Nýi tíminn - 05.11.1959, Side 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 5 nóvember 1959
78. þát'tur.
31. október 1959.
ÍSLENZK TUNGA

I þe3.um þætti ræðum við
ýmis e:nstök atriði.
Oft er talað um nauðsyn
þess að búa til ný orð um
þetta eða hitt hugtakið sem
aukin kynni af menningu
annarra þjóða færa á fjörur
Islendinga. En ekki er alltaf
þörf nýyrða þegar þau eru
búin til, né heidur tökuorða
þegar þau eru tekin inn
í málið. Slíkt sprettur þá
'venjulega af ókunnugleika
eða gleymsku þess er óþarfa-
orðið notar. Dæmi þessa er
tii. þegar verzlunarhús eitt
-í Reykjavík auglýsti kindar-
skinn til sölu. Að vísu er
þetta orð ekki rangt, en ein-"^
hvern veginn grunar mig
fastlega að auglýsandinn hafi
tekið •. vo til orða vegna þess
öð hann hafi ekki haft orðið
„gæruskinn" á takteinum, en
„kindarskinn" ' hafa hingað
til venju'ega^ verið nefnd
gærusk'nn, — og er rneð
öilu þarflaust að breyta því.
Ef' út í slíkar breytingar væri
far'ð, lægi beint við að hætta
að ta’a um ull og tala heldur
t a'.Itaf um kindarhár og taka
upo fótarflíkur i stað sokka.
Þá ættu • ullarsokkar að
nefnast „kindarhársfótaflík-
ir. Menn segja og skrifa „á-
stæða fyrir einhverju, grund-
völlur fyrir einhverju, áhugi
fyrir einhverju“, Þar sem
fegurra mál er „ástæða til
einhvers, grundvöllur urJdir
einhverju eða til einhvers, á-
hugi á einhverju“, og þannig
mætti lengi telja.
Eitt hinna leiðari tökuorða
sem orðið hafa allföst í ís-
lenzku á eíðari árum í ákveðn-
um hópi fólks og þá fyrir
ensk áhrif, er sögnin að fíla
sig, í samböndum eins og
„Hvernig fí'arðu þ:gV hann
fílar sig vel í þsssu“. Nú er
mörgum það ljóst að orð eini
og þetta er engin íslenzka og
getur aldrei orðið. Það veldur
málspjöllum, en fyllir ekkert
opið skarð í málinu, því að is-
lenzk tunga á næg orð til að
i\ota í þess stað. Orð af þessu
. tkív.iétói;Jimibyrt í t-abnfcl-nú-
límans' af-' fólkl' sérri 'befur
næsta litla þjóðerniskennd um
tungu sína og finnst fínt að
sletta ensku. Sízt ber að lasta
kunnáttu í erlendum málum,
en hins vegar mun þeim tam-
ara að sletta útlendum orðum
af þesi'ii tagi sem kunna ekki
nema hrafl í málinu og jafn-
vel vitlaust það litla sem þeir
liafa nasasjón af. Slettur sem
þessar smita oft frá sér. Eitt
hlálega ta dæmið sem ég hef
um þetta orð er eftirfarandi
saga: Fyrir nokkrum árum
varð kona nokkur í Reykja-
vík fyrir allþungu heimilis-
böli, og eftir það undi hún
sér ekki lengur í bænum,
he'dur hélt brott til átthaga
Frnmhanl á 11. síðu.
Anastas Mikojan, aðstoðarforsætisráðherra Sovétríkjanna, hef-
ur verið í Finnlandi að ganga frá samningi um stóraukin
viðskipti Finnlands og Sovétríkjanna. Myndin var tekin þe.gar
Sukselainen, forsætisráðherra Finnlands, bauð gestinn velkom-
inn á brautarstöðinni s Ilelsinki.
r si
ur .
Sama málfarið var það
þegar blaðamaðurinn ta'aði í
" frétt sinni um „geysilegan
snjcstorm um allt Skotland“.
Af sambandinu mátti að öðru
leyti sjá að þetta \ar hrá
þýðing úr dönsku. En þótt
orðið sé rétt myndað eftir
veujum íslenzkrar tungu, er
enginn ávinningur að taka
orðið upp, því að það auðg-
ar tunguna ekki neitt. Hitt
er annað mál að illa er ger-
ar.di ráð fyrir að blaðamað-
urinn hafi ætlað sér að aúðga
móðurmálið, þegar hann not-
aði þetta orð, heldur býst ég
við að :það hafi komið á papp-
. írinn af hroðvirkni einni sam-
an, að allir íslenzkumælandi
mann munu þekkja orðið
„hrí.ð.“ Qg vita almenna merk-
. ingu þess.
I--"¥einni tíð héfur mjög
aukizt að menn hætti að nota
forsetnnguna um og taki
upp einhverjar samsetningar
í hennar stað, samsetningar
eins og „að því er varðar,
varðahdi, viðkomandi“. Nú
tel • ég öll þessi orð nothæf
í íslerízku, en þótt svo sé, er
ekki þar með sagt að rétt
sé að nota þau hvenær sem
er og hvernig sem á stendur.
