Ný vikutíðindi - 28.01.1972, Side 6

6
NÝ VIKUTÍÐINDI
☆ ☆ ☆ ☆ Eitt furðulegasta ævintýri seinni heimsstyrjaldarinnar ☆ ☆ ☆ ☆
LEITIN 'AÐ ALTMARK
ÞAÐ VAR í desember 1939,
sem tíðindin bárust um fyrstu
stóru sjóorustuna í annarri
heimsstyrjöldinni
Hið risastóra orustuskip Þjóð-
verjanna, Graf von Spee, sem
hafði mánuðum saman herjað
óhindrað á Atlantshafinu og
sökkt brezkum verzlunarskip-
um, lenti nú í orustu við þrjú
lítil beitiskip, Exeter, Ajax og
Achilles. Orustan var hörð og
henni lauk svo, að risinn varð
að leggja á flótta illa til reika
og leitaði til hlutlausrar hafnar,
Montevideo í Uruguay.
— ★—
ÞÝZKI skipstjórinn Langs-
dorff, átti milli þess að velja
að láta kyrrsetja skipið í Uru-
guay, eða halda aftur til móts
við fjendur sína, sem biðu fyrir
utan höfnina, albúnir að taka
upp aftur viðureignina þar seni
frá var horfið, þrátt fyrir það
þótt beitiskipin væru öll meira
og minna löskuð.
En skipshöfn Langsdorffs
hafði fengið nóg af leiknum,
hún neitaði að berjast lengur,
og skipstjórinn fann þriðju leið-
ina. Hann sigldi Graf von Spee
út úr höfninni og þar sökkti
hann skipinu með sprengju.
Skömmu síðar gerðist það á
hótelherbergi í Buenos Aires, að
hann sveipaði sig gamla keisara
fánanúm ög lósaði nazistáriá ’við'
ómak með því að senda kúlu
gegmnn höfuS sitt.
— ★ —
ÞETTA gæti litið út sem end-
ir á kafla í veraldarsögunni, en
fréttaþjónusta brezka flotans
var ófáanleg til að fletta lengra
fyrr en einhver vitneskja væri
fyrir hendi um 300 brezka sjó-
menn sem saknað var af skip-
um þeim, sem Graf von Spee
hafði sökkt.
Menn vissu, að Langsdorff
hafði fiskað upp flesta þá, sem
lifðu, af skipum, er hann hafði
sökkt, til þess að færa þá sem
fanga til Þýzkalands. Menn
vissu einnig, að enginn þessara
manna var látinn í land áður
en skipið fór þessa sína hinztu
og óvirðulegu för. En á sinni
löngu útivist um höfin hafði
Graf von Spee verið séð fyrir
vistum og eldsneyti af vopnuðu
þýzku verzlunarskipi, Altmark
að nafni, sem ferðaðist óhindrað
um öll hlutlaus höf og hafnir,
eins og vera bar um saklaust
oliuskip.
Þessir 300 fangar gætu auð-
veldlega hafa verið fluttir yfir
í Altmark, og brezki flotinn
fékk nú skipun um að feita að
skipinu og, ef mögulegt væri,
taka skipið herskildi.
En Atlantshafið er stórt, og
í tvo mánuði tókst Altmark að
læðast á milli hlutlausra hafna,
en eftir því sem vissan jókst
um það að skipið hefði 300
fanga innanborðs, urðu þeir
færri, sem vildu leyfa því i
höfn.
Stjórnandi Altmarks, Dau
skipstjóri, var ákveðinn í því að
koma föngunum til Þýzkalands,
þar sem þeir skyldu sýnast sem
lifandi sönnun fyrir styrkleika
Þriðja ríkisins, — svipað og
þrælar aftan í sigurvögnum
hinna fornu Rómverja.
Og þar sem yfirvöld hinna
hlutlausu hafna gátu krafizt
þess, að fangarnir væru látnir
lausir þá ákvað Dau að lokum
að freista þess að komast heim,
gegnum og framhjá leitarljós-
um brezka flotans.
