Nýi tíminn - 15.01.1953, Blaðsíða 6

B) — Nðl TÍ3MJNN —••-Fimm.tudagur 15. janúar 1053
Sigurður í
ÍJýí þáitsr hémossögiidfimðr
Það þótti á sínum tíma nokSt-
ur bókmenntalegur viðburður,
er tímaritið Helgafell birti
liinzta kvæði Stefáns frá Hvíta-
dal, Fornar dyggðir.
í ljóði þessu, sem er alllangt,
rekur höfundur á einfaldan en
listfengan hátt hetjusögu ein-
yrkja'hjónanna í dalnum, sem
eftir langan og erfiðan starfs-
dag leggjast til síðústu hvíld-
ar í eúini og sömu gröf í kirkju-
garðinum á Bakka.
Ýmsir ó'kimnugir hafa ætlað,
að meo Ijóði þessu hafi skáldið
viljað draga upp sígilda mynd
af lífi íslenzkra einyrkja allra
alda.
Þeir, sem til þekkja, vita þó,
að svo er ekki, heldur er þetta
minningarljóð, sem skáldið
orti um systur sína, Helgu Sig-
•urðardóttur, og mann hennar
Þorstein Helgason. Þau bjuggu
í Hrafnadal í Hrútafirði lang-
an aldur, önduðust þar haustið
1931 og fóru bæði í sömu gröf,
sem í kvæðinu segir, enda er
öll frásögn þess evo sönn og
trúverðug sem verða má.
En saga hinna fomu dyggða
heldur áfram, þótt ljóðinu
Ijúlki. — Saga sem aldrei verð-
ur skráð, vegna þess að í henni
eru engir þeir atburðir, að þeir
verði hrópaðir út á stræti og
gatnamót. Það er aðeins saga
um hversdagsleg störf, sem
unnin eru í kyrrþey, og hugsan-
ir, sem lítt eru í hámælum.
Fjögur af börnun/ þeirra
Hrafnadalshjcna, tvær systur
og bræður tveir, tóku við jörð-
inni að þeirn látnum og hafa
búið þar síðan.
Nú er Sigurður, sem var þó
þeirra jmgstur, fallinn í valinn,
en systumar tvær mjög farnar
að heilsu, svo óráðin eru nú ör-
lög Hrafnadals.
Sigurður Þorsteinsson fædd-
ist að Ilrafnadal á aðfangdag
jóla 1894 og var þar heimilis-
fastur æfi aila.
A síðastliðnu sumri kenndi |
hann meinsemdar þeirrar er dró j
liann til dauða. Hann andaðist;
í Landakotsspítala aðfaranótt
hing 28. des. síðastliðinn og var
því aðeins betur en 58 ára, er
Iiann lézt.
Sigurður var í mörgu enginn
hversdagsmaður.
Þótt hann rækti- búskap sinn
af frábærri natni og hirðusemi, ,
er það ætlan mín, að betur
hefði liann notið sín við önnur
störf. Honum fór, sem flcstum
iþeim, er ekki em steyptir í
sama mót og sem fjöldinn, að
hann 'kaus sér þann kost sem
beztur var, að binda elcki bagga
sína sömu hnútum og samferða-
meim og fara sínar eigin götur,
fremnr en að feta þær slóðir,
sem honurn voru óskapfelldar,
þótt fjölfarnari væru.
Svo mörgum góðum gáfum
var hann búinn, að manni
rennur kalt vatn milli skinm
og hörunds við tilhugsimina
um þao, að honum skyldi ekki
auðnast að nýta þær í ríkara
mæli en raun varð ó.
Þó er ekki fyrir það synjandi,
að ýmsir honum óvitrari hafi
talið gáfur þær er harm hafði
umfram 'þá eitthvað í ætt við
sérvizku.
