Ný vikutíðindi - 14.07.1972, Page 6

6
WÝ VHfUTfoiNDI
ÞEGAR
ELDFJALLIÐ
SPRAKK
SAGT var að St. Pierre de
Martinique væri borg án sið-
gæðis og hefði unnið til for-
laga sinna. En ef allar borgir
heims ættu að dæmast eftir sið
gæðinu og straffast með hraun
flóði, þá yrðu varla margar
borgir eftir.
Daginn þann, sem s.s. Rodan
kastaði akkerum í þessari dá-
samlega fögru höfn, kom St.
Pierre sannarlega ekki fyrir
sjónir eins og úrkynjuð borg,
heldur þvert á móti.
Alls staðar svignuðu tré und-
an íitfögrum og safaríkum
ávöxtum. Heiðblár himinninn
endurspeglaðist svo skært í
haffletinum, að tæplega varð
horft í móti. Sjórinn og lit-
skrúðið í landi myndaði þá
fegurstu litasinfóníu, sem ég
hef nokkru sinni séð. Ég man
að ég neri augun, til þess að
fullvissa mig um að þetta væri
allt raunverulegt. Þetta gat
vissulega verið aldingarðurinn
Eden, lagður marmaragangstíg-
um, umluktum blómlegum
görðum svo langt sem augað
eygði, og Eva var þarna endur-
borin í hinum fögru kreóla-
stúlkum, með ljósbrúna húð og
geislandi augu. Hljómlistin frá
borginni bergmálaði út á höfn-
ina 4il ok-karí—-
Án þess að gruna hina hræði
legu aðsteðjandi hættu, héldu
íbúarnir hátíð af gáskafullri
kátínu. Þegar þetta fólk gerir
sér glaðan dag, þá gerir það
slíkt af öllu hjarta. Hátt yfir
bænum gnæfði eldfjallið Pélée,
rólegt og friðsælt, aðeins leti-
leg, grönn reyksúla teygði sig
til lofts. St. Pierre lá þarna
eins og glitrandi gimsteinn um
vafinn ávaxtagörðum og blóm-
skrúði í skjóli eldfjallsins. Ég
þekki margar Indía-eyjar og
allar eru þær fagrar, en Mart-
inique bar samt af þeim öllum.
— ★ —
VIÐ létum akkerin falla og
glöddumst af tilhugsuninni um
góða hvíld, sem við höfðum
vel til unnið. Stórir hópar af
negrum komu um borð og
léttu okkur störfin. Konur
komu með ávaxtakörfur og
hálf-fylltu klefana okkar af
gylltum ferskjum, banönum,
safaríkum ananas og öðrum
dásamlegum, suðrænum ávöxt-
um.
Það færðist eins konar leti-
legur friður og ró yfir skipið
og við nutum þess eins að
vera til í paradís á jörðu.
Það lágu mörg skip á höfn-
inni, skip, sem mörg höfðu bar-
izt við vond veður, gömul og
glæsiieg, vögguðu nú hér leti-
lega á úthafsöldunni. Ég ger-
ist svo fjölyrtur um þetta til
að reyna að sýna hið ómælan-
lega djúp, sem er á milli hins
bezta og fegursta í náttúrunni
og hins versta og grimmúðug-
asta.
Okkur dreymdi ekki á þess-
ari stundu, að við einir allra,
sem þarna voru bæði á eynni
og á höfninni, slyppum lifandi
frá beim ósköpum, sem yfir
dundu.
Okkur grunaði ekkert. Við
sáum aðeins granna reyksúl-
una og ský, sem ekkki var
stærra en mannshönd. Nei, St.
Pierre var ekki úrkynjuð borg.
Ég hef séð margt ljótara í öðr-
um borgum á klukkutíma, en í
St. Pierre á heilli viku. Fólk
er fjörugt og kátt og hugsar
lítið um morgundaginn.
