Fylkir - 22.12.1958, Blaðsíða 6

JÓLÁBLAÐ FYLK.1S
Xlpphaf vélfrystíngar á Úslandi
Öldin, sem leið, 19. öldin, er
íyrst framan af tímabil lítilla
framfara. Þá beittu þeir menn,
sem öðrum fremur voru til for-
ustu lallnir og kjörnir voru til
að hafa forustuna á liendi, sér
svo að segja eingöngu fyrir því,
að landsmenn öðluðust stjórnar-
farslegt frelsi og sjálfræði og
losnuðu undan yfirráðum er-
lendra manna, sem voru skiln-
ingslitlir á þarfir þeirra og enn
ófúsari, ef nokkuð var, á að
innleiða nýja liætti til bættra
lífskjara og andlegs þrifnaðar-
auka. En þótt barátta íslenzkra
manna væri stundum, að því
er virtist, gersamlega vonlaus,
\annst ávallt nokkuð á, og ýms-
ir áíangar á leiðinni til fulls
stjórrifrelsis marka djúp spor í
sögunni, og má um suma segja,
að með þeim hefjist nýir tímar.
Ef til vill er verzlunarfrelsið
einn merkasti leiðarsteinn 19.
aldarinnar, og er þá ekki gleymt
ýmsu öðru, sem vissulega er ó-
maksins vert að hugleiða hvern
ig marka má stað á því tíma-
bili. Með verzlunarfrelsinu opn-
ast íslenzkum mönnum nýjar
leiðir. Upp rísa innlend fyrir-
tæki, sem mcð árunum urðu
stórfyrirtæki og ruddu burtu
hinum dönsku selstöðu- og kon-
ungsverzlunum, sem margir
höfðu haft ákaft liorn í síðu til.
Margt lastyrði liefur \erið haft
í munni unr íslenzka kaupmenn
frá þeim tíma, en það vill jaiii-
an gleymast, er skammsýnir og
misvitrir menn þykjast þess um-
komnir að dæma þá frá sjónar-
hóli miðbiks 20. aldar, að þeir
voru brautryðjendurnir og þeir
tóku við af útlendum mönnum,
gerðu verzlunina íslenzka. Það
er áreiðanlega rneira virði og
þakkarverðara en svo, að þeir
eigi þjóðarlast skilið fyrir sitt
verk. Hitt er svo auðvitað að-
gætandi, að farmfaramennirnir
hafa á öllum tímunr sætt mis-
jöfnum dómum og verk þeirra
verið talin of lík skýjaborgum,
sem hvcrfa, er þeir vakna til
hius miskunnarlausa veruleika.
En hvað um það. Síðari liluti
19. aldarinnar er upphafið að
þeirri framþróun, sem enn þann
dag í dag á sér stað á íslandi,
uppbyggingu atvinnuveganna,
sem stöðugt er að gerast, breyt
ingu á vinnubrögðum, eftir því
sem ný og aukin tækni veldur
breytingunum og léttir mönn-
um störfin. En um aldamótin
síðustu eða rétt eftir þau, þeg-
ar vélaöld gengur í garð á Is-
landi, verður gjörbreyting frá
því, er áður var. Vestmannaeyj-
ar verða ekki seinni til en aðr-
ir landshlutar að taka vélarn-
ar í sína þjónustu, og verður
hér á eftir minnzt á einn þátt-
inn í þessari miklu breytingu,
sem vélarnar höfðu í för með
sér.
Vandamál útgerðarinnar voru
mörg Jrá, ekki síður en nú. Eitt
af þeim var beituskorturinn.
Hann háði mjög útgerð Vest-
mannaeyinga um og eftir síð-
ustu aldamót, og Jrótt beita
fengist að nokkru ráði, var ekki
allt fengið. Efiðast var að geyma
hana.
Upp úr 1890 koniu til íslands
eftir nokkra dvöl á erlendri
grundu þeir Jóhannes Nordal,
síðar íshússtjóri í Reykjavík, og
ísak nokkur Jónsson, sem varð
einnig merkur maður, og starf-
aði einkum austanlands. Þessir
tveir menn höfðu kynnzt Jrví
vestur í Ameríku, hvernig unnt
var að geyma bæði beitu og
matvæli óskemmd í svonefnd-
um íshúsum, Ja. e. í geymslum,
þar sem haldið var ákveðnu
hitastigi, eða réttara væri kann-
ske að segja kuldastigi. Unnu
þessir menn báðir að Jrví að
koma upp íshúsum, Jóhannes í
Reykjavík, en ísak úti um
land, einkum þó á Austurlandi.
