Ný vikutíðindi - 07.04.1972, Blaðsíða 7
NV vikutíðindi
7
LÁRÉTT: 45 ás 14 dofna
1 bústaðinn 48 hagi 16 stríðast
7 leiftur 49 blaður 17 grunnsæva
12 skera 50 fæða 20 skinn
13 duld 52 mynni 21 55
15 keyr 54 fugl 22 sem
16 fegrun 55 á nótum 23 flýtir
18 sex 56 bótaábyrgða 26 vitrunin
19 umbylting 59 skammst. 27 ílátið
20 mann ' S0 sléttu 31 sagnfræðing
22 ella 53 baða 32 býli
24 fljót 65 byggða 35 gljáir
25 hreinsa 56 eðlilega 37 verk
26 varg 38 annars
28 raula LÓÐRÉTT: 41 neitunarorð
29 duft 1 spyrna 42 lánleysi
30 flugur 2 utan 43 tapaða
31 þramm 3 svipuð 46 vafaorð
33 ekki 4 hina 47 kyrrð
34 agnir 5 frumefni 51 þefur
35 fjallkóngur . 6 hættumerki 53 skjótur
36 sign. 7 fæði 57 leiðsla
38 tvíhljóði 8 vegur 58 mann
39 rödd 9 hávaða 61 51
40 greinir 10 greinir 62 félag
42 hljóð 11 glamra 63 skammst.
44 saurgað 12 járnver 64 skóli
1 2 j. ' %■
12
15 I r
19
26 í
29 I30 j
J5 57^ ba 1
*
«5
«9 I50
5Í L 5^
60 “ 61
65
5 [6 >9 H?
21 I B22
8 9 10' “
rraanh u.
3 r
3 h'
$2 flJJ
iUo «1
«>
«7
352
58
159
168
flóttamaður frá Auschvits
minnist þess, hvernig fangarn-
ir fundu sér efni í „Molotoff-
kokkteila“ í rússneskri flug-
vél, sem skotin hafði verið
niður í grendinni. Freimark
vann ásamt þrettán öðrum
mönnum að því að draga
þunga vagna, fyllta af sorpi
úr sorprennum fangabúðanna.
Og þeir drógu að sér benzín
úr rússnesku flugvélinni með
því að fela flöskur djúpt í
sorpinu.
Á meðan á því stóð, þá
viðuðu fangarnir einnig að sér
birgðum eftir öðrum leiðum.
Eitt þúsund kvenmenn unnu
þrælkunarvinnu í sprengiefna-
verksmiðjunni. í margar vikur
voru gerðar árangurslausar til-
raunir til að ná sambandi við
einhvern fanga, sem vann þar,
Rósu Robotu að nafni. Kom
þá í ljós, að hún hafði skipu-
lagt leynistarfsemi á meðal
kvenfanganna. Eftir það gekk
allgreiðlega að lauma púðri út
úr sprengiefnaverksmiðjunni.
Freimark man enn glögg-
lega þann dag, er uppreisnin
hófst. Stuttu eftir hádegi
kváðu við fyrstu skotin, og
hann sá SS-hermann falla nið-
ur úr einum vaktturninum.
Hánn segist aldrei munu
gleyma undrunarsvipnum á
öðrum SS-manni, sem skotinn
var.
„Ég hef aldrei séð slíka undr
un lýsa sér út úr svip nokkurs
manns,“ ségir hann. „Þegar
kúlan hitti hann, og hann sá
sitt eigið blóð, þá skildi hann
bókstaflega ekki, hvað var að
gerast. Hann trúði því ekki,
að Gyðingar, sem Hitler hafði
kennt honum að væru þrótt-
☆ ☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆
á myrtum Gyðingakonum, en
þær höfðu flutt þau með sér
frá Gyðingahverfunum í Var-
sjá. Að lokum beittu þeir sög,
búinni til úr eldhúshníf, til að
klippa í sundur gaddavírinn,
sem fangabúðasvæðið var girt
með. Þrettán mönnum heppn-
aðist að sleppa í gegnum vél-
byssuskothríð varðanna og
taka upp skæruhernað í nær-
liggjandi skógum.
Ein djarfasta uppreisnin var
skipulögð og stjórnað af Alex-
ander Pechorsky, rússneskum
Gyðingi. sem Þjóðverjar höfðu
tekið til fanga á austur-víg-
stöðvunum. Tuttugasta og
þriðja september 1943 var
Pechorsky fluttur í fangabúð-
irnar í Sobibor. Hann sá fljótt,
að þessi staður var ekki venju-
legar stríðsfangabúðir, heldur
verksmiðja í þjónustu dauðans,
svo að hann byrjaði að vinna
að áætlun um allsherjarupp-
reisn og flótta. Hann hafnaði
hugmynd um það að grafa
göng undir girðinguna í kring-
um búðirnar. Ef þeir græfu of
djúpt, myndu þeir lenda í
vatni, og ef þeir græfu of
grunnt, myndu þeir verða
tættir í sundur af jarðsprengj-
um.
