Ný vikutíðindi - 06.10.1972, Blaðsíða 6

6
n-ý vmmao^bDi
Spemtandi frásdgn af njósöum seinustu styrjaMar.
Ráð im<lii* rit'i hverjn
MANNKYNSSAGAN segir
frá skyssum og vitleysum, serr
alltaf- eiu að endurtaka sig.
Hver einasta kynsióð, sem kem
ur, genr sömu vitleysurnar og
sú næsta á undan. í seinustu
heimsstyrjöld fetaði kona ein í
fótspor Mata Hari. Hún hefði
átt að vera minnugri hinna
grimmu örlaga fyrirrennara
síns. Hefði hún verið minnugri
á þau, myndi hún ekki hafa
látið vfirmann þýzku njósr.a-
starfseminnar, hinn slóttuga
aðmíral Canaris, leiða sig svo
langt.
Samskipti þeirra í fyrstu
voru sins og gerist og gengur
í viðskiptalífinu. Árið 1935
barst þýzka hermálaráðuneyt-
inu bréf frá einum af fyrri
njósnurum sínum, konu, sem
hélt því fram, að hún hefði
verið i þjónustu leynistarfsem-
innar 1917. Hún kvaðst vera
reyndur njósnari og falaðist
eftir vinnu hjá hinum nýju
stjórnarvöldum Þýzkalands.
Bréfið var fengið Canaris til
athugunar, og ákvað hann þeg-
ar í stað að taka Reissa von
Einem barónessu í þjónu-stu
sína. Hún var þrjátíu og
þriggja ára.
Til þess að reyna hæfni
hennar og trúmennsku, var
hún fyrst send í minni hátíar
erindum til Frakklands og
Tékkóslóvakíu. Átti hún þar að
afla upplýsinga um andnazist-
íska starfsemi þýzkra flótta-
manna í þessum löndum. í
þessum fyrsta leiðangri sínum
komst hún um snoðir um
þýzka léyniútvarpsstöð í Tékkó
slóvakíu, sem útvarpaði til
þýzku þjóðarinnar fréttum og
andnazistiskum áróðri.
Útvarpsstöðin var í nágrenni
Prag, var jöfnuð við jörðu
1936 og starfsmenn hennar
drepnir. Mál þetta hafði leystst
svo vel fyrir þýzku leyniþjón-
ustuna, að Canaris aðmíráll
veitti því athygli. Hann ákvað
að sjá þennan nýja kvennjósn-
ara, sem sýnt hafði slíka hæfi-
leika við fyrstu reynslu. Hann
lét þvi senda eftir henni og
óskaði henni til hamingju með
árangurinn.
Reissa, fædd Maria Elizabeth
von Einem, var dökkhærð og
hefðarkonuleg í framkomu.
Canans fannst hún klæðast
smekklega og var hrifinn af
fallegum vexti hennar. Hann
hélt .æðu til að hæla henni
fyrir hugrekki í miðdegisverð-
arboði, sem hann hélt henni.
Þau hittust nokkrum sinnum
á Hareher-veitingahúsinu í Ber
lín, og Canaris náði henni á
vald sitt, eins og hann hafði
náð Mata Hari tuttugu árum
áður. Hún var hjákona hans
um langt skeið, en þó miklu
lengur einn traustasti njósnari
hans.
Hann sendi hana til margra
höfuðborga Evrópu. Um tíma
settist hún að í París, þar sem
hún tók mikinn þátt í skenimt
analífi borgarinnar. Hún var
snjöll dansmær, og þótt hún
dansaði ekki, gat hún komizt
áfram með hinum einstæðu við
skiptahæfileikum sínum, Hún
komst í samband við hernaðar-
ráðunauta frá ýmsum löndum
og hafði milligöngu um sölu
mikilla vopnabirgða til Suður-
Ameríkuríkjanna, Kína, Finn-
lands og fyrrverandi Balk-
önsku lýðveldanna. Þessi milli-
liðastarfsemi hennar kom sér
ágætlega fyrir skemmdar- og
leynistarfsemi Þjóðverja í hin-
um ýmsu löndum.