Minni hans var svo mikið og
óskeikult, að ég hef engan
mann fyrir hitt á minnl lífsleið,
er þar kornist í nokkurn sam-
jöfnuð. Hann vissi t. d. deili á
fólki -hvar sem var á laudinu,
svo glögg að furðu gegndi. Til
marks um það slkal þessi saga
Kögð:
; Eitt sinn bar fundum þeirra
Sigurðar og Gimnars Benedikts-
fwnar samiui heima hjá mér.
Barst tal þeirra meðal annars
að heiimkjTin'um. Gunnar i Aust-
ur- Skaptafeljssýslii.
Þegar Sigiirður var ,farinn,
BólsSaSIr og ibúeitelui í Síokkseyrarhreppi —
nýít síérverk eítir Guðna Jónssou skéSastjóra
Stokkseyringafélagið í Reykjahk liefur nú gefið út nýja bók:
Bólstaðir og búendur í Srokkseyrarhreppi, eftir Guðna Jónsson
skólastjóra. Er þetta mikið verk og líklegt til að vaida tíma-
mótum í ritun héraðasögu.
sagði Gunriar við mig: Það er
eins og þeosi maður þekki hvert
mannsbara r" Austur-Skapta-
fellssýslu.
Milrið yndi hafði Slgurður a.f
fögrum bókmenntum, og lærði
hann þá oft utan að það er
honum þótti mi'kið til koma og
jafnt laust mál sem bundið.
Seint mun mér úr minni líða,
þá er hann las mór utanbókar
ýmsa fleyga kafla íslandsklukk-
unnar.
Ekki kunni Sigurður því að
feta þá pólitísku slóð er fjöl-
förnust er í hans byggðarlagi.
Sigurður talaði e'kkert tæpi-
tungumál og kaua jafnan að
nefna hlutina sínum réttu nöfn-
um. Eins og aðdáun hans var
einlæg og sönn á því er hann
taldi vel gert eða af heilindum
mælt, svo var og fyrirlitning
hans án takmarkana á því er
liann taldi rangt, tortryggilegt
eða villandi.
Eitt sinn var ég staddur hjá
lionum er hádegisfréttir út-
varpsins áttu að hefjast. í
þann mund var Vestrið venju
fremur athafnasarnt í áróðri
sinum gegn Austrinu og út-.
E’ramhald á 7. síðu.
segii ácheccm
Acheson, utanríkisráíherra
Bandaríkjanna, hefur skýrt
bandarlski'i þingnefnd frá því
að vaxandi andúðar i garð
Bandaríkjanna gæti nú meðal
þeirra þjóða, sem þegið hafi
fjárhagsaðstoð frá Bandaríkj-
unum.
Segir ráðherrann að þetta
stafi af því að Bandaríkjaþing
hafi bundið aðstoðina því skil-
yrði, að bandarískir eftirlits-
menn fylgist með því, hvernig
Iiverjum einasta dollar a'ðstoð-
arinnar sé vari.ð. Vekji það
gremju með öðrum þjóðum, að
hafa erindreka Bandaríkja-
stjórnar með nefið niðri i hverj-
um'koppi og kirnu hjá sér.
Leggur Acheson til að ekk-
ert slíkt eftirlit sé framar
tengt bandarískum fjárveiting-
um til amiarra ríkja. Stjóm-
um þeirra skuli í sjálfs vald
sett áð vei’ja dollurunum eins
og bezt þyki. Ef þær sólundi
fénu eigi þær yfir höfði sér að
verða sviptar frekari styrk-
veitingum.
Bólstaðir og búendur í Stokks-
éyrarhreppi, sem er rúml. 460
bls. í stóru broti, er bók um
jarðir og ábúendur í Stokks-
eyrarhreppi svo langt sem
heim.ildir ná. Á hún að verða
fyrsta bóikin af þrem iim sögu
Stokkseyringa. Ötmur bókin á
að vera þættir um merka
Stokkseyrina og hin þriðja og
síðasta menningar- og atvinnu-
saga hreppsins.
