Nýi tíminn - 16.11.1961, Blaðsíða 7

Skrifborð og skrifborðsstóll Jóns Sigurðssonar, sem nú eru geymd í Þjóðminjasafni.
,,Island og dets Handél“,“ í
Kjöbenhavnsposten í júnímán-
uði 1840), skólamál, alþingis-
stofnunina, fjárhagsmálið og
síðast en ekki sízt mál mál-
anna, stjórnarmálið. Taka þess-
ar dönsku greinar yfir bls.
77—329.
III. þáttur er svo ein löng
ritgerð (bls. 333—94), Island og
islandske Tilstande, sem birt-
ist nafnlaus í norska blaðinu
Christiania dntelligenssedler á
tímabilinu 31. júlí 1862 til 2.
maí 1863. Er ritgerð þessi hér
sér í flokki, enda öðruvísi til
komin en hinar.
Hér er um að ræða geysi-
fróðlegt og um leið skemmti-
legt yfirlit um ísland, fólks-
fjölda og atvinnuvegi á 19. öld
með tíðum samanburði við
liðnar aldir. Inn í þessa fróð-
legu úi’V'innslu úr hagskýrslum
og öðrum talnafróðleik er svo
fléttað lystilegunt lýsingum og
athugasemdum, t. d. frásögn af
íslenzkum hestum og hesta-
mennsku með viðeigandi dæmi-
sögum.
Loks eru í bókarlok skýring-
ar og athugasemdir útgefand-
ans á bls. 397—461, ómissandi
bókarauki eins og við er að bú-
ast. Væntanlega verða nafna-
skrár og efnisyfirlit og efnis-
registur með lokabindinu, en
án slíks yrðu “hotin af verkinu
ekki nærri full.
Með þessu fyrsta bindi er
myndarlega af stað farið, hvað
frágang og vinnubrögð við út-
gáfuna áhrærir. Er þess aðeins
að vænta, að áframhaldið gefi
ekki upphafinu í neinu eftir.
Þó grunar mig, að ófáir séu
Tómasarnir, sem bæði vilja
sjá og þreifa á, áður en þeir
láta sannfærast um, að frétta-
greinar Jóns frá Kaupmanna-
höfn til Noregs, sem boðað er
að muni fylla hin bindin tvö,
eigi brýnt erindi til íslendinga
í dag, a.m.k. fremur en margt
annað, frá hendi hans. En úr
því fæst trúlega skorið, fyrr en
varir.
Og þá vaknar sú spurning
að lokum, hvort ekki sé margt
það að finna í fórum Jóns Sig-
urðssonar, óbirt eða dreift og
óaðgengilegt, sem ástæða væri
til að gera almenningi aðgengi-
legt, svo sem bréf (líka til
hans) og fræðilegar ritgerðir.
Þing og stjórn hafa ekki oft
rutt sig myndarlegar í þágu ís-
lenzkrar sögu en þegar þessi
útgáfa var ráðin; má- nú ekki
búast við framhaldi í svipaða
átt?
Væri ekki vegur að hafa að
staðaldri einn eða fleiri menn
starfandi fyrir opinbert fé að
rannsóknum og útgáfu á heim-
ildarritum um sögu síðari tíma
tii að greiða fyrir þeim, sem
á sínum tíma réðust í að vinna
úr þeim samfellda sögu?
Við skulum vona, að í fram-
tíðinni megi sjá af einum og
einum fræðimanni í það
minnsta frá unglingakennslu
til að sinna þeim verkefnum,
sem til þessa hafa verið svo
hróplega vanrækt, — rann-
sóknum frumheimilda um sögu
18. og 19. aldar.
B. J.
Bráðabirgðalögin
Framhald af 1. síðu
arskránni, að löggjöf sé æskileg,
skynsamleg eða eðlileg, til þess
að bráðabirgðalög séu sett, held-
ur þurfi brýna nauðsyn. En nú-
verandi hæstvirtur forsætisráð-
herra, formaður Sjálfstæðisflokk-s-
ins, Bjarni Benediktsson, lætur
nú sem hin brýna nauðsyn skipti
ekki máli, heldur sé hitt höfuð-
atriði, að löggjöfin sé eðlileg.
Því miður er hæstv. forsætisráð-
herra ekki viðlátinn til að skýra
þessar mótsagnir, en augljóst er,
að fræðimaðurinn Bjami Bene-
diktsson er öruggari heimild um
þetta atriði heldur en stjórnmála-
maðurinn með sama nafni.“
* Alþingi er nauðsyn
að ráða gengis-
skráningu
. „Lítum á aðra hlið þessa máls.
