Prentarinn - 01.10.1978, Blaðsíða 6

í kringum 1918fórum viö
nokkrir að krunka okkur
saman um það, að verið
gæti vit í að stofna nýja
prentsmiðju.
svo skipti ég bara um í römm-
unum, svo þetta gekk tiltölulega
vel. En eigi að síður var þetta
mikið hallærisástand."
— Komu allir prentararnir
aftur?
„Já, allt starfsfólkið skilaði
sér aftur. En það þótti manni
undarlegt. að þegar maður var
að fara heim í mat á daginn
nokkru áður en ég lagðist, þá
sást ekki maður á götu í
Reykjavík nema sem var að fara
í apótekið. Það var alveg dauð-
ur bær.“
— Þetta hefur verið mikið
áfaUfyrir bceinn, þessi faraldur?
„Þetta var náttúrlega ákaf-
lega mikil röskun. Það mátti
heita að atvinnulífið í bænum
legðist niður."
Hálfgerðar fjöldagrafir
— Hve lengi stóð þetta yfir?
„Það var frá því snemma í
október og út nóvember. Auð-
vitað lágu margir lengur með
eftirköst, og alltaf var fólk að
deyja og alltaf var verið að
jarða, og það voru kannski tvær
og upp i fjórar líkkistur á vöru-
bíl, sem bornar voru inn í kirkju
í einu. því það varð bara að
koma fólkinu í gröfina. Þetta
voru hálfgerðar fjöldagrafir oft
á tíðum. Það var alveg óskap-
legt ástand. — En það blessaðist
allt hjá okkur. Mér tókst að
ljúka því, sem þurfti að ljúka, og
Morgunblaðið kom út af og til
og var eina blaðið sem út kom.“
Acta stofnuð 1919
— Svo kom að því að þú
hœttir í ísafold, hver var ástœð-
an?
„Já, það er nú það. Árin liðu
og það var alltaf þessi ósköp að
gera. Svo í kringum 1918 fórum
við nokkrir að krunka okkur
saman um það, að verið gæti vit
í að stofna nýja prentsmiðju.
Það sem yfirleitt stóð á var
vélakosturinn. Og það varð til
þess að Acta var stofnuð 1919,
en tók til starfa 1920.“
— Hverjir voru með þér í að
stofna prentsmiðjuna?
„Það voru Jóhannes Sigurðs-
son, Páll Sigurðsson. Jón Sigur-
jónsson og Jón Þórðarson —
auk mín.“
Allt kevpt frá Þvskalandi
— Þetta hefur verið einvala-
lið.
„Já. já. En við gátum ekki
byrjað starfsemina fyrr en búið
væri að afla nauðsynlegra véla
og tækja. Ég fór því utan í júlí
1919 til þess að kaupa vélar og
áhöld til prentsmiðjunnar. Ég
kom svo ekki heim aftur fyrr en
1. desember. því það var ákaf-
lega erfitt að eiga við alla hluti
þá. Við keyptum þetta allt sam-
an frá Þýskalandi í gegnum
fyrirtækið Adolph Wulf í
Kaupmannahöfn. Þeir höfðu
umboð fyrir ýmis fyrirtæki og
verksmiðjur, bæði vélaverk-
smiðjur og letursteypirí. Það var
úr talsvert vöndu að ráða með
sumt af því. maður varð að vega
og meta alla hluti. hvað væri
hagkvæmt og svoleiðis nokkuð.
Svo var það líka hreint ægilegur
höfuðverkur hjá mér. að þýska
markið féll alltaf á hverjum
degi, en varan hækkaði dálítið
meira en markið féll, til þess að
mæta fallinu næsta dag. Þetta
skeði um haustið. Svo segi ég
við þá Pál og Jóhannes, en þeir
voru þarna úti líka: „Nú hefur
mér dottið ráð í hug. Nú
ákveðum við hvað við ætlum að
kaupa, alveg hreint og fast, og
bjóðum þeim hjá Wulf að við
borgum það með því gengi
marksins, sem verður daginn
sem við gerum samninginn. al-
veg án tillits til þess hvað gengið
verður. þegar varan verður af-
hent.“ Páli og Jóhannesi leist
vel á þessa ráðagerð. Og svo
sitjum við á kvöldin í heila viku
yfir því að koma öllu á hreint.
skipuleggja allt mögulegt sem
til þurfti. Síðan fór ég til þeirra
hjá Adolph Wulf og sagði við
þá: „Jæja, við erum ákveðnir í
því, að þetta er það, sem við
ætlum að kaupa. Og við viljum
borga það á því gengi marksins
sem er í dag, alveg án tillits til
þess hvort það verður hærra eða
lægra. þegar við fáum vöruna.