Til Jress að ná kulda í íshúsin
var notaður snjór eða ís, sem
fékkst af frosnum stöðuvötnum
eða tjörnum, og var Tjörnin í
Reykjavík ákjósanleg til þessa,
Jrar sem hana lagði tíðum í
frostum. Á Austurlandi var
snjóþungt og frost ekki ótíð,
svo að hægurinn var á að koma
Jressu til leiðar þar eystra.
En hér í Vestmannaeyjum var
vandinn mestur að fá snjó og
klaka í íshúsið. Kom þar margt
til, sem hér skal ekki rakið irek
ar að sinni, en aðeins bent á, að
Jreir vetur gátu kornið, að nauin
ast fraus sjó og snjór lá aldrei
lengi á jörðu hér.
Upphafið að byggingu ísliúss
má rekja til ársins 1901, en Jrað
ár, hinn 15. seþtember, var boð
að til fundar að tilhlutan
Jjeirra Magnúsar Jónssonar,
sýslumanns, og Árna Filippus-
sonar verzlunarmanns, til að
ræða um að koma hér upp ís-
luisi. Að vísu voru rniklir örð-
ugleikar á rekstri slíks l'yrirtæk-
is hér í bæ, en samt var haldið
áfram og unnin bugur á erfið-
leikunum. Og með tímanum
varð að Jressu fyrirtæki hið
mesta hagræði. Verður saga Jress
ekki rakin hér frekar, en Jress
má geta, að íshúsið var fyrst
framan af til húsa þar sem Ing-
ólfshvoil við Landagötu er nú.
Um smíði þess sá Friðrik
Bjarnasen, bróðir Antons Bjarna
sen, verzlunárstjóra, og þeirra
bræðra.
Arið 1908 markar tímamót í
atvinnusögu Vestmannaeyja, að
ýmsu leyti. Þá var fyrst gerð
tilraun með þorskanetum, og
þótt sú tilraun bæri ekki þann
árangur, sem vonazt hafði ver-
ið til, varð hún til Jjess að opna
augu manna fyrir þessu veiðar
færi, sem nreð árunum hafði
æ meiri þýðingu fyrir alla af-
komu manna hér.
En á Jjví sama ári er hafin
vinna við byggingu nýs húss
niður við sjó, norðan Strand-
vegar, á svonelndri Nýjabæjar
hellu. Mun við þá byggingu
hafa lyl’zt brúnin á mörgurn,
sem með lienni eygðu lausn á
þeim vanda, sem við var að
etja vegna örðugleikanna á því
að geyina beitu. Húsi þessu
hafði verið valinn staður nálægt
sjónum, vegna Jæss að þar
skyldu koma vélar til frysting-
ar, og þurfti þá að ná í sjó til
kælingar.
Hugmyndina að byggingu
Jressa húss átti Ciísli J. Johnsen,
sem þá var stórvirkur athafna-
maður hér í Vestmannaeyjum,
framsýnn maður og áræðinn,
enda hafði hann glöggt auga
fyrir öllum Jreim nýjungum, er
að gagni máttu koma. Var safn
að framlögum lil byggingar
hússins meðal vélbátaeigenda,
sem þá voru orðnir þó nokkuð
margir. Munu hafa safnazt um
8 þús. kr. á Jjennan hátt, en rösk
ar 5 Jaúsundir fengust með á
I byrgð sýslusjóðs.
Bygging Jæssa nýja frystihúss
hófst í maímánuði 1908, og var
lokið um áramótin og tók hús-
ið Jjá til starfa. Hafði þá um
nokkurt skeið tíðkazt erlendis,
að frystihús væru búin véla-
kosti til frystingar. Gísli J. Jolin
sen hafði kynnzt þessu erlendis
og sá, hvílík framför hér var á
ferðinni, alveg sérstaklega fyr-
ir Vestmannaeyjar, frost- og
snjólitlar, og Jjm' sérstök nauð-
syn á bættum frystiaðferðum
hér. Segir Þorsteinn í Laufási
í nýútkominni bók sinni, Alda
hvörf í Eyjum, að það hefði
ekki jerið á annarra færi en
Gísla að liafa frumkvæði að Jjess
ari framför, enda hafi hún orð-
Strandvegur fyrir fáum áruin. Athugið breytwguna. Gamla
ishúsið sésl hœgra megin.