Er það virkilega eðlileg skipan
irtálá, að Seðlabankinn hafi geng-
issla'áningarvaldið, en Alþingi
ekki? Um þetta eru skiptar skoð-
anir, en mín skoðun er sú, að
þetta sé ekki aðeins óeðlilegt
heldur háskalegt. Alþingi sjálft
hefur einnig verið þeirrar skoð-
unar, að það ætti að ákveða
gengi íslenzkrar krónu og hefur
aldrei viljað afsala því af aug-
ljósum ástæðum. Gengisbreyting-
ar geta gert efnahagsráðstafanir
Alþingis að engu, og raskað mjög
verulega tekjuskiptinu þjóðarinn-
ar, sem Alþingi ákveður með lög-
gjöf sinni. Alþingi verður að
þafa gengisskráningarvaldið, svo
að allir þræðir efnahagslífsins
séu í hendi þess. Með þeirri skip-
an má.la, sem bráðabirgðalögin
gera ráð fyrir, geta efnahagsráð-
stafánir Alþingis orðið að káki
einu, ef Seðlabankinn getur
breytt þeim með einfaldri gengis-
lækkun.
* Bjarni vitnar enn
Árið 1957 votu gerðar breyting-
ar á Séðlabankanum og aftur ár-
ið 1961. I hvorugt skiptið léði AI-
þingi máls á því, að afhenda
Seðlabankanum gengisskráningar-
valdið. Með tilliti til þess eru
bráðabirgðalögin alveg óverjandi.
Aðalvitni mjtt-, fræðimaðurinn
Bjarni Benediktsson, segir um
þetta í kennslubók sinni á bls.
58 með leyfi hæstv. forseta:
„Sýnu varhugavérðara en ella
er þó að gefa út bráðabirgðalög
um efni, sem Alþingi hefur ný-
lega tekið afstöðu til, einkum ef
ljóst ef, að Alþingi hefur eigi
viliað failast á þá lausn, sem
bráðabirgðalögin velja,“
Hér ber allt að sama brunni.
Fræðimaðurinn Bjarni Benedikt^
son fordæmir á allan hátt útgáfu
bráðabirgðalaganna 1. ágúst sl.“
I lok ræðu sii^iar Iagði Ingi á-
herzlu á að forseti Islánds hefðl
ekki staðið vörð umi rétfindi Al-
bingis í þessu máli og ríkisstjórn-
in misbeitt valdi sími. Skoraði
hann á bingméhn að vei’nda rét't-
indi Albinais bg fella béssi ger-
'ræðisfullu bráðabirgðalög.
FramhaJd á 10. siðu.
Skrípaleikur
Flestum er sjálfsagt í minni,
að þegar Stokkhólmsávarpið
kom fram, brugðust ýmsir
þeirra manna sem nú þykjast
fordæma kjarnorkusprengingar
ókvæða við, fóru háðulegum
orðum um ávarpið, bölvuðu öll-
um sem aðhylltust það í sand
og csku. Morgunblaðið gerði þá
ýmist að hóta fólki með út-
skúíun úr þjóðfélaginu eða
hæðast að því, ef það skrifaðl
undir þetta plagg.
Allir vita að Stokkhólms-
ávarpið var fyrst og fremst á-
skorun á stórveldin, áskorun
um bann við kjarnorkuvopn-
um. Hvers vegna var afstaða
Morgunblaðsins svona fjand-
samleg? Hvers vegna afmynd-
aðist Bjarni Benediktsson af
heift yfir. þessu ávarpi? Var
hann svona óskaplega spennt-
ur fyrir framleiðslu kjarnorku-
vopna að hann þyldi ekki að
heyra bann við slíku nefnt?
Stokkhólmsávarpið náði ekki
tilgangi sínum, því miður. Og
hvers vegna? Vegna þess, m.
a. að þá börðust hatramlega
gegn banni á framleiðslu
kjarnorkuvopna ýmsir þeir
stjórnmálaleiðtogar Vesturveld-
anna, sem nú þykjast fullir
heilagrar vandlætingar yfir
framferði Rússa. Og hver skyldi
nú vera skýringin á þessari
tvöfeldni? Hún er einfaldlega
sú, að á dögum Stokkhólms-
ávarpsins töldu Vesturveldin
með Bandaríkin í broddi fylk-
ingar að þau hefðu svo algera
yfirburði fram yfir Sovétmenn
í kjarnorkuvísindum, að óhugs-
andi væri að hinir síðarnefndu
kæmust nokkurn tíma í hálf-
kvisti við þau.
Þess vegna var nú áhuginn
þá fyrir banni á kjarnorku-
vopnum ekki meirí en raun
bar vitni hjá forustumönnum
Vesturveldanna, þess vegna
gerði afleggjari bandarísku
auðvaldspressunnar, Morgun-
blaðið, hróp að þeim löndum
sínum, sem vildu ba.nria alla
framleiðslu kjarnorkuvopria;
þess vegna trylltist lærlingur
Hitlers sáluga, núverandi for-
sætisráðherrann okkar af heift,
frammi fyrir Stokkhólmsávarp-
inu. Þetta meinlausa ávarp
hafði sem sé svipuð áhrif á
ýmsa stjórnmálamenn hér, eins
og mér var sagt í æsku, að
rauð dula hefði á hin ferfættu
nautin.