HANN tók stefnuna til norð-
urhafa, og á leiðinni málaði
hann skrokk og yfirbyggingu í
öðrum lit. Hann hafði einnig
um borð fána allra þjóða og
dró þá upp á víxl, ef hann
kom auga á skip.
Dau skipstjóri var harður í
horn að taka á sjó og sennilega
á landi líka. Hann var sanntrú-
aður nazisti, hataði Eriglend-
inga, þar sem hann hafði verið
fangi í fyrra stríðinu, og gerði
nú sitt bezta til að skapa hin-
um brezku sjómönnum helvíti
á jörðu.
Altmark var, eins og áður er
sagt, olíuskip, en nú hafði farm-
inum í bókstaflegri merkingu
verið breytt í menn, því þeir
voru einmitt látnir hafast við
þar sem olían hafði áður verið,
það er að segja, þeim var kasað
saman í einn olíugeyminn. Vegg
iri háns og botn voru enn þaktir
olíulagi, lyktin var óþolandi og
þarna var engin aðstaða til
neins konar þæginda.
Fangarnir hófu sína kvala-
fullu ferð í hitabeltisloftslagi,
hálfkæfðir af heitu, eitruðu
loftinu, og enduðu ferðina í
heimsskautakulda, þar sem
hinn stóri geymir varð fljót-
lega eins og frystiklefi. Að vísu
höfðu verið lögð gufurör í botn-
inn á honum til að halda ná-
kvæmu hitastigi á olíunni, en
svo virtist sem Dau skipstjóri
hefði sérstaka ánægju af að
kvelja fanga sína, því jafnskjótt
og skipið kom norður fyrir mið-
baug lét hann loka fyrir guf-
una.
-★-
f ALÞJÓÐASAMNINGUM,
sem ætlaðir eru til að draga
svolítið úr hörmungum styrj-
alda, er svo fyrir mælt, að fang-
ar skuli hafa ákveðinn matar-
skammt daglega, en nazistar
voru sem kunnugt er, sérfræð-
ingar í að meðhöndla samninga
eins og þeim hentaði bezt, Dau
notfærði sér líka óspart alþjóða-
samninga um rétt verzlunar-
skipa til siglinga um hlutlaus
svæði, en hann var ekki alveg
eins nákvæmur á réttinum til
handa föngunum, því viðurværi
þeirra var slíkt, að þeir voru
nærri hungurdauða. Matar-
áhöld þekktust ekki, og þeir
urðu að nota niðursuðudósir til
að taka á móti skammti sínum
af grautarskólpinu; en þeir
fengu daglega einn lítra af
þessu sulli, sem enginn gat fund
ið úr hverju var búið til úr.
í illþefjandi geyminum, þar
sem olíustækjan brenndi háls-
inn og eyðilagði slímhúðina,
urðu þeir að hírast dag og nótt.
Eina loftræstingin voru tvö
smá-augu í loftinu, þar sem ein-
hver af áhöfninni stóð vörð,
vopnaður handsprengjum og
vélbyssu.
Dau var vel ljóst, að með-
ferð hans á föngunum gat leitt
til uppreisnar.
Undir þessu vonlausa ástandi,
færði Altmark sigurfarm sinn
stöðugt nær föðurlandinu. Á-
sýndum líktist skipið friðsömu
kaupfari, blýgrátt á litinn, svo
það væri líkast þeim brezku,
enda hékk brezki fáninn oftast
uppi.
— ★ —
ALTMRAK sigldi með fullri
ferð á næturna, en læddist gæti-
lega norður á bóginn á dag-
inn. Dau vissi að það versta,
sem gæti hent, væri að hann
yrði tekinn til fanga af einhverj
um, sem virti lögin og færi vel
með hann. Það var til dæmis
ekkert að óttast, þótt hann yrði
skotinn niður fyrirvararlaust,
jafnvel af þýzkum kafbát,
vegna misskilnings. Ef það hins
vegar kæmi fyrir, að á skipið
yrði ráðizt, hafði hann gert
ráð fyrir að sökkva því eins og
Graf von Spee, — og þá auðvit-
að ætlunin að láta farminn fara
með.
