn er rof-
in af Dönum sjálfum, og
finnst mér þá ekki t'tr vegi að
fram komi hvað íslenzkum
mönnum dettur í hug er þeir
koma í Árnasafn og sjá hve
illa það er varðveitt og ó-
tryggilega. — Geri ég ráð lyr-
ir að íleirum lari sem mér.
—o—
Eíll sinn var ég staddur í
Ghicago. Kunningi minn, góð
ur íslendingur, en einnig mik
ilvirkur og mikilsvirtur
Bandaríkjaþegn vild sýna mér
eitthvað stórt, en eins og
kunnugt er telja Bandaríkja-
menn ýmislegt stórt hjá sér,
syo að aðrir þurfi ekki við þá
að etja í því. 1-andinn fór
með mig í banka einn og
sýndi tnér vönduðustu og
mestu kjallarahurð í heimi, í
dyruin peningageymslu bank
ans. Hún var eitthvað um
metra á þykkt, og læsingar og
gróp og galdraumbúnaður að
sama skapi. Ekki man ég töl-
urnar sem dyravörður þessa
inusleris mammons romsaði
upp lyrir okkur, en allt var
það meira en í Búnaðarbank
anum, það man ég með vissu,
þótt mikið sé nú af honum
látið og kjallara hans, miðað
við vora staðhætli.
Þegar ég var unglingur átti
ég þvi láni að fagna að njóta
nokkrar vikur tilsagnar hins |
mikla málfræðings, Guðmund |
ar heitins Þorlákssonar frá
Frostastöðum í Skagafirði.
Hann var flestum íslending-
um kunnugri Árna Magnús-
sonar bókasafninu í Kaup-
mannahöfn. Eg man með
hverri lotningu vér unglingar
hlustuðum á frásagnir gamla
mannsins um hinar gömlu
skinnbækur og skjöl. — Full-
yrðingar Guðmundar um, að
injög margt af því tagi hefði
Árni Magnússon fengið að
láni og ekki skoðað senr sína
eign og því merkt það með
bókstöfunum sk., sem þýddu:
„skilizt“. Það hefði því verið
fjarri öllum hugsanlegum
sanni, að Árni hefði með
réttu ráði, gefið Hafnarhá-
skóla þeLta allt á banadægri,
án skilyrða og gert sjálfan sig
þannig með ráðnum hug að
vanskilamanni. — Þótt sárt sé
að vita öll handrit og bækur,
sem Árni Magnússon hafði í
lórum sínum á erlendum
höndum og skoðað sem var-
anlega eign erlendrar stofn-
unar og manna, hefur það
löngum deyft sársaukann, að
vér höfum orðið að viður-
kenna að óvíst hefði orðið um
örlög margs af þessu, ef Árni
helði ekki safnað því og flutt
úr landi, og þrátt fyrir hið
mikla slys, sem þar steðjaði
að satninu, höfum vér ís-
lendingar ókunnugir mála-
vöxtum alltaf trúað því sem
sjálfsögðum hlut, að í Kóngs-
ins Kaupmannahöfn væri
i saln Árna Magnússonar vel
og örugglega geyiíit. Er ég
cinn al þeim mörgu seku,
sem oft hafa komið til Halii-
ar en alltaf vanrækt þá altar-
isgöngu að sjá salii Árna
Magnússonar. En í huga mín-
um hefur það verið geymt
þar í helgum steini og svo
traustum, að óhugsandi væri
að neilt minna en atom-
sprengjur gætu grandað því.
í huga mínurn hafa dyr og
hurðir að þeim helgidómi
verið engu minni eða órannn
gjörari heldur en kjallara-
luirðin í Ghicago, fyrir kór-
hvelfingu mammons, er ég
sagði frá áðan.
Hér um daginn varð það
loks að Iramkvæmd hjá mér,
að lá að líta inn í safn Árna
Magnússonar. Hóflega rat-
andi um slóðir Hafnar fann
I ég brátt húsið, gamla múr-
J steinsbyggingu allstóra cn
ekki ásjálega. ekki brá mér
við það, því að fornt yfirlit
mátti vel hæfa safni Árna.
Er inn kom og ég spurði dyra-
og frakkavörð nánar um leið
til Jóns Helgasonar prófes-
sors, var mér sagt að ganga
beint af augum inn í gegnum
bókaskála einn mikinn og þá
kæmi ég að dyrum Jóns og
Arnasafni. Þarna var hátt und
ir loft og bækur á tveimur
hæðum, þótt í miðjum skála
væri opið upp úr til rjáfurs.
En mér brá nokkuð er ég sá
að gólf og allar milligerðir og
hyllur voru úr tré og svo þak
ið innanvert. En skálagólfið
er rijótt stikað, og ég slóð við
dyrnar sem á stendur með
latínu stafsetningu Safn
Arrnt Magnússotiar. Hurðin
er hvorki mikil né traustleg,
harla ómerkileg tréhurð á
engan hátt úr völdum viði,
einfaldasta gerð a spjaldahurð.
Eg knúði dyra og lauk upp,
og nú stóð ég í helgidómin-
uin, sem mig halði svo olt
dreymt um í fullri vöku.