Nú viljum við fá svar strax." —
Þeir náttúrlega síma undir eins í
sínar verksmiðjur og það er alls
staðar samþykkt. „Olræt," þá
var það í lagi. — Mig minnir að
við höfum áskilið okkur rétt til
einhverra breytinga. Eins var
það með eina stóru vélina, sem
6 — '}>rcntarinn
við tókum nú ekki frá Wulf, ég
held það hafi verið Johannes-
berg sem við fengum, en hún
tók fjórfaldan „crown", sem
kallað var þá. Við keyptum
hana annars staðar."
Hreint „raritet"
— Var hún með íleggjara?
„Nei, hún var ekki með sjálf-
íleggjara. Það var hvorug þeirra
með sjálfíleggjara, en litla vélin,
minnsti rokkurinn. var þannig.
að það þurfti ekki annað en
moka í hana, þá spýtti hún því
út úr sér. Það voru feikn, sem
var hægt að prenta í henni, t. d.
af umslögum, kortum og þess
háttar, ef það var ekki á mjög
þunnan pappír. Það þurfti ekki
að leggja alveg að merkjum, því
það voru hreyfanleg merki á
henni. Svo tókum við tvær
Victoria vélar, nr. 3 og 5, og þær
voru líka með hreyfanlegum
merkjum og skiluðu þar af
leiðandi miklu meiri ná-
kvæmni. Ég man eftir því t. d.
að við prentuðum einu sinni
brúðkaupsljóð og höfðum
nafnið í lit á forsíðunni og
færðum það svo til um einn
punkt og fórum svo aftur yfir.
Það var sko alveg hreint „rari-
tet“. Það þótti mjög skrautlegt
þá.
Nú, svo var annað vandamál.
Það voru flutningarnir hingað
upp. Flutningsgjöldin ruku upp
úr öllu valdi. því kolin stigu
alltaf í verði. En við vorum svo
heppnir að fá allt tré„material-
ið“, sem hefði orðið aldýrast í
flutningi. því það var tekið eftir
rúmmáli en ekki þyngd. flutt
með seglskipi, sem var að fara
til Reykjavíkur. Það gerði aftur
á móti minna til með vélarnar,
þvíþærvoru teknareftir þyngd.
Ég fór einu sinni að gamni minu
Það var líka hreint
ægilegur höfuðverkur
hjá mér, að þýska markið
féll alltaf á hverjum degi,
en varan hækkaði dálítið
meira en markið féll.
að reikna það út, hvað einn let-
urkassi kostaði. Hann kostaði 1
krónu og 10 aura kominn upp í
prentsmiðju í Mjóstræti 6, með
flutningskostnaði og öllu sam-
an! — Og út af samningunum,
sem ég gerði við þá hjá Adolph
Wulf, skrifuðu þeir mér seinna
og sögðu, að ef við hefðun
fengið Victoria 3 vélina — sem
við fengum á eitthvað um 3500
krónur — á því gengi sem var.
þegar hún var afhent. þá hefði
hún kostað 8300 krónur.“
— Það hefur verið mikið fall
á markinu á ekki lengri tima?
„Já. markið fór niður í ekki
neitt. Fólk varð að hafa pen-
ingana rneð sér í ferðatöskum.
þegar það fór í búðir.
Nú, svo fór Acta af stað. og
þá breyttust mín viðhorf all-
mikið."
Afkastalítill starfsmaður
í Prentarafélaginu
— Varstu ekki búinn að
starfa eitthvað í Prentarafélag-
inu, þegar þið stofnuðuð Acta?
„Ég var nú heldur afkastalít-
ill starfsmaður í Prentarafélag-
inu þá. Éggekk í félagið. og við
Magnús í Lambhól báðir, 10.
júlí 1916. Við vorum teknir inn
á sama fundinum."
— Þá hefur verið gengið i fé-
lagið á fundum?
„Já, það var alltaf gengið inn
'íírcntarinn — 7