Tveim dögum áður en ófar-
irnar steðjuðu yfir, var haldin
blómahátíð. Hlátrar og gleði-
læti bergmáluðu um loftið.
Þúsundir smábáta flutu um
höfnina, með marglitum ljós-
kerum og angandi blómum.
Hljómarnir frá mandólínunum
blönduðust söngnum og langt
í fjarska hljómaði dimm en
hrein kvenrödd.
Örsmátt ský leið yfir himin-
hvolfið, og þegar það fór yfir
toppinn á Pélée, litaðist það
skyndilega dökkrautt, og svo
var það horfið.
Greiðasölustaðirnar mokuðu
inn peningunum þetta kvöld.
Loftið var svo einkennilega
þurrt, og það' er óvanalegt á
þessum slóðum, þar sem venju-
lega er mikill raki í loftinu.
Fólk varð þyrst og svalaði
þorstanum við smáborð á
gangstéttunum, þaðan sem það
horfði á dansmeyjar, sem
dönsuðu á götunum.
Hátíðin stóð alla nóttina og
daginn eftir, allur bærinn hélt
hátíð. Næsta kvöld var ekkert
óvenjulegt komið í ljós. Loftið
var að vísu þurrara en venju-
lega og sjórinn var undarlega
blýgrár. Tvö skip komu inn á
höfnina og skipshöfnin barm-
aði sér yfir að vera á eftir
áætlun; seinna um nóttina kom
svo enn eitt skip, seglskip, sem
kastaði ekkerum rétt við
ströndina.
— ★ —
UM dagmálabil þeyttist koll-
urinn af Pélée og sprakk í
ótal parta með feikna skruðn-
ingi. Dökkrauður eldstólpi reis
hátt til lofts. Tröllsleg reyk-
súla gaus upp og flæddi á
skammri stundu yfir himin-
hvolfið. Fíngerð, heit aska féll
yfir bæinn og höfnina, og fólk
hóstaði ákaft. Hitinn magnaðist
ört, og svitinn bogaði af okkur
í stríðum straumum. En — all-
ir fullyrtu að ekkert væri að
óttast, Pélée væri aðeins að
bylta sér smávegis í svefni.
Samt sem áður var nú ljóst,
að trén efst í hlíðum fjallsins
stóðu í ljósum loga, en íbúarn-
ir óttuðust ekki slíkt; annað-
hvort myndi eldurinn slokkna
af sjálfu sér eða þeir, sem
bjuggu þarna efst, myndu
slökkva hann.
En mér fannst samt óeðlileg-
ur blær yfir hátíðinni þennan
morgun, eins konar sauðþrái
gegn staðreyndunum. Fullyrð-
ingarnar um meinleysi Pélées
voru heldur of ákafar og yfir-
borðskenndar; en hvað um það,
án afláts var okkur sagt að
ekkert væri að óttast; það
hefði aldrei komið að sök þótt
Pélée hefði spúið og svo mundi
ekki heldur verða nú. Auk
þess var viðurkennt, að Mart-
inique var aldingarður guðs og
undir hans vernd.
— ★ —
ÞÁ VAR það, að Pélée rifn-
aði og upp úr honum streymdi
glóandi eldflóðið og æddi hvæs
andi niður yfir hátíðaskrýdda
borgina.
Það er erfitt að skýra frá
því sem nú gerðist í réttri röð.
Það er einnig erfitt að segja
nokkuð um það, hvort við hefð
um getað bjargað einhverjum
þeirra ógæfusömu manneskja,
sem fórust í eldhafinu. Ég ef-
ast um að við hefðum getað
neinu til vegar komið. Gegn
glóandi hraunstraum er maður
algerlega magnþrota, og fyrst
og fremst var það skylda okk-
ar að reyna að bjarga skipinu,
— eina skipinu á höfninni sem
hafði gufu á og gat hreyft vél.