Þann 14. febrúar 1940 náði
Altmark norsku ströndinni, og
innan norskrar landhelgi taldi
Dau sig úr allri hættu. Sigur-
inn var öruggur, og skipshöfn-
in dansaði af gleði. Hvað mundi
verða úr brezka flotanum gagn-
vart þeim þýzka, fyrst léttvopn-
að kaupfar gat farið óáreitt
allra sinna ferða? — En sá hlær
bezt, sem síðast hlær.
Dag einn barst brezku her-
stjórninni svohljóðandi skýrsla
frá flugforingja í könnunar-
sveit:
„Við lögðum af stað í dumb-
ungsveðri og flugum blindandi
fyrsta hluta leiðarinnar, en
brátt birti upp með glampandi
sólskini og 50 km. skyggni.
Hafið við norsku strönd-
ina var ísi lagt, en breiðar renn-
ur voru víða í ísinn af völdum
strauma eða ísbrjóta. Við héld-
um norður með norsku strö-nd-
inni utan landhelgi. Ég rannsak-
aði hvern blett í sjónaukanum,
og skyndilega kom ég auga á
grátt skip með reykháfinn aftur
á (en það var einkennandi fyrir
Altmark), og var skipið að
ýmsu leyti eins og við höfðum
ímyndað okkur Altmark. Við
flugum í átt til skipsins í 300
metra hæð og rannsökuðum
það í kílómeters fjarlægð. Síð-
an flugum við nær og lækkuð-
um flugið, til að sjá það nánar.
Ég reyndi að beina augunum að
afturstefninu til að sjá nafnið,
en við flugum svo hratt að staf-
irnir dönsuðu fyrir augunum á
mér. Ég bjóst eiginlega við að
sjá norskt nafn, og rak því upp
óp af gleði, þegar ég kom svo
nærri, að ég gat greinilega lesið
ALTMARK. Skipið var með
norska fánann að hún.
Öll áhöfnin hafði séð nafnið
og það ríkti mikil ánægja. Við
flugum yfir skipið þvert og endi
langt, en sáum aðeins einn
rna-nn á þilfarinu. Það var ekki
skotið á okkur; og eftir að við
höfðum tekið staðarákvörðun,
héldum við heim á leið.“
■ _★ —
LÍTIL flotadeild fékk skipun
um að sigla þegar á staðinn.
Þeir komu þangað í glampandi
sólskini, og Altmark beið ekki
boðanna, heldur hvarf að bragði
inn á hinn þrönga Jössing-fjörð,
sem var ísi lagður, umkringdur
háum fjöllum og var auk þess
hlutlaus höfn. Hér reiknaði Dau
e-kki með að Bretarnir þyrðu að
ráðast á sig.
Vian, stjórnandi flotadeildar-
innar, tilkynnti flotastjórninni,
hvernig málum væri háttað, og
það með, að tvö norsk herskip
lægju við fjarðarmynnið.
Hann spurði hermálaráðu-
neytið, þar sem Winston Churc-
hill sat við stýrið, hvað ætti að
gera, og svarið var stutt og ein-
kennandi fyrir Churchill:
„Farið og sækið þá!“
Þessi örlaþrungni atburður
var framkvæmdur sömu nótt.
Máninn klifraði á loft og settist
í fremstu röð á svölum. Vian
skipstjóri gaf mönnum sínum
stuttar og ákveðnar skipanir,
— minnsta skip flotadeildarinn-
ar, Cossack, var sent inn í fjörð-
inn, og ef eitthvað skyldi koma
fyrir það, þá biðu hin fyrir ut-
an.
Turner sjóliðsforingi fékk í
hendur stjórnina á hinum litla
hóp, sem átti að ganga um borð
í Altmark. . Hann valdi menn
sína vandlega og vopnaði þá
byssustingjum og rifflum, þótt
allir væru sammála um, að
höggsverð sjóræningja hæfðu
betur.