Á árunum 1936—1939 var
hún viðfræg manneskja í borg-
arlífinu í París. Á þeim tíma
kom hún á fót athafnasömu
njósnakerfi um allt Frakkland.
Sjálf hafði hún þó allra beztu
samböndin. Hún var jafnvel
heimakomin hjá frönskum
stjórnai-meðlimum, svo sem Ge
org Bonnet ráðherra. Það var
í gegnum hana, að Bonnet var
um tíma sá maðurinn, sem
Canaris hafði þýðingarmiklar
upplýsingar frá.
Barónessan og aðrar slíkar
konur drógu verulega. oaaáttinn
úr viðnámi frönsku þjóðarinn-
ar, þó ekki kæmi það beint í
Ijós. Von Einem barónessa,
hafði forustuna fyrir þeim öll-
um. Hún leitaði og fann föður-
landssvrkara innan frönsku lög
reglunnar og háttsettra stjórn-
arstarismanna. Hún var pottur
inn og pannan í öllum stöifum
fyrir njósnakerfi Canaris í
Frakklandi.
Hún gat óhindruð, og án
þess að henni væri veitt nokk-
ur athvgli, haldið áfram njósna
starfsemi sinni, þar til nokkr-
um mánuðum áður en stríðið
brauzt út. En þá handtóku full-
trúar hermálaráðuneytisins
hraðritara nokkurn í þjónustu
hermálanefndar franska þings-
ins. Þessi hraðritari hafði kom-
ið öllum þýðingarmiklum upp-
lýsingum, er hann fór höndum
yfir, til von Einem barónessu
jafnóðum; en er upp um hann
komst var hann að reyna að
koma til hennar afriti af þýð-
ingarmiklu skjali. Fulltrúarnir,
sem handtóku hann, voru þó
ekki nógu fljótir til að ná i
handritið. Barónessan komst
samt burt í einkaflugvél sinni,
vegna þess að kona Bonnets
hafði aðvarað hana.
Hún var dæmd til dauða eft-
ir líkunum, þótt fjarstödd
væri.
Strax og Þjóðverjar höfðu
hernumið Frakkland, sneri bar-
ónessan aftur til Parísar, sam-
kvæmt skipunum frá leyniþjon
ustu Canaris.
— ★ —
HÚN átti að snúa aftur til
Parísar, en hinar sérstöku á-
stæður, sem skapazt höfðu við
sigurför Þjóðverja í Frakk-
landi, ollu því, að nú var dvöl
hennar þar ekki orðin Canaris
eins þýðingarmikil. En það
virðist e-kki hafa haft nein á-
hrif til að hefta för hennar.
Hún vissi, að Canaris var af
brýðisamur og vildi ekki að
hún eignaðist aðra yngri vini
en hann.
Von Einem barónessa hefði
átt að skilja við Canaris. Hún
hefði þá ef til vill farið að
ráðum Otto Abetz, fyrrum
sendifulltrúa Þjóðverja í París.
í stað þess hleypti hún sér út
í hneykslanlegt ástarævintýri,
sem öll borgin talaði um í
langan tíma.
Skorinorð tilkynning barst
henni, þar sem henni var skip-
að að fara frá París og til
Brússel. En á leiðinni þangað
var hún handtekin. Það var í
seinasta sinn, sem von Einem
barónessu var getið í fréttum
blaðanna.
En seinasta fréttin af henni
var þar með ekki sögð. Nokk-
ur háraðablöð gátu um þaðl
árið 1941, að Maria nokkur
von Einem barónessa hefði
yerið dæmd til dauða af þjóð-
arrétti. Hún var hálshöggvin
í Ploet.zensee-fangabúðunum í
Berlín nokkrum dögum seinna.