Ný vinimbrögð,
í héi’aðasögmn hefur fram að
þessu verið reynt að koma öllu
fyrir í einu bindi og afleiðing-
in orðið sú að þær grípa eklci
á neinu efni til hlítar, og kvaðst
Guðni Jónsson hafa farið að
athuga, þegar hann byrjaði að
ritá sögu Stokkseyrarhrepps,
að hvaða gagni slíkar bækur
Ikæmu fyrir landssöguna og ís-
lénzk fræði yfirléitt; og komizt
að iþeii-ri niðurstöðu að óhjá-
kvæmilegt væri að greina efn-
ið sundur og gera hverjum
þætti viðunandi skil.
Hefur hann því tekið upp ný
vinnubrögð hvað ritun héraða-
sögu snertir sem iíkur eru á
að tekin verði til fyrlrmyndar
eí'tirleiðis.
AF FJÖRRUM
I.ÖNDUM
] ’Aðskiliiaður skólabama
|»jKTjá daga fyrir .jóiin var mami-
- söfnuður mikill útifyrir dyr-
um Hæstaréttar Bandaríkjanna í
Washington. — Langar biðraðir
lilykkjuðust um ganga og for-
sali. Fólk dreif að hvaðanæfa
til að fá að heyra málf'utning
í einu þýðingarmestn máli, sem
James Byrnes,
fylkisstjóri í Sauth-Carolina
lengi hefur komið fyrir dóm-
stólinn. Eftir að hafa skcllt skoli-
eyrum víð ö'lum kærum síðastlið-
in 57 ár hefur dómstóilinn loks
faíiizt á að kveða upp úrskurð
um það, hvort stjórnarskrá Banda-
ríkjanna heimiii það að börn
hvítra manna og svertingja séu
aðskilin í sérstökum skólum hvor
um sig.
£ sautján a.f fjörutiu og átta
“ ríkjum Bandarikjanna er það
lögboðið að svört börn og livít
megi ekki sækja sama skóla. 1
fjórum öðrum rikjum er það
lagt ó vald sýslannp., hvort skóia-
kerfinu sliuli tviskipt eftir liör-
undsiit skójjabarnanna. Víða í
öðrum ríkjum er í raun og veru
um aðskilnað að ræða enda þótt
liann só ekki löghelgaður. Auk
þessa eru skó'abörn aðskilin eftir
hörundslit í Washington, höfuð-
borg Bandaríkjanna. íbúar Was-
liington eru sviptir borgararétt-
ir.dum, fá ekki einu sinni að
sfjórna sinni eigin borg, hejdur
stjórnar Bandaríkjaþing henni.
IJar kemur engin lagaheimild tJl,
aðskilnaðurinn hefur veriö fram-
kvæmdur af fræðsiumn.'.astjórn
borgarinnai’ síðan lftOS- og þingið
hefur æ síðan.’átið liann- við'gn.ng-
ast urnyrða'aust.
Aðskilnaður skólabarna eftir
hörundslit er í litlu samræmi
við ákvæði baudarísku stjórnar-
fikrárinnar um jafnrótti allra
mannin Árið 1896 réttlætti Hæsti-
réttur aðskilnaðinn með þeirri
lögfræðilcgu hártogun, að réttur
væri ekki brotinn á svertingja-
börnunum, ef þeim væri séð fyr-
ir „aðskildum en jöfnum” skói-
um. Þessi úrskurður varð aðeins
til þb'ss að réttlæta aðskilnaðinn.