í þess stað völdu fangarnir
tvo menn, sem þeir báru sér-
stakt traust til, og áttu þeir
að veiða Þjóðverja í gidrur.
Menn þessa völdu þeir eftir
nákvæma athugun og umhugs-
un, því að mikið valt á, að
þeir brygðust ekki í sínum
hlutverkum. Sá möguleiki var
fyrir hendi, að þeir kynnu að
gera Þjóðverjum aðvart um
ráðagerðina.
Þegar vélbyssuskothríð barst
til eyrna fanganna tveimur
dögum áður en uppreisnin var
áformuð, þá þóttust þeir vissir
um, að þeir hefðu verið svikn-
ir. Seinna fréttu þeir, að skot-
hríð þessari hefði verið beint
gegn nýkomnum föngum, sem
gert höfðu uppreisn við járn-
brautarstöðina, fremur en að
láta loka sig inni í fangabúð-
unum.
Þrettánda október 1943 hófst
svo uppreisnin. — Þýzkur her-
maður var ginntur inn í klæð-
skeraverkstæði fangelsisins og
annar inn í skögerðarverkstæð-
ið. Fangarnir voru viðbúiiir,
þegar. þeir sáu Þjóðverjana
ganga inn í verkstæðin. Þjóð-
verjinn á klæðskeraverkstæð-
inu var beðinn að máta á sig
jakka, en í því er hann stakk
höndunum í ermarnar, var
hann bundinn og síðan höggv-
inn með exi, sem falin hafði
verið í þeim tilgangi á verk-
stæðinu.
—•
SÖMU örlög biðu varð-
mannsins á skósmíðaverkstæð-
inu. Nokkrir liðsforingjar voru
ginntir inn í bragga, sem verið
var að byggja „til að gefa
ráðleggingar“ Þar voru þeir
afvopnaðir og drepnir. Riffl-
um þeirra var laumað til aðal-
byggingar uppreisnarmanna,
en á meðan höfðu konur, sem
áttu að gera hrein herbergi
þeirra, sem drepnir höfðu ver-
ið, náð þar skotfærum og safn-
að þeim saman.
Þetta tók í allt um klukku-
tíma. Klukkan fimm eftir há-
degi, þegar föngunum var gef-
ið merki um að safnast í rað-
ir, þá héldu þeir í átt til fanga
búðahliðanna. Áætlað hafði
verið að fá úkrainsku verðina
í varðturninum til að flýja
með þeim og sameinast skæru-
liðum í nágrenninu, þar sem
flestir þýzku hermennirnir
voru dauðir. Til frekara örygg-
is var vopnageymsla fangelsis-
ins brotin upp, og vopnum út-
hlutað til fanganna.
En það hafði ekki verið
mögulegt að láta alla fangana
vita í tæka tíð um flóttaáætl-
unina, af ótta við, að nazistum
bærist hún til eyrna. Og nú
þustu margir fanganna til girð-
igarinnar allt í kring. Skothríð
hófst þá á þá frá öllum hlið-
um úr varðturnunum.
Fangarnir svöruðu vélbyssu-
skothríði með skothríð úr riffl-
um, sem þeir höfðu náð úr
vopnabúrinu. En í óðagotinu
hlupu sumir þeirra út á jarð-
sprengjusvæði, þar sem þeir
voru tættir í sundur af sprengj
unum.
Pechorsky sjálfur fylgdi hópi
af föngum til girðingarinnar
að baki hermannaskálanum og
klippti vírinn í sundur þar.
Hann gat sér þess réttilega til,
að þar væru engar jarðsprengj
ur, og hann slapp með fangana
til skógar. Að minnsta kosti
tuttugu SS-menn og ukrainskir
verðir höfðu faílið.
En mikilvægara var þó hitt,
að að minnsta kosti fimmtíu
föngum hafði tekizt að sleppa.
Þar sem öruggt mátti telja, að
þeir segðu umheiminum frá
gasklefunum og brennsiuofnun
um í þessum fapgabúðum, þá
var gefin skipun í Berlín um
að jafna fangab'úðirnar í So-
bibor við jörðu og trjáplöntur
voru gróðursettar þar sem
búðirnar höfðu staðið.
— ★—
UPPREISNIN í Auschvits
haustið 1944 var jafnvel enn
stórfelldari en uppreisnin í So-
bibor. Gyðingar þeir, sem unnu
þar að því að kasta dauðum
trúbræðrum sínum inn í lík-
birennsluofnana, vissu, að þeir
myndu í hæsta lagi fá að lifa
í sex mánuði til viðbótar. Eft-
ir það myndu þeir einnig verða
líkbrennsluofnafóður.
Þeir ákváðu að reyna ekki
einungis allsherjarflótta, held-
ur og að sprengja líkbrennslu-
ofnana í loft upp í leiðinni.
En þá vantaði skotfæri og
spengiefni. Jakob Freimark,
Bridge-
1» 4 T t r it
Norður gaf. — Báðir ;
hættu.