Ef við hefðum farið í land hefð
um við allir farist samstundis,
glóandi hraunklumpum rigndi
yfir borgina og breyttu henni
á svipstundu í risavaxna lík-
brennslu.
Glóandi rykinu rigndi án af-
láts yfir okkur, og sjórinn í
höfninni var eins og sjóðandi
hver. Þegar ég segi sjóðandi,
þá meina ég það; og gufan,
sem lagði upp af sjónum, skað-
brenndi alla, sem fyrir urðu.
Sjóðandi hraunstraumurinn
frá rifunni í fjallinu, gereyddi
öllu, sem á vegi hans varð.
Við gátum aðeins séð hvað
gerðist í landi, þegar vindur-
inn þeytti reykjarmekkinum
og gufunni til hliðar.
Ég gæti hugsað mér, að eyð-
ing Pampei hafi verið eitt-
hvað svipuð þessu; og þótt
hraunflóðið væri hræðilegt, var
það ekki eingöngu það, sem
þurrkaði út St. Pierre, heldur
jafnvel fremur glóandi askan,
sem sífellt rigndi yfir borgina.
í Messina, þegar Etna
sprakk, var eyðileggingin ekki
nærri eins alger og hér. Marg-
ir björguðust, t.d. í húsakjöll-
urum, en þeir sem það reyndu
í St. Pierre, brunnu allir til
dauða. Gegnum þokuna sáum
við bregða fyrir hópum af ör-
vinluðu fólki á ströndinni, sem
hljóp þar fram og aftur og
æpti á hjálp.
Við gátum ekkert gert. Allir
björgunarbátar okkar stóðu í
ljósum loga. Allt tré var gegn
þurrt af hitabeltisþurrkunum
og fuðraði upp eins og pappír.
Bátarnir, sem fyrir skömmu
höfðu verið fagurlega skreytt-
ir og mannaðir prúðbúnu,
glöðu fólki, voru nú brunnir
til ösku, og fólkið á ströndinni
var dæmt til að vera þar, sem
það var komið, í þessu sjóðandi
víti.
Það var hryllileg sjón að sjá
hvernig stórt seglskip, sem
hafði vaggað letilega á höfn-
inni, breyttist á augnabliki í
eldhaf, og áhöfnin soðnaði lif-
andi í þessum tröllslega potti.
— ★ ~
ÞEIR, sem voru á lífi og
höfðu forðáð sér niður á strönd
ina, fengu nú yfir sig nýtt
eldflóð. Hvé margir fórust er
ekki vitað með vissu, en allir
íbúar St. Pierre hafa farist.
Okkar undraverðu björgun
má fyrst og fremst þakka fyr-
irhyggju og snarræði skipstjór-
ans á Rodan. Það var eina
skipið, sem hafði ekki látið
slökkva undir kötlunum, og að
eins vegna þess höfðum við
möguleika á að sleppa. Segl-
skipin, sem reyndu að sleppa,
breyttust á samri stundu í eld-
stólpa og enginn komst lífs af
úr þeim hildarleik.
Þegar eldregnið byrjaði að
dynja yfir okkur, skipaði skip-
stjórinn á Rodan öllum undir
þiljur. En það var ekki ætlun
hans að láta skipshöfnina
stikna eins og flugur í bakar-
ofni. Hann hafði frá upphafi
hugsað sér að bjarga sínu fólki
og sínu skipi eins og góðum
skipstjóra bar að gera.
Það fyrsta, sem varð að gera,
var að fá gufuna undir kötlun-
um og því næst að létta akk-
erum og reyna að komast til
hafs.
Skipstjórinn okkar er einn
sá hugprúðasti maður, sem ég
hef þekkt, en það skar hann í
hjartað að hlusta á angistar-
hrópin frá landi og geta ekkert
aðhafzt til bjargar. Af heil-
brigðri dómgreind var honum
ljóst, að slíkar tilraunir væru
fásinna og tilgangslausar með
öllu.