Ekki var sýndur minnsti litur á
þvi að framkvæma þann hluta
iians, sem' um það fjallaði að
skólahús og kennsla yrði að
vera jöfn fyrir báða kynþrettina
til að *- 'Tiðskiinaðurinn. lög-
legur. Þvert á móti eru slcólahús
svertingja um þann tæpan helm-
ing Bandat ikjanna, „ þar sem að-
skilnjjðar skólabarna eftir hör-
undslit er iögboðinn, viðast hvar
hrörlegir lijallar. Svertingjarnir fá
hvergi að hafa nein áhrif á sveit-
arstjórnarmál hvað þá fylkisstjórn
og yfirvöld hvítra manna skammta
þeim skít úr hncfa. Laurí' svert-
ingjaltennara eru ekki nema brot
af launum hvítra kennara, hvít-
um börnum eru lagðir til skóia-
bílar en svörtum ekki, svertingja-
skóiarnir fá aðeins hin friim-
stæðustu eða jafnvel alls engin
kennslutæki og þannig mætti
telja endalaust.
Ijlorystumenn jafnréttisbaráttu
bandarískra svertingja hafa
lengi gert. sér það ljóst, að fullt
jafnrétti lcynþáttanna vcrður aldr-
ei annað en orðin tóm meðan
börnum svertingja er meinað að
fá sömu fræðslu og börn hvítra
nágranna þeirra verða aðnjót-
andi. Hafa þeir því gert ltarða
hrið gegn áðskilnaði skólabarna
eftir hörundslit, og málin fjögur,
sem nú eru fyrir Hæstarétti
Bandaríkjanna, eru hámark þeirr-
ar baráttu. Á síðari árum hefur
Hæstiréttur fengizt til að viður-
kenna að nolckru, að aldrei getur
verið um það áð ræða, að hægt
sé að tryggja báðum kynþáttum
jafn góða menntun í aðslcildum
skólum. Sú viðurkenning nær þó
elcki enn noma til háskóia og
menntaskóla.
CJtjórnarvöid Suðurríkjanna og
" þau öfl, sem þau styðjaet
við, sjá sína sæng út breidda ef
það hefst fram, að rofinn verði
múrinn, sem reistur héfur verið
milli ,c;vartrar æsku og hvítmr
með áðslcilnaði skólanna. Geirgju
hvit Ijörn i skóia, méð svörtum
meðbræðrum sínum yrði erfití að
kenna þeim að líta niður á iþá.
ASskiInaður kynþáttanna er horn-
st-einninn undii’ kynþáttakiigun-
inni í Suðurrikjunum. Svartir
menn og hvítir mega ekki sitja
við sama borð, elcki sitja á sömu
bekkjum í almenningsfarartækj-
um, kvikmyndahúsum, samkomu-
húsum eða kirkjum, elcki ganga
um sömu dyr í biðsali, ekki sitja
á sömu bekkjum í skemmtigörð-
um, ekki sækja sömu sundlaug-
ar o.s.frv., p.s.frv. Aðskilnaðurinn
skapar tortryggni og hatur milli
kynþáttanna og það nota rdða-
mennirnir, atvinnurekendur,
stjórnmáiamenn og yfirvöld, til að
étja kynþáttunum saman og rýja
þá báða. Verkalýðsfélög þrífast
ekki þar sem svartir menn og
hvitir geta ekki staðið saman.
Hvitir leiguliðar neita að-.eiga
nokkurn hlut saman við svarta
leiguiiða að sælda í stað þess að
standa saman gegn landsdrottn-
um, sem taka okurleigu af báð-
um.