Menn fengu skipun um að
skjóta ekki, nema þeim
veitt mótspyrna, og þeim var
bent á, að byssuskefti-n væru
oft ágæt til að koma á ró og
reglu.
_★_
COSSACK stefndi nú inn í
fjarðarmynnið, þar sem norsku
orustuskipin kölluðu hann uppi.
Vian skipstjóri svaraði og til-
kynnti að fara ætti fram rann-
sókn á Altrriark og þar af leiddi
frelsun fanganna. Hann stað-
hæfði, að alþjóðalög styddu
kröfu hans. Norðmennirnir neit-
uðu. Vian lagði þá til, að þeir
rannsökuðu skipið í félagi, en
fékk það svar, að skipið hefði
verið rannsakað tvisvar, án þess
að nokkur deili fyndust þess,
að þar væru fangar um borð.
Þessum viðræðum hefur síð-
an verið neitað, og fangarnir
staðhæfðu, að þar um borð
hefði aldrei orðið vart norskra
yfirvalda, enda gerðu þeir all-
an þann hávaða, er þeir máttu,
til að vekja á sér athygli, ef
einhver skyldi koma nærri skip-
inu. Þjóðverjarnir höfðu líka
, svarað þessu með því að koma
fyrir tímasprengju, með hó-tun-
um um að sprengja skipið, á-
samt föngunum, í loft upp.ef til
þess kæmi að það yrði rannsak-
að.
Via-n skipstjóri bauð norska
foringjanum að vera með í för-
inn og fylgjast með aðgerðun-
úlri. í fyrstu virtiát ,Hrinii'"aétia"
að þiggja boðið, en við nánari
íhugun ákvað hann að blanda
áér ekki í svona viðkVsKritririál'."
Svo sigldi Cossack inn fjörð-
inn. Geislar kastaranna stung-
ust eins og spjót gegnum nótt-
ina og rákust á Altmark, þar
sem skipið lá klemmt í ísnum.
Byssuskytturnar sátu spennt-
ar á sínum stöðum, og „sjóræn-
ingja“-hópurinn stóð tilbúinn
við öldustokkinn, — hvað
myndi gerast? Möguleikarnir
voru margir fyrir hendi. Alt-
mark gat hafið skothríð strax,
eða beðið þar til Cossack væri
svo nærri, að nokkur skot gætu
unnið óskaplegt tjón. Það var
einnig mögulegt, að Þjóðverj-
árnir yfirgæfu skipið. og
sprengdu það í loft upp ásamt
föngunum, þó það væri áhættu-
samt fyrirtæki, þar sem ísinn
mundi vafalaust halda skipinu
uppi.
— ★ —
EN Altmark, sem þarna var
króað eins og rotta í horni, gerði
ekkert af þessu. Með allar vél-
ar á fullri orku gerði Dau skip-
stjóri tilraun til.að sigla Coss-
ack niður. Það hafði líka næst-
um tekizt, því það var mögu-
leiki, sem Bretarnir höfðu ekki
gert ráð fyrir. En árvökul skips-
höfnin gat vikið undan hinum
12.000 tonna bálreiða hafri og
meira en það.
Skipstjórinn á Cossack notaði
tækifærið um leið og hann vék
undan. Hann vék ekki lengra
en svo, að skipin lágu samhliða.
Það hafa verið snör handtök.
Hið þýzka skip var miklu
tundurspillir-
— Eins og grá vofa Iæddist olíuskipið norður
á bóginn með dýrmætan farm, sem fjandmenn-
irnir myndu einskis svífast til að ná í. — I dag
var norski fáninn uppi, á morgun yrði Jjað sá
brezki, og hinn daginn fáni þriðju þjóðarinnar,
Jjví að flestir þjóðfánar fundust um borð, — en
skipið var þýzkt . . .
yrði hærra en brezki