Nýi tíminn - 15.01.1953, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 15. janúar 1953 — Nýl TÍÍ.IINN — (?)
E^OS'®tíSjojsís
ti BH 2
Mattsson, Laxness og Lindström (Ljósm. Pétur Thomsen)
Kvikmyndm iim Söllu Völku verSur
ínunsýnd ui næstu áramót
„Ég tel engan vafa á því, aö kvikmyndin um Sölku
Völku' getur oiTTið meðal jþéss bezta sem við liöfum gert,
ef við leggjum okkrn- alla fram og höldum okkur eins
fast að sögunni og hægt er“. Þaö er sænski kvikmynda-
maðuriiln Rune Lindström, sem segir þe.tta, en hann er
hingaö kominn ásamt kvikmyndastjóranum Arne Matts-
son, til undirbúnings töku myndarinnar, sem mun hefj-
ast hér heima í sumar. Lokið verður við myndina í ár,
svo að búast má viö að hún verði frumsýnd um ára-
mótin.
Frafhald af 2. sicu
þeim í hag og var ekki hriekkt,
þó að atriði þau sem þar bar
á gúma séu heldur veigaiítii.
Enda dkiptir minnstu mé.li hvað
Rósenbergshjónin sögðu eða
létu ósagt, því að eigi var
þeirra að sanna sakleysi sitt,
heldur ákæruvaldsins að sanna
fullyröingar sínar um sekt
þeirra. Það var aldrei gert, að
dórai þeirra, sem bezt hafa
kyn'nt sér öll gögn máis'ns.
Þvert á móti liefur ýmisiegt
komið á daginn sem fer í gagn-
ntæða átt. Er skemmst að minn-
ast síðustu frétta um -jáimngu
Ijósmvndarans sem kvaðst hafa
verið fenginn ti! að bera það
ljúgvitni að ltann háfi. átt að
taka vegabréfsmynd af hjón-
unum, og þekkt ^þau síðan en
lýsit nú yfir því áð ákærand-
inn hafi sýnt sér hjónin í launii
svo að hann ,.þekkti“ þau „aft-
ur“ 1 réttarsalnum.
Mikið var reynt til að-sanna
að hjónin værú kommúnistar,
en það orð hefiir ekki beysinn
hljórn í Bandaríkjunum eftir að
kommúnistar Ráðstjórnarríkj-
anna unnu fyrir þau seinni
heimsstyrjöldina. Ekki heppn-
aðist það. Þó tókst að sýna
fram á að þau Ethel og Júlíus
hafi safnað fé til styrktar
flóttabÖrnum frá Spár.i Það
var sá eini „glæpur“ sem á þau
sannaðist í málinu.
Kau.fmann dómari viðhafði
allskonar pérsónulegar dyigjur
um lijónin um leið og Jiann
kis yfir þeim dauðadóminn.
Engum icom þetía á óvart el't-
ir líina illræmdu me'ðferð hans
á /nálinu. En scm dæmi um
þvætiing hans má nefna, að
hjónin hafi með athæfi sinu
komið af stað Kóreustyrjöld-
inni- auk þess fór liann með
áilskonar fávíslegá þvælu um
„rússneska harðstjórn og
grirumd", og var þá enga lík-
ara en þetta væru rökin fyrir
dauðadómi þeim sem hann var
að kvéða upp. Af þessu má
sliilja áð andrúmsloftii var
oroifi slíkt í Bandarikjunum að
jafnvel hinn „hlutlausi“ dóm-
ari gat ekki. dulið móðursýki
sína, sjúklegt hatur og blint
ofstrcki. Enda hefur komið í
ljógfsdðan, að -minnsta kosli-að
■þiví er þetta mál varoar. að
lítt mögulegt er eða jafnvel
ókleift að fá hlutlausa má’s-
meðferð eða heiðariega rann-
sókn í Bandaríkjum Norður-
amerku ef einhverjum dettur í
hug að nefna kommúnisma éða
Rá’ðstjómarrikin í sambandi
við málio. Og sjón er sögu
ríkari. Máli Rósenbergshjón-
anna hefur ekki fengizt áfrýj-
að, og kunna að vísu að liggja
til þess nokkur lagaleg rök, en
það • hefur heldur ekki feng'zt
tekið upp fyrir sama dómi. þó
að í ljós lcomi ,og sannað sé áð
sjálft ák^eruvaldið æfði og
leiddi í máii .þessu ijúgvitni.
IV.
Máli Róscnbergshjónamia
verður' nú ekki áfrýjað. Hér
cftir er það aðeins á valdi Trú-
mans forseta að breyta dau'ða-
dómi J/eiiTa í fangelsisdóm.
