Fylkir - 22.12.1958, Blaðsíða 9

jÖLABLAÐ FYLK.1S
5
Kaupstadur í Vestmannaeyjum
A síðasta sumri minntust nokkrir kaupstaðir úli urii
land þess, að liðin voru 40 ár jrá því, að þeir Öðluðust
káupstaðarréttindi. í tölu þessara kauþstaða eru einnig
Veslmannaeyjar, þótt þess hafi ekki sérstaklega verið
minnzt.
En þótt Vestmannaeyjar geti þannig ekki ializl eldri en
fjögurra áratuga sem kauþstaður, má telja, að þœr hafi
hlotið þessi réttindi. með réttu árið iyS6, ásamt ýmsum
öðrum stöðum hérlendis, þegar verzlunin var gefin frjáls
á íslandi öllum þegnum Danakonungs. Verður hér lítil-
lega getið um þennan þátt í sögu Vestmannaeyja, þótt
ekki sé unnt að rekja hann til neinnar hlitar.
Hinn 18. ágúst 1786 kom út
konungsbréf og uppfest var aug
lýsing sanra dag um hina frjálsu
verzlun allra þegna Danakon-
ungs og skilyrði fyrir lienni. 1
auglýsingu þessari voru ákvæði
um, að sex tilgreindir staðir á
Islandi skyldu öðlast^kaupstaðar
réttindi. Þessir staðir voru:
Reykjavík, Eskifjörður, Eyja-
fjörður, Grundarfjörður, Skut-
uls- eða ísafjörður og Vest-
mannaeyjar.
Umdæmi Vestmannaeyja náði
ylir allstórt svæði, eða Árnes- og
Rangárvallasýslur, Wstmanna-
eyjasýslu og Vestav-Skaftafeils-
sýslu. Umdæmi þetta er allstórt,
og liggur það í augum uppi, að
örðugt hefur verið um vik íyrir
sýslubúa að fara í „kaupstað"
á þeim árum. Að vísu var all-
mikil verzlun frá þessum sýsl-
um við Vestmannaeyjar, því að
það hefur tíðkazt frá alda öðli,
að' haldið væri til útróðra þang-
að.
í áður nefndri konungsaug-
lvsingu frá 18. ágúst 1786 eru
nánar tilgreind þau réttindi, er
kaupstaðurinn skyldi fá, og er
þáð aðalátriðið, að íbúar kaup-
staðanna skyldu fá ókeypis lóð-
ir undir hús og garða eftir út-
mælingu. Ef konungur átti ekki
sjálfur lóðina, átti að kaupa
hana handa kaupstaðnum fyrir
hans reikning.
Nánar er kveðið á um rétt-
indi kaupstaðanna og íbúa
Jjeirra með tilskipun frá 17.
nóvember 178Ö. Eru þau greind
eftirfarandi :
1. Öllum kaupstaðarbúum
var veitt fullkomið trúarbragða
frelsi.
2. Þeir skyldu um 20 ára
tímabil vera undanþegnir
greiðslu manntalsskatts.
3. Þeir áttu kröfu á að fá
útmælt ókeypis byggingarstæði
undir lnis ásamt lítilli garðholu.
4. Hver, sem þess óskaði, átti
kröfu á ókeypis „borgarbréfi.“
Nafn hans skyldi skráð í borg-
arabókina og honum afhent
borgarabréf.
Ekki verður séð, að öll þessi
ákvæði hafi verið stranglega
haldin, og má t. d. geta þess
um trúarbragðafrelsið, að Klem
cns Jónsson segir í „Sögu
Reykjavíkur,“ að málaferli hafi
risið út af þessu ákvæði vegna
þess, að kaþólskir menn áttu
mjög erfitt með að tá byggða
kaþ<)lska
um 1860.
kapellu í Reykjavík
Það er ekki ofmælt, þótt með
þessari tilskipun hafi orðið ger-
bylting í verzlunarháttum liér á
landi. Að vísu voru ekki allir
agnúar af sorfnir, en þetta er
stórt skref fram á við til fulls
verzlunarfrelsis, sem nálægt 70
árum seinna var innleitt á ís-
landi. Það varð svo aftur á móti
eitt stærsta skrefið, sem stigið
var í sjálfstæðisbaráttunni á 19.
öld og varð undanfari stórra at-
burða á því sviði.
Konungur skipaði nefnd
manna til að annast sölu á verzl
unum sínum og vörubirgðum.
Starfsmönnum við konungsverzl
unina hafði þá nokkru áður
verið boðið að kaupa þær verzl-
anir, sem þeir störfuðu við. En
þeir voru tregir til, þótt kon-
ungi virtist mjög umhugað um
að losna við þær. Víða fónt þær
því fyrir lágt verð, og hef ég
séð þess getið á einum ^stað, að
konungur hafi beinlínis gefið
kaupmönnum þeim, sem keyptu
verzlanirnar, samtals 113492 rík-
isdali. Urðu þó margir hinna
fyrstu kaupmanna gjaldþrota,
áður en langt um- leið, þar á
meðal kaupmaður einn í Vest-
mannaeyjum.
Það væri löng saga, ef rekja
ætti verzlunarsögu Vestmanna-
eyja allt frá þeim tíma, er þær
öðluðust fyrst kaupstaðarrétt-
indi. Þess er vitanlega enginn
kostur iiér. Hins vegar skal þess
getið, að útmæling á Jiinu fyrir
liugaða kaupstaðarlandi var
framkvæmd af sýslumanni þá-
verandi, Jóni Eiríkssyni, yngra.
Var staðurinn undir kaupstað-
inn ákveðinn nálægt. Botninum,
upp af Básaskerjum og Skildinga
fjöru. Stærð þessa fyrirhugaða
kaupstaðarlands var ákveðin
99856 ferálnir.
Ef til vill er það merkileg-
ast, að einmitt á þessum stað
hefur orðið miðstöð athafnalífs
ins í Vestmannaeyjum. Hafa
hafnarmannvirki t. d. færzt
þangað inneftir, ennfremur fisk-
vinnslustöðvar, skipasmíðastöðv-
ar o. fl. o. fl. frá hinum gamla
verzlunarstað á Skanzinum,
enda er landrými þar mun
meira.
Ákveðin sjónarmið virðast:
hal'a verið liöfð í Jiuga við þessa
staðarákvörðun. Þar var stytzt
í vatn úr svonefndum Andrésar-
brunnum undir Klifi. Minnst-
ur skaði var að þessu landi
vegna útbeitar bænda á heima-
landi. Þangað vestur eftir náði
ekki sjórok. Borgurum hefur
sennilega verið ætlað að fá
. 1
land til ræktunar, bæði
og ef til vill korn-
þarna
garðávaxta

'fröllafoss siglir inn i Véstmannaeyjahöfn.