Nýi tíminn - 30.11.1961, Blaðsíða 8

Benedikt Gíslason frá Hoftei
nefndar að þessari 33% verð-
hækkun, en eins og málið kem-
ur úr yfirdóminum, sést að
gjaldaliðirnir hafa hækkað um
31.43% frá 1960, (7.55 árið áð-
ur), og hefur ald.rei orðið meiri
hækkun á gjaldaliðum vísitölu-
búsins, og hækkunin á afurða-
verðinu um 15%, og hefur
sjaldan orðið meiri hækkun
afurðaverðs á einu ári, 'síðan
um það, að ekki sé hér fjarri’
lagi farið, og ekki kernur það
né annað án orsaka.
Ég hafði ekki ætlað að iáta
mig, þetta .mál neinu skipta
á opinberum vettvangi, en hef
komið skýringum mínum á
framfæri, þar sem ég vænti
frekari rannsóknar á þeim, og
síðan einhverra tilráuna til
urbota. Er malið Ííka svo vax-
Nýi tíminn leggur engan dóm
á þau rök sem sett eru fram
I eftirfarandi grein, en telur
sjálfsagt að höfuiuli, sem er
málum kunnugur, sé gefinn
kostur á að koma skoðunum
sínum á framfæri.
□
Eftirfarandi grein hafði ég
slcrifað, án þess að hafa hug-
mynd um hvort ég kæmi henni
á prent, eða hvort hún þyrfti
aö fara á prent. Hin mikilhæfi
og gáfaði bóndi, Helgi Haralds-
son á Hrafnkelsstöðum í Ilruna-
mannahreppi, sem jafnan veitir
mér þann sóma, að ná tali af
mér, er hann er á ferð í Reykja-
vík, sá hjá mér greinina og
kvaðst koma henni í Tímann og
fór með hana. Nú hef ég feng'ið
að vita það, að greinin kemur
ekki í Tímanum, og lauslega hef
ég fengið þær ástæður grélndar
fyrir því, að greinin túlki sjón-
armið hagstofustjóra í verðdóm.
inum sem gekk í haust um af-
urðamálið.
Tíminn og ýmsir bændur
liöfðu snúizt að hagstofustjóra
með ásökunum út af hinu
dómfallna verði á landbúnað-
arframleiðslunni á þessu hausti
en aldrei leitað þess að fá sjón-
armið hagstofustjóra skýrt, en
hann sjálfur látið þess getið,
að það væri fyrir utan s'n dóm-
arastörf og aðstöðu, að svara
ásökiuium út af dóininum.
Nú virðist þriðji aðili ekki
mega skýra þetta með réttri
greinargerð.
í öðru lagi, að ég snúist að
þeini mönnum, sem í verðiags-
niáiunum liafi unnið. þar sem
ég segi, að jafnt og þétt hafi
hallað á bændur í verðlagsmál-
unum frá því um 1950. Hvort
þessir verðlags- eða verðútreikn-
ingamenn vllja jtaka þetta til
sín, get ég ekki að gert, en
I Tímanum hefur alloft að
undanfcrnu verið tekið til máls
um afurðaverðið, sem ó s.l.
hausti var ákveðið á fram-
leiðslu landbúnaðarins. Nú var
þessi ákvörðun gerð af yfir-
dómi á verðlaginu, en það
■er atriði í lögum um þetta efni.
Þeir, sem tekið hafa til máls
og þar með leiðarahöfundar
Tímans,, hafa sýnt litla þekk-
ingu á málinu, og gátu þó
surriir' þeirra vitað betur. Með
fáum undantekningum hefur
mál þeirra snúið að yfirdóm-
inum, og sérstaklega odda-
manni hans, hagstofustjóran-
um, þar sem ^uk .heldur- var
skorað á hann að gera grein
fyrir gjörðum sínum opinber-
lega.
Bændum þykir verðið lágt
sem von er, því nú mun vanta ,
um þriðjung verðs rúml^ga á
kjötverðið, svo afurðaverð , sé
samræmislega rétt, á þessum
tíma, sem ekki þekkir rétt
verð, eða hefur rétt verð á
nokkrum hlut. Verðlagsyfir-
völd bænda höfðu ætlazt til að
afurðaverðið hækkaði um 33%
á þessu yfirstandandi hausti,
■en yfirdómurinn hækkaði það
um tæp 15%. Um þetta reiðast
goðin, og að oddamanni dóms-
ins er snúizt, sem þeim er
sökina ber á því að ekki feng-
ust þessi 33%.
Við nána athugun hefðu þó
lpessir menn átt að sjá, að eitt-
hvað hefði ekki verið vel í
pottinn búið áður, ef nú átti
nð fá uppbót á verði, sem
gengur alllangt yfir alla út-
reiknaða verðhækkunarvisitölu
á þessu ári. Það hefði því legið
beint við að þessir menn hefðu
kynnt sér öll rök fyrir þessari
33% hækkunarkröfu, og bein-
línis með þann grun á heilan-
um, að hér hefði verið gerð
fram yfir þeirra sök fannst mér
þó bera þeirra aðsitaða, svo vel
úr hendi færi, og það er fyrst
og fremst þessi aðstaða, sem nú
þarf að breytast, og- hefur sett
málið í sjálfheldu.
Hvort ég tala hér út í bláinn,
sést m.a. af þeirri staðreynd, að
nú ætluðu þessir verðlagningar-
menn að láta okkur neytendur
greiða 18% fram yfir það sem
verðdómuriiin taldi rétt vera.
með þeim aðferðum, að hækka
gjaidalið viðmiðunarbúsins, með
nýjum kositnuðarliðum 5% af
kapítalverði búsins — út í bláinn
settur — og felia niður viður-
kenndá tekjuliði búsins. Mót-
mæltu fulltrúar neytenda jiessu
sem voii var og Jiví fór málið
. i, yfirdóih. Eg smr J»át