Um þessar mundir streyma
tij lians bréf og skeyti hvaðan-
æva með áskorun um að sýna
mannúð þar sem synjað var
um stjórnarskrárbundið rétt-
læti. Enginn veit enn þá stund
sem þessar línur eru skrifaðar,
hvort Trúman rrumi liafa viija
eða .þrek til a'ð breyta dauða-
dóminum. Sjálfsagt á hann eft-
ir að standa jjeim MacCarran
og MaeCarthy reikningsskap
allra sinna gerða. Frjálslynd-
an "mönnum en honum hefur-
fram að þessu reynzt sú til-
hugsun erfið. Þó verða menn
að -vona að góðar vættir orki
því við forsetann að hann
breyti dóminum. Trúman er
sjá’fur lögfræðingur og hefur
því vit á þessum málum; hann
mun fljótlega sjá það sem al.lir
lögfræðingar virðast. sammála
um, að jafnvel þó hvert orð
væri satt hjá Ðavíð og Ruth
Grínglass þá ætti viðurlagið
elcki að vera dauðarefsing, því
að í ákæruskjalinu voru hjón-
in ekki. sökuð uni að liafa ætl-
að að skaía Bándarílcin og
elckert slíkt var heldur sann-
að.
Þa'ð er samdóma á’it allra
kunnáttumanna sem ég hef. séö
skrifa um mál þetta að fyrir
löngu væri búið að breyta
þessum dónii ef honum liefði
fengizt áfrýjað, og þá væntan-
lega sýkna þau Júlíus og Et-
hel algjörlega. Á þessari fræíi-
legu vissu og bjargföstu sann-
færingu er reist starfsemi
nefndar þeirrar í Bandaríkjun-
um sern \dnnur að því að
bjarga iífi Rósen'bgrgshjónanna.
í nefndinni eiga sæti margir
snjöllustu og víðkunnustu mál-
Lyljsiidur Bandaríkjanna og
áðrir lærdómsmemi í lögum.
Að þessu vinnur óskiptur hinn
heimsfrægi mannréttinda- og
málsvarnarfélagsskapur: The
Civil Liberties Union, og nafn
hans er nægileg trygging rétt-
mæti máistaðarins. Vonandi er
kjarkur og reynsla þessa þarfa
félagsskapar nægileg trygging
f.vrir sigursælum málalokum.
Elcki sízt þar sem margir af
fremstu . andans mönnum
Bandaríkjanna á öðrum svið-
um, þeir seni enn þora að segja
skoðun sína opinberiega heima
fyrir. hafa einnig iagzt á sömu
sveif af frábærri cinurð.
V.
'Eihliverjir vilja kannski
spýrja hvað okkur varði um
l>etta, hvort okkur sé ekki mær
að láta þetta afskiptalaust. --
Eiimntt ekki. Þetta snertir okk-
ur öli. Ðklci slzt þau okkar sem
höfum fengið að - kjmnast
Bandaríkjamönnum eins og þeTr
eiga að sér að vera og voru
áður en þeir gerðust aðilar nð
glæpnum rnikla, óg sumir þeirra
halda að ékki sé hægt að af-
plána nema með enn stærri glæp.
En hér á ekki við þeina bárna-
lega „bigger and bettcr“.: Iiítið
réttlætisverk getur orðið upþ-
hafið að þeirri friðþægingu sem
mikill hluti þjóðarhtnár og
flestir foringjar hennar þarfn-
ast. Ósk okkar og von lilýtur
að vera sú að slík tímamót séu
í nánd í hugum scm flestra
Bandaríkjamanna. — Breyting
dauðadómsins yfir Rósenbergs-
hjónunum mætti gjarnan vera
eitt fyrsta merkið. Og þá má
segja líkt og Arnar Arnæus
sagði við Jón Hreggviðsson:
Þitt mál varðar minnst þig
sjálfan. Það er miklu Stærra
mál.
Rósenbergshjónin eru að
vísu tveir saklausir meðbræður
sem við óskum réttlætis og lífs.
og fremur réttlætis en lífs ef
aðcins væri um annað að velja,
þó að þau myndu sjálf ef til
vill fremur kjósa lífið eftir
það sem á undan er gengið
og margir í þeirra sporum. „I
prisund vitum vér það eitt, að
veggurinn er hár, að þar ér ár
hver dægurdvöl, ög dægriti
löng það ár“. Því að nú eftir
tveggja ára bið virðist raf-
magnsstóhinn eigs, að verða
hinsta athvarf þessarii ungu.
saklausu hjóna, ef til viU í
þann mund á siranudagsm.org-
uninn kemur, 11. þessa mánað-
ar, þegar reykvískir borgarar
setjast undir árdegismessu.