— En nú er allt í einu a,nnað
uppi á teningnum. í haust
þegar Rússar byrjuðu að
sprengja, upphófst mikill söhg“'
ur,, jafnvel í Morgunblaðinu,.
um hættuna, sem mannkyninuÆ''
stafaði af slíkum sprerigingum!
Ég er sízt að mæla sþrenging-,
um Rússa bót, frekar en . til-'
raunurri annarra, þjóða með.
...kjariferkuvÐpn. :
En . hvers" vegna sS: tíiorgun-
blaðið ekki .áStteðú tíl'að ut-.
mála hættuna. sem sprenging-.;
upum. fylgir strax þegar Banda-
ríkin vörpuðu sprengjunni á
Hifosima? Ég rri'án e'kki til áð
lærisveíni' Hi’ders fyndist riéitt
atliugavert við .kjarnorku-.
sprengingar þá„ Hvei’S- vegna
efndi B'enedikt Gröndal ekki
til mótmælafuridar, þegar
Frakkar rufú samkbmúlag stör-
veldanna um að hætta kjarn-
orkusprengingum og tóku að
sprengja í Sahara? Var Bene-
dikt kannski ekkþ búinn að
fá vitneskju um það þá, að
kjarnorkusprengingar gætu ver-
ið hættulegar! s
Meðan hægt er að nefna í
einu vetfangi ótal dæmi um
ýmist algert afskiptaleysi eða
beinlínis samþykki íslenzkra
forustumanna við framleiðslu
múgmorðstækja á einum stað,
þá er ekki hægt að líta á for-
dæmingu þessara sömu marina
á samskonar verkum á öðrum
stað öðruvísi en sem örgustu
hræsni og ömurlegustu tegund
undirlægjuháttar við ákveðin
stórveldi.
Þessi hræsnisskrípaleikur hef-
ur "nú gengið svo langt, að Al-
þingi íslendinga hefur sam-
þykkt mótmæli gegn risa-
sprengju Rússa, fellt að mót-
mæla öllum kjarnorkuspreng-
ingum. Það er með öðrum
orðum álit meirihluta á Alþingi
íslendinga, að allar kjarnorku-
sprengingar aðrar en rússnesk-
ar, séu góðar og blessaðar!
Annan skilning er ekki hægt
að leggja í það þegar Alþingi
samþykkir mótmæli gegn rúss-
neskum kjarnorkusprengingum,
en fellir tillögu um að lýsa
sig mótfallið öllum kjarnorku-
vopnatilraunum.
Ef Alþingi hefði mannað sig
upp í að mótmæla vígbúnaðar-
kapphlaupinu yfirleitt, mót-
mæla framleiðslu vetnis-
sprengja án tillits til þjóðernis
framleiðendanna, þá hefði ég
fagnað innilega þeirri afstöðu.
Ef Alþingi hefði samþykkt á- •
skorun á Vesturveldin um að
fallast á tillögu Sovétríkjanna
um algera afvopnun, þá hefði
ég einnig fagnað þeirri afstöðu,
það hefði verið heiðarleg við-
leitni til að bera klæði á vopn-
in og lægja öldur kalda stríðs-
ins.
En sú afstaða að þegja
þunnu hljóði við frönskum
kjarnorkusprengingum, hrópa
húrra fyrir bandarískum kjarn-
orkusprengingum, en fordæma
rússneskar kjarnorkusprenging-
ar, verður ekki kennd við
annað en hræsni. Og ef það er
hjartans meining meiri hluta
íslenzkra alþingismanna, að
rússneskar kjarnorkusprenging-
ar einar séu fordæmanlegar,
er þá ekki athugandi að keyra
þá upp í Ofnasmiðju og freista
þess að láta kristilega siðvæð-
ingu grassera dálítið í hjarta-
lagi þeirra?
B. G.
Ferðaþættir
Út eru komnir ferðaþættir
eftir Einar Ásmundsson hæsta-
réttarlögmann og nefnast „Frá
Grænlandi til Rómar“.
í bók þessari, sem er 123
blaðsíður; eru birtir þrettáo
ferðaþættir, sá fyrsti segir frá
Grænlandsférð súmarið 1956, en
síðan eru þættir um Þýzkalands-
ferð, ferð til ftalíu og víðar.
Allmargar liósmyndir eru í bók-
inni frá þeim stöðum, sem höf-
undur hefur gist. Útgefandi : er
ísafold: ■■
(
■ Fimmtudagur 16. nóvemher 1961 — NÝI TÍMINN — (7