Þjóðavrétturinn átti þó ekki
nema nokkurn þátt í dauða-
dómi bennar, því hún hafði þá
þegar verið dæmd af Walter
Wilhelm Canaris.
“★ —
AÐMÍRÁLLINN var ekki til-
finninganæmur maður. Hann
var lostafullur maður og sótt-
ist eftir kvenfólki, þó það hefði
aldrei haft mikil áhrif á líf
hans né tilfinningar. í raun og
veru má segja að hann væri
ævíntýramaður. Hann vildi
gjarnan lenda í hættum og
leika sér með dauðann. Sér-
staklega hafði hann þó ánægju
af að leika sér með peninga
og safna þeim. Hann var eini
njósnarinn í heiminum, sem
orðið hefir auðugur. Canaris
var raunverulega milljónamær-
ingur. Leyndarmálin sem hann
hafði haft með höndum hafa
oft reynst vel fallin til að
græða á þeim fé, og Canaris
gerði oft góð kaup á réttum
tíma • viðskiptalífinu.
Afreksverk og hetjudáðir
voru honum eins og matur og
drykkur. Hann var án efa full-
ur af þjóðernishroka. Eins og
allir prússneskir ættjarðarvinir
lét ha:in sig dreyma um að sjá
allan heiminn undirokaðan af
þýzku yfirþjóðinni. Allir nán-
ustu st.arfsmenn Hitlers voru
fullir aí slíkum yfirdrottnunar-
hroka. Andlegur skyldleiki
Canaris við ,,Foringjann“ gei'ði
þá samrýmdari, og Canaris
varð honirm brátt hlýðinn og
undirgefinn.
Uppáhald Hitlers var líka
afreksverk og hetjudáðir, ef
allt færi vel að lokum.
Hinn 16. febrúar 1938 urðu
lofthernaðarhetjur Hitlers fyrir
óvæntu happi. Það var mjög
kaldur dagur á suðurströnd
Englands. Klukkan um 6,30
fyrir Jiádegi var flugvél einni
rennt út úr skýli sínu í Farn-
borough, af sérstaklega æfðri
áhöf n Flugvél þessi var af
sérstakri gerð, alveg nýsmíð-
uð Vickers-Wellesley smíði.
Þetta var fremur lítil flugvél,
með lágum vængjum og tveim-
ur hreyflum. Vængirnir voru
af nýrri gerð, langir og flug-
vélin var mjög hraðskreið. For-
ingjarnir F. S. Gardiner og G.
D. D. Thomson stigu upp í
vélina. Þeir fóru á loft af æf-
ingaflugvellinum í Farnbor-
ough nákvæmlega kl. 9,15 fyr-
ir hádegi.
Þeir komu aldrei til baka.
Aldrei spurðist neitt framar
til flugvélarinnar, eða flug-
mannanna tveggja, þó Bretar
gerðu allt sem hugsazt gat til
að leiía þeirra. Tundurdufla-
slæðarar þræddu Ermasundið
aftur og fram í leit að flug-
vélinni, en árangurslaust.
~ ★ —
UM ÞAÐ bil ári seinna
horfðu kvikmyndahússgestir í
Bretlandi og Bandaríkjunum á
enska kvikmynd, sem kölluð
var „Óveðursský yfir Evrópu“.
Lék Laurence Oliver aðalhlut-
verkið í myndinni, sem var
njósnamynd. Var efni hennar
aðallega um nokkrar tegundir
brezkra ílugvéla, sem ekki
komu aftur fram úr reynslu-
förum sínum.
Kvikmynd þessi var um
þýzka njósnastöð í London,
sem hafði komizt í samband
við þýzkt herskip, sem hélt
sig í námunda við strendur
Bretlands og lá fyrir akkerum.
Herskipið sendi frá sér eins
konar dauðageisla, sem stöðv-
uðu vélar flugvélanna, svo þær
urðu að nauðlenda þegar í
stað. Flugmennirnir voru hand-
teknir, og hinar nýju flugvéla-
gerðir Breta féllu þannig jafn-
óðum Þjóðverjum í hendur.