Framundan er gaflveggur
hússins og hyllur tun hann
þvcran með handritum og nú
sá ég að Árnasafn er að húsa-
kynnum aðeins eitt herbergi
afþiljað með ómerkilegu timb
urþili frá aðalbókasalnum og
þvert yfir hann eins og eitt
stafgólf í enda mikillar bað-
sLofu. Mér datt í hug gamla
baðstofan í Viðvík og Litla-
Húsið þar sem talið
var í ungdæmi mínu að enn
eymdi eftir af viðum og um
búnaði frá því er Espholin
sat og reit árbækur sínar.
Eg reyni ekki að lýsa því
er ég sá og fann í Árnasafni
þá litlu stund, er ég stóð jjar
við. „Undrandi renndi ég
augum með bókanna röðum
eljuverk þúsunda, varðveitt á
skrifuðum blöðum“, — segir
Jón Helgason í hinu glæsilega
og niðþunga kvæði sínu: 1
Árnasafni. — Vel er um allt
gengið, ekki vantar það, en
hrelldur gekk ég út jiaðan og
Jjó með jjakksemd í huga fyr-
ir að hafa séð og handleikið
nokkrar gersemar íslenzks
anda. Séð handaverk liðinna
alda þegar verkið var meira
en eining og tímakaup, |>eg-
ar vinnugleðin veitti jjolin-
mæði og mótaði afköstin —
lýsti handrit og bréf. En
þakklætiskennd mín var einn
ig mörkuð þeim hrolli. sem l
gettir gripið niaim við síðustu
lorvöð og á fremsta hlunni.
— Á morgun cr Árnasafn ef
til vill ekkert nema ösku-
hrúga. Ein eldspýta, sem ó-
vart fellur úr hendi. Elding
sem slær niður. íkveikja frá
rafleiðslu. Ekki þarf meira til
svo að Árnasafn brenni öðru
sinni.
í stuttu máli: hvernig má
slíkt vera, að slíkt safn sem
Árnasafn, skuli vera svo úr
hófi gálauslega geymt í cld-
hættu við útvegg. Það er
meginatriði. Hitt er minna bg
þó minnisvert, að Jjví skuli
ekki vera meiri sómi sýndur
en svo, að safnið er aðeins
eitt herbergi, sem um leið er
vinnuherbergi þess, sem safn
ið annast og jjeirra, scm |iang
að Jjurfa að líta og leita. Og
FYLKIR
mólgagn Sjálfstæðisflokksins
Úfgefandi:
Sjálístæðisfél. V'estmannaeyja
Rifstjóri og ábyrgðarm.:
Gunnar Hlíðar
Sími 203 - Box 16
Augiýsingastjóri:
Finnbogi Friðfinnsson
Prenfsn'iio|an Eyrún h. f.
ekki er nú minningu og
„gjöf“ Árna Magnússonar
meiri sónii sýndur af Háskól-
anum í Kaupmannahöfn en
svo, að bækur Árna aðrar en
handrit eru dreifðar um allt
háskólabóksafnið eftir efni og
niðurröðun, en eru ekki varð
veittar sem sérdeild í safninu,
gætir þeirra því að engu og
enginn, scm skoðar Árna-
safn verður þeirra var. Ekki
veit ég hvort að sérstök skrá
cr til yfir þær, og ekki veit
ég hvort að Flateyjarbók er
geymd í konunglegu bóka-
hlöðunni. Sein leikmanni á
þessu sviði l’innst mér það
sannarlega mikið atriði í við-
ræðum íslcnzkra mennta-
manna og íslenzkra ylirvalda
við Dani, um endurheimt
Árnasafns og eðlilegan heiin-
llutning þess, er sameignar-
búið dansk-íslenzka er gert
upp að Itill og í bezta bróð-
erni, hve ömurlega er nú að
Árnasafni búið og það gá-
lauslega geyint, eyðileggingu
auðveldlega ofurselt ef hvers-
dagslegt slys ber að höndum.
En jjá cr þess að minnast
og spyrja: Hver undirbúning
ur er hér heima fyrir til jjess
áð laka á móti Árnasafni?
j Ekki má minna vera en að
yfir jjað vcrði byggt sérstakt
hús á Háskólalóðinni. Lítið
fagurt hús — ,,musteri“ — en
umfram allt eld, jarðskjálfta
og rakatraust. Það ætti ekki
að kosta meira en bjargálna-
manna íbúðarhús kosta nú í
Reykjavík, og til þeirrar bygg
ingar vill vonandi hver ein-
asti íslendingur, sem korninn
er til vits og ára gefa pening,
beint eða óbeint. En cf að
svo illa skyldi nú úr rætast,
sem ég ógjarnan vil trúa, að
Árnasaln eigi ekki heiinvon í
bráð jjá verður jjað sannar-
lega að vera verk íslenzkra
manna að lmippa svo við
Dönum að Árnasafn fái án
tafar önnur húsakynni og ör-
uggari heldur en nú er. Húsa
kynni, jjar sem safninu er ó-
Framhald ó 3. síðu.