Hver vildi þá vera í sporum
drengjanna tveggja seni var
sa.gt á sunnudagiim var að
þeir litu foreldra sína þá í síð-
asta sinn?
Okkur va.rðar þetta mál sér-
staklega hér á landi. Hernám
Islands er af sama toga spunn-
i5 og hinn rangi dómur®sem
ég hef verið að minnast á hér
að framan. Hvorttveggja væri
óhugsandi og hefði aldrei að
höndum borið ef eklci liefði
tekizt að skapa í Bandarílcjiun
Norðurameríku það sambland
sektarvitundar og sjúklegrar
liræðs’u sem hefur einkennt
þjóðlíf þeirra heima fyrir og
gert þá að vinalausri árásarþjóð
víða um heim. Því fjrrr sem
Bandar'Jk ja menn endurheimta
sína undidhyggjulausu slcyn-
semi því fyrr mun talcast að
nýju vinátta með okkur og
þeim.
Skynsamleg o g mannúðleg
lausn forsetans á máli Rósen-
bergshjónanna táknar eigi að-
éins bata þar innanlands, því
að utahrílciSmálin eru aðáln's
ein hli'ð innanlandsmálanna. VTið
ættum öil að nota dagana til
helgar til l>ess að skbrá á
Trúman að.breyta dauðadómin-
um í fangavist. Seinna má
berjast fyrir algerri uáðun
Róseabei’gshjónanna. — Menn
geta sent tilmæli sín L sím-
skeyti annað hvort beiat tii
forset jiis eða til bandspríska
sendiráðsins í Reykjavik.1 Það
mun að sjálfsögou koma þeim
á frun færi. Og munið að byrja
strax i dag.
Reykjavík, 8. jan. f9Ö3.
Þoryaldur Þórariassf i!.
Sigurður
Þorstemsson
bóndi frá Hrafnadal
í Hrátafirði
f. 21-12-lSSt — <1. 28-12-1902
ií
'Að kvartá —. þótt kvéSjirðu okkur-
því kynnirðu ci sjálfur vel, —
Nel,' að borá sinu harm í íiljóði
og Kafðiiá við 3tornia og. él,
Var ~«Síi' þitt, r. eiuyrkjabóndi,
sem undir við fjöllin þín blá.
Og' vannst þar um æfina alla
við rornar, við blóm þín og- strá.
En fámáll við f'esta þii vii-tist,
• svo fátt var um mælgi hjá þér.
Því fjö'lunum lík var iundin,
sem lítt kunni að berja sír.
Þótt hrjúft sýndist ytra, • var
... .. hjartað
svp hjýt-t 9S jsvo viðkvæmt í raun.
Og tryggðin var héil eins og
. . höndin,
er hirti sjaldnast um laun.
, V
Eg'xvissi, — þótt vissu það fáir.~-
svo vand'ega leyndirðu því, —
að þú áttir drauma í dalnum
er dagur reis fagur. við ský.
Þá ,hrcif þig yængfarans vorhvöt
á yseringjans leið vfir höf.
En lioima var bókþráin borin,
hún barst þér í vöggugjöf.
Þeír brotna, sem hognað ei geta,
í byijunmn treyst var þín lund.
Og sporin þín fannbreiður fela
um fjöllin, um hlíðar og grund.
En gróðurinn grær þó að nýju
hann grær yfjr vetrarins’sár,'
Og bárurnar halda í hópum
um Hrútafjörð daga og Ar.
. Ingóiiur Jónsson
frá Prestgbakka. .
Handbók Stokkseyringa
Framhald af 6. síðu.
um og tíðkuðust á heunar .á.r-
um, Þá hcftu' það fengíð Ás-
gautsstaðaey til skógræktar og
gróðursetti þar 3000 plöntur á
sl. vori: 10 . ára. afmæli sitt
heldur félagið í Sjálfstæðishús-
inu 23. þ.m.
Það eru tvö á>- síðan ákveð-
ið var að gera kvikrnynd eftir
bókum Halldórs Kiljans Lax-
ness . um Sölku Vöilcu. 1 fyrstu
hafði verið gert ráð fyrir, að
franskt Ikvikmyndafélag mimdi
sjá um töku myadarinnar en úr
því varð þó ékkert, félagið
reyndist 'ekki hafa fé til fram-
kvæmdanna þegar til átti að
taka.