Myndin endaði samt sem áður
vel, og að lokum gátu brezku
flugmennirnir, sem teknir
höfðu verið til fanga, gert upp-
reisn, náð áhöfn þýzka her-
skipsins á sitt vald og tekið
hana til fanga.
Sagan, sem að baki þessari
kvikmvnd lá, var þó öllu
merkilegri en kvikmyndin
sjálf. Félagið, sem gerði kvik'-
myndina, var kallað Harfield-
kvikmyndafélagið og var stofn-
að beinlíms til að búa tíl þessa
mynd. Höfundar kvikmynda-
sögunnar voru nefndir Arthur
Bloeh og William Jack Witt-
ingham. En einn höfundar.na
var ekki nefndur. Þessi þriðji
höfundur var sá, sem mestan
þáttinn átti í myndinni — og
var meira en höfundur sögunn-
ar, heldur upphafsmaður að
því að myndin var gerð ©g
höfundur að sjálfri hugmynd-
inni. Hans hefir aldrei verio
gétið í sambandi við kvik-
myndagerð í Bandaríkjunum
né Bretlandi, nema í þetta eina
skipti og er ekki frægur mað-
ur á því sviði, enda var mark-
mið hans með þessari kvik-
myndagerð allt annað, en kvik-
myndahöfundar hafa yfirleilt.
Nafn þessa manns er Sir
Robert Vansittart. Hann va r
þá titlaður sem aðstoðarfull-
trúi i utanrikismálaráðuneyt-
inu, en var í raun og veru yf-
irmaður brezku leyniþjónust-
unnar.
_★_
ÞEGAR við vitum það, þurf-
um við ekki að undrast lerigur
samband það, sem var á milli
þessanr kvikmyndar og hvarfs
einnar þýðingarmestu flugvéla-
tegundar Breta. Þegar Sir Ro-
bért Vinsittat fékk "iiug'i'úýhci-
ina nm að gera þessa kvik-
mynd, vissi hann nákværr.lega
um örlög týndu flugvéíárínnai^
og vissi nákvæmlega hvar hún
var niður komin.
Hann var þess vel meðvií-
andi, að strax og Vickers-ve: k-
smiðjurrar fóru að gera til-
raunir með framleiðslu þéss-
ara Jitlu orrustuvéla 1936,
fylgdust Þjóðverjar vel með
þeim aðgerðum. Þeir óttuðust
að nýjar uppfinningar Breta í
flugvélasmíði kynnu að verða
þeim skeinuhættar í styrjóid-
;inni, sem framundan var. Þeir
'gerðu því allt, sem þeir gátu,
til að reyna að ná í teikningar
af þessum nýju Vickers-Welles
ley-flugvélum, fyrirrennurum
Wellington-vélanna. En allar
þær tilraunir þeirra misheppn-
uðust. Að lokum sá Canaris
ekki annað ráð vænna en að
ná í aina slika flugvél í heilu
lagi.
Fjórum dögum áður en
reynsluflugið fór fram, 12. fe-
brúar 1938, var innsiglað um-
slag frá flugmálaráðuneytinu í
London sent til Farnborough.
Hafði það inni að halda ferða-
áætlun flugvélarinnar á reynsl
fluginu. Umslagið var ekki ópn
að fyrr en morguninn, sem
iflugmennirnir voru seztir í
sæti sín í flugvélinni.
Samt sem áður var vitað'
um innihald innsiglaða bréfs-
ins í Berlín 24 klukkustundum
eftir að það var sent af stað
frá London. Og við slík tæki-
færi iíkaði Canaris lífið. Þ'étta
skeði árið' 1938, þegar friður-
inn var á og því nær ótakmark
aðir möguleikar fyrir njósnara.
Evrópuþjóðirnar voru ennþá að
láta sig dreyma um það, að
Canaris lét sér ekki allt fyrir brjósti brenna