Það færi til dæmis illa á því
ef ég • segði. t ætla að taka
til meðferðar hér í þættinum
orð viökornandi þessu efni eða
hinu, eða ef við segðum um
- einhvern mann að liann væri
óáreiðanlegur að því er varð-
aði fjármáh I þessum tilvik-
nm fer forsetningin um betur
• en önnurí orð: orð um þetta
efn-i, óáre’ðanlegur um fjár-
mál (eða: í fjármálum, ef
menn vilja það heldur),
l' sambandi við forsetning-
ar er rétt að vara við of-
\ ttotkun for.etningarinnar fyr-
Kjésendur mófmœlfu eftirmirmilega kröfum nazista-
deildar SjálfsfœSisfL um harSvifuga affurhaldsstefnu
Alþýðubandalagið er hinn raunverulegi sigurvegari
þessara alþingiskosninga. Flokkurinn hefur fengiö í sinn
hlut þrjú af þeim 8 þingsætum sem bættust við eftir
kjördæmabreytinguna og bætt við sig einu þingsæti síð-
an í vor, miðað við kosningatölu þá. Hann hlýtur nú sex
kjördæmakosna þingmenn, en haföi einn þingmann
kjördæmakosinn í síðustu kosningum, samkvæmt gömlu
kjördæmaskipuninni. Ha,nn hefur bætt við sig 692 at-
kvæöum eða yfir fimm af hundraði, á þeim fjórum mán-
uðum sem liðnir eru frá síðustu kosningum.
Þótt fylgisaukning Alþýðu-
flokksins sé talsvert meiri er
hún allt annars eðlis, Þar er
ekki um það að ræða að Alþýðu-
flokkurinn hafi fengið fleiri menn
til fylgis við fyrri stefnu sína held-
ur heíur stefnunni verið kastað
fyrir borð og tekið upp brask
í staðinn. Fylgisaukning Alþýðu-
flokksins sýnir fyrst og fremst
uppreisn kjósenda Sjálfstæðis-
flokksins gegn nazistadeildinni í
iiokki sínum en ekki raunveru-
lega fylgisaukningu Alþýðu-
flokksins. Athyglisvert er hversu
vel tölurnar koma heim: Aiþýðu-
flokkurinn hefur baett við sig
2278 atkvæðum — íhaldið tapað
2231!
Eítirminnilegur sigur
á Vestfjörðum.
Alþýðubandalagið vann viða
eítirminnilega sigra; tryggði sér
þingsæti í Suðurlandskjördæmi
og jók fylgi sitt verulega í Aust-
urlandskjördæmi, á Norðuriandi
og Vesturlandi. Stærsti sigurinn
vannst þó á Vestfjörðum. Þar
þætti Alþýðubandalagið við sig
251 atkvæði eða 61,7%, og mun-
aði aðeins. . 22 atkvæðum að
Hannibal Valdimarsson yrði kjör-
dæmakosinn í stað Birgis Finns-
sonar.
Fylgisaukningin á Vestfjörðum
tryggði einriig þann herzlumun
sem þurfti til þefes aðli 10. maður i
Alþýðubandalagsins felldi 25.
mann íhaldsins.
Kosningaúrslitin á Vestfjörð-
um eru mikill persónulegur sig-
ur fyrir Hannibal Valdimarsson.
Því hafði verið haldið fram að
hann hefði verið sendur í „póli-
tíska útlegð“ og myndi ekki eiga
afturkvæmt á Alþingi íslendinga;
einkanlega var þessu haldið fram
í Morgunblaðinu af Sigurði
Bjarnasyni. Málalokin urðu þó
þau að Hannibal var kosinn með
yfirburðum — en Sigurður
Bjarnason féll!
Raunar má segja að Sigurður
hafi tvífallið. Hann féll fyrst
fyrir Birgi Finnssyni sem kjör-
dæmakosinn þingmaður, og sið-
an fyrir Hannibal Valdimarssyni
sem uppbótarþingmaður!
Hrakfarir Sjálfstæðis-
flokksins.
Sjálfstæðisflokkurinn beið rriest
afhroð í kosningunum. Miðað við
úrslitin í sumar hefur hann tap-
að þremur þingsætum: í Reykja-
neskjördæmi, á Vesturlandi og
á Vestfjörðum. Fylgi hans er
komið niður í 39,7% og er nú
ámóta og það var á tímabilinu
1942—1949. Ýmsir kunnir leið-
togar Sjálfstæðisflokksins féllu,
auk Sigurðar Bjarnasonar. Má
þar nefna Friðjón Þórðarson í
Vesturiandskjördæmi og Jón
Pálmason í Norðurlandskjördæmi
Framh. á 3. siðu
íslenzka blágrýtið
Málverkið sem myndin er af er ein af myndunum á sýningu Jó-
lianns Briem í Bogasal Þjóðminjasafnsins. Ef einhver skyhli
hafa tekið of hátíðlega ummæli hans um að hann hefði málað
„drasl“ þá sést hér að slíkt er háskalegur misskilningur. —-