. V. :■,*
Koshtr 2 inilij.
íslens'.ct félag, sem 'lcallast
Edda-film, reyndi í sumar. nýj-
ar loiðir til að hrinda þessu i
JVjMnkvæmd og tókust aanra-
ingar við sænslca kvikmjndafé-
lagið Nordisk Tonefihn. Hcfur
það nú verið ákveðið að hefja
kvi'kmyndatökuna einhvern
tíma í sumar, einsog áour seg-
ir. Félögin skipta með sér
kostnaði við. myndatökuua,
þannig að íslenzka félagið
greiðir. fimmtung xhans, ent- það
sænska afganginn, Engin lcostn-
aðaráætlun hefur enn verið
gerð, cn búast, má við, að kostn
aðurinn verði í aánd við hálfa
miHjón krónur sænsQcar eða
eitthvað.um 2 milljónir. íslenzk-
ar.
Laxness semur útdrátt.
. Halldór Laxness hefur sjálf-
ur' gert útdrátt úr skáldsögu
sinni og scmur Rune Lindslröm
kvikmyndahandritið með hlið-
Sigurður frá Hrafnsdal
Framhald af 6. síðu.
varpið h'afði endursagt áróður-
inu, svo Sem efni stóðu tii. Um
leið og Sigurður opnaði viðtæk-
ið varð honiun að orði:
. Það er liklega hezt að hlusta
á lygina,
Hjá Sigurði samb'aaðist
tvennt, som er ærið sjaidgæft
að fyrirfinnist hjá einni. og
sömu persónu. í vi'cund hans
var 'horfin meuning liðinnar
aldar ekki iþjóðlegur arfur, e'ns
og ságt er aú ú dögum, heldur
lifand'i veruleiki. En jafnframt
skiidi hanp félagsleg .vandamál
samtíðarisiunar til þeirrar hlít-
av, að hann gat skipað sép fram>
tíðarmegin í þeirri bsráttu, sern
nú-er háð ran öriög mannkjms-
ins.
Skáli Guðjónsson.
Laxness. Allt er enu óvíst um
val leikara, cn flestir verða
þeir sænskir. Þau atriði mynd-
arinnar, sem kvlHcmyuduð verða
hér heima, gerast öll úti við,
það sem fer fram innanhúss
verður kvikmyndað í vinnu-
stofmn Nordisk Tonefilms í
Stokkhóhni. KvilcmjT.dunin hér
heima mmi að mestu leyti fara
fram í Grindavík, og mun liún
standa yfir í eitt.hvað um tvo
máuuði. Hingað lcoma þá um
30 mamis frá Svíþjóð, leilkarar
og hvers lcyns sérfræðingar um
kvrkmyndagerð.
Kuimir lcvikrnyndamenn.
Bæoi Lindstx’cm og Mattsson
eru lcunnir fyrir lcvikmynda-
starf sitt, Lindström er guð-
fræðingur að menntun en gerð-
Í3t leikari og leikslkáld, ski'if-
aði m. a. leikritið Ett spel om
on viig. som til Hiuila,. biir
(1941), en eftir því gei'ði hann
ári síðar kvikmyndina Himla-
spclet, sem húr var sýnd fyrir
nokkrmn árum. Mattsson er í
fr&mstu röð sænskra kvik-
myndastjóra og hefur einlkum
getið sér oro fyrir mynd sína
Hon daneado cn soinmar, seon
hér var sýnd í haust eem leið.
Fleirl kvikmyudir í hug.
Edda-film mun liafa hug á
að gera fleiri kvikmyndir hér á
landi, og skýrði Guðlaugur
Rxjsinkranz, þjóðleikhússtjóri,
en hann er formaður félags-
ins, blaðinu frú því í gær, að
„í athugun væri gerð flciri kvik-
mynda hér með ísleuzku efni
og helzt íslcaizluim leiCcurum.
Einnig er gert ráð fyrir að
talca kynnkigarmyndir af at-
vinnuiifi til landa og sjávar og
iahdslagsmyndir‘ ‘.
Höggsieypaii
Framliald af 8. -sííSu.
lenzku N.V. Schokbeton verk-
smiðjur, og eru Hollendingar
þess rnjög fúsir að greiða ^
allan hátt fyrir því, að slík
verksmiðja komist '. upp hér á
iandi. Er nú mest um vert að
fá reyns'u á , "ehokbeton" vi’ð
íslenzkar aðstæðnr o'g athuga
síðan, hvaða möguleikar éru til
að' framleiða byggingahluta í
nægilega stónun stíl til þess
að hægt verði að lækka verð
bygginga til muna,