Norður:
S: 8 7 5
H: D G
T: G 10 7 2
L: K 7 4 3
Vestur: Austur:
S: K S: G 10 2
H: 10. 8 6 4 H; K 5 2
T: K D 9 6 3 T: 8 5 4
L: Á 9 2 L: G 10 8 5
Suður:
S: Á D 9 6 4 3
H: Á 9 7 3
T: Á L: D 6
Norður sagði pass, Suður
1 spaða. Norður 1 grand, Suð-
ur 3 spaða og Norður 4 spaða.
Hinir sögðu alltaf pass.
Útspil Vesturs er tígul K.
Suður tók á Á og lét út lauf
sex undir K blinds. Svo spilaði
hann spaða úr borði og reyndi
að svína D.
Vestur varð feginn að fá á
K blankann og spilaði svo lauf
Á, þar sem félagi hans hafði
látið 8, þegar laufinu var fyrst
spilað. Aftur kom lauf út, sem
Suður trompaði — og hann
gaf þannig slag á hjarta, tvo á
tromp og einn á lauf — og
auk þess missti félagi hans trú
á honum.
Það er óþarfi að velta því
fyrir sér, hvernig spila hefði
átt spilið á réttan hátt, því það
var spilað í franskri lands-
keppni árið 1969, og þá tók
sá, sem spilaði sömu sögn, tíg-
ul Á og spilaði lágu laufi til
K blinds, en því næst spilaði
hann hjarta D úr blindi í stað
tromps.
Austur drap D með K, og
Suður fékk á Á. Nú var hægt
að koma blindi inn á hjarta
G — og það hefði raunar ver-
ið hægt þótt svíningin hefði
brugðist. Þetta er til dæmis
ein ástæðan fyrir því, að betra
er að spila hjartanu fyrst; sagn
hafinn getur ef hann vill,
reynt að svína spaðanum, þrátt
fyrir allt.
í þessu tilfelli ætlaði Suður
að trompa tvö hjörtu í blindi
og sá enga nauðsyn til þess
að hætta á svíningu í spaða.
Þess í stað spilaði hann strax
út spaða Á.
K féll í, og nú veittist Suðri
auðvelt að fá ellefu slagi. Hann
tók á hjarta G, trompaði tígul,
trompaði hjarta í borði og síð-
an tígul heima. Loks trompaði
hann síðasta hjartað sitt í
borði og lét sig engu skipta
hvort Austur yfirtrompaði eða
ekki.
lausir hugleysingjar, væru
virkilega að skjóta á hina yfir-
mannlegu SS-menn“.
Tveir af fjórum líkbrennslu-
ofnunum voru sprengdir í loft
upp, og þrjú hundruð fangar
sluppu. Á leiðinni út um hlið-
ið, þá gaf einn fangahópurinn
sér tíma til að koma fram
hefndum á einum sérstaklega
grimmum og ómanneskjuleg-
um fangaverði. Maður þessi
hafði nautn af því að rífa
ungbörn úr örmum mæðra
sinna og varpa þeim hljóðandi
inn í líkbrennsluofnana. Fang-
arnir fundu hann og vörpuðu
honum riú sjálfum í logana.
Rósa Robota reyndist síðar
vera hugrökkust af öllum hin-
um hugrökku föngum. Þegar
uppreisnin hafði loksins verið
brotin á bak aftur af tvö þús-
und manna herliði, sem sent
var á vettvang, þá komust
nazistar að því, að púður frá
sprengiefnaverksmiðjunni
hafði verið notað í uppreisn-
inni. Þrjár stúlknanna, sem
unnu þar, voru handteknar og
pyntaðar. Þær gáfu sig að lok-
um og bentu á Rósu.
Hún vissi nöfnin á leiðtog-
um uppreisnarmanna, en þótt
hún væri pyntuð dögum sam-
an, þá gaf hún engar upplýs-
ingar. Fanga einum úr leyni-
hreyfingunni tókst að komast
inn í klefa hennar rétt áður
en hún var hengd.
„Á hinu kalda steingólfi lá
eitthvað, sem líktist fata-
hrúgu,“ sagði hann síðar. „Þeg-
ar þetta hrúgald hreyfðist í
áttina til mín, þá þekkti ég
varla, að þetta væri Rósa Ro-
bota. Aðeins augu hennar voru
söm og áður. Hún horfði á
mig með þjáningarsvip. Ég
réði ekki við tilfinningar mín-
ar og brast í grát. Hún talaði
til mín og sagðist ekki hafa
brugðist okkur.“
KJÖRORÐ leynihreyfingar-
innar í Treblinka-fangabúðun-
um var: Frelsi eða dauði —
og oftast var það dauði. Hægt
var að koma um tólf hundruð
Gyðingum í einu inn í gas-
klefana, en yfir innganginum
hékk stór mynd af Davíð, og
blóm voru ræktuð beggja
vegna.
Framhald á bls. 4