Ef hann sendi hjálparleiðang
ur í land, myndi hann tvímæla
laust vera ofurseldur dauðan-
um á fáum mínútum. En ef
Rodan tækist að sleppa og við
gætum sagt frá tíðindum, væri
ef til vill möguleiki á að ein-
hverjum mætti bjarga síðar.
Allir símar og símaþræðir voru
að sjálfsögðu eyðilagðir.
— ★ —
ÞAÐ virðist í fljótu bragði
auðgert að létta akkerum og
sigla út úr höfninni, en það
reyndist nú samt erfiðasta
verkefni, sem við höfðum til
þessa fengizt við.
SkÍDÍð lá fyrir tveim atker-
um. Það er venja á þessum
slóðum, þar sem ofsastormur
getur skollið á fyrirvararlaust.
En það hryggilega við þetta
var, að keðjuvindan var stað-
sett fremst á skipinu, og án
hennar var ekki vegur til að
ná upp akkerunum. Nú var að-
eins sá hængur á, að framþil-
Frásögn af hinum hræði-
leggu náttóruhamförum á
eynni Martinique. — Heil
borg hvarf af yfirborði
jarðar og 40.000 mann-
eskjur fórust á fáum
klukkustundum. Sjónar-
vottur, Knut Falk, segir
hér frá hinu hræðilega
augnabliki, þegar eldfjall-
ið sprakk. Hann segir
einnig frá ógnum næstu
klukkustunda og frá því,
hvernig hann bjargaðist
úr eldinum.
farið stóð í björtu báli og
þangað var engum fært. Timb-
urmaðurinn reyndi að komast
þangað, en féll um meðvitund-
arlaus á miðri leið og bjargað-
ist nauðuglega frá að brenna
til dauðs, og þá var sá mögu-
leiki úr sögunni.
Allir hömuðust við að reyna
að slökkva eldinn í þilfarinu.
Við sprautuðum sjóðandi vatn-
inu alls staðar þar sem til náð-
ist og brenndumst til skaða, ef
dropi slettist á okkur, og þarna
lá Rodan föst í sínum eigin
akkerum og gat enga björg sér
veitt.
Nú gerðist það, að gufupípan
sem lá að akkerisvindunni,
sþrakk og þar með *for‘Öll' vori
um not af því verkfæri.
t Maður af annarri tegund en
skipstjórinn okkar, myndi ef
til vill hafa látið hugfallast,
en hann hafði óbugandi vilja-
þrek. Og það, sem hann ætlaði
sér nú, var að reyna að slíta
keðjurnar. Það virtist einföld
lausn, en var nú hálfu erfiðari
vegna þess að keðjurnar voru
tvær.
Það var einnig nauðsyn að
einhver væri í brúnni, og þrátt
fyrir mótmæli okkar, valdi
skipstjórinn sjálfan sig til þess.
Hann fór í öll föt, sem hann
gat á sig hlaðið og svo gekk
hann rólegur upp í brúna og
skipaði: „Fulla ferð áfram.“
Rodan tók kipp og lagðist af
öllum mætti og þunga á keðj-
unrnar, en árangurslaust; þær
héldu. Skipstjórinn horfði
augnablik inn í kortaklefann,
sem til allrar hamingju var úr
stáli; svo var full ferð á ný.
Það söng í keðjunum, en allt
kom fyrir ekki. Andlit skip-
stjórans var nú alsett blöðrum
og hendur hans sviðnar til
skaða. Hann sagði mér síðar,
að hver andardráttur hefði ver-
ið eins og glóandi eldstraumur
gegnum hálsinn. Föt hans voru
nú einnig tekin að loga.
-★-
ÖLL önnur skip í höfninni
voru nú orðin að flökum eða
sokkin og áhafnirnar ýmist
brenndar til dauðs eða soðnar.
Ég veit ekki hve oft skipið