■*Tiðbrögð Suðurríkjaforingjanna
® sýna, að þeim er ljóst um
Sivað ér áð te'fiá. 'Herman Talin-
adge, fylkisstjóri í Georgia, liefur
látið lelða í lög, að hvert það
skólahverfi, sem ekki skilur að
hvít börn og
svört, skuli
svipt fjárveit-
ingu til fræðslu
mála og ef áð-
skildir skólar
verði dæmdir ó-
löglegir sltuli
fylkið afhenda
núverandi skóia
einstökum
mönnum til
rekstrar og
skipta fjái’veit-
ingunni til fræðslumála milli nem-
enda! Við aimenna atkvæða-
greiðslu í South Carolina sam-
þykktu tveir þriðju kjósenda til-
lögu James Byrnes fylkisstjóra
og fyrrverandi utanrílcisráðherra
Bandarikjanna um að leggja nið-
ur^ skólahald fyikisins. Ef Hæsti-
réttur bannar aðskilnað skóla-
barna hyggst Byrnes láta fylkis-
þingið fullgilda tillöguna og af-
lienda skólana kirkjufélögum og
öðrum samtökum. Fylkisstjórnir
annarra Suðurríkja, svo sem Virg-
inia og Alabama, ætla ekki að
grípa til slíkra óyndisúrræða að
svo stöddu en búa sig undir að
halda í aðskiinað skólabarna með
lögkrókum. Hæstiréttur mun eklci
kveða upp úrslcurö i má.li þessu.
fyrr en með voriiiu og þá kemur
í ljós livort almenn barnafræðsia
af háifu hin3 opinbera verður lögð
hiður í stórum. hluta Bandaríkj-
anna til þcss aíT koma í veg fyrir-
að svört börn njóti.sömu fræðsiu
og hvít. - JVT. T. Ö.
.Talmadfl*
Handbók um Síokkseyringa.
Um fyrstu bókina segir hann
svo í formála: „Fjallstr hún
um sögu einstakra bújarða og
annarra bólstaða í hreppnum
og greinir frá ábúendum á.
hverri jörð, öllum sem. kunnugt
er um, frá upphafi til þessa
dags. Gerð er grein fyrir ætt
þeirra, kvcafarigi og bömum,
eftir því sem kostur er á og
tilgreindur um þá ýmislegur
annar fróðlelkur, smásögur og
sagnir, mannlýsingar og því
um líkt með tilvisun til heim-
ilda. Ritið er því handbólc um
Stokkseyririga handa þeim
sjálfum og öðrum sem slíkan
fróðleik girnast".
Mesta verk Guðna Jónssonar.
Guðni Jónsson ságði í viðíali
við blaðamenn í gær, að hatin
h'efði átt mikið ættfræðilegt
efni um Stoikkseyringa þegar
hann byrjaði á bókinni, en í
hana hefði ha'rin þó lagt lang-
mesta vinnu a'f öllum sínum
bókuni, gert flestar sjálstæðar
áthuganir og leýst marga gátu
ér’áðúr var’ híilift: 'r'
”*'Bók'lþeSsrrffitrii4þó vera”tóm-
stundavinaa —- margra ára —
og er furðulegt hvérju Guðni
getur komið i verk.
Stokkseyringaþættir .
Næsta bók á að fjállá um
merka Stokkseyringa, allt frá
Vopná-Teiti til Jóns Sturlaugs
sonar hafrisögumarins, sem lát
inn er fyrir tveini tugum ára
— en hann mun hafa bjargað
fleiri mannslífum en nokkur
annar. Fleiri kunn nöfn munu
koma þar vio sögu s.s. Stokks-
eyrar-Dísa, Þuríður formaður
og Jón rí-ki í Móhúsum.
Síðasta bókin verður um
meimingar- og atvinnusögu
byggðarinnar, en þar verður
þáttur sjómennskunnar stærst-
ur, — fyrir siðustu aldamó'i;
voru gerð þaðan út 40—50 op-
in skip á vetrarvertíðum.
★
í Bólstöðum og búendum er
uppdráttur af Stokkseyri, 2
yfirlitsmyndir og mynd af
hverju býli.
í þessari handbók um Stokks
cyringa fyrr óg síðar er nafná-
skrá yfir 2500 manns.
Stokkseyringafélagið.
Sþokkseyringafékigið er 10
ára. Það hefiu- 'átið reisa Þu -
ríði formanni minnisvarða, þ.
e. endurreisa -sjóbúð hennár og
safna í hana sarnskonar grip-
FraririiaJd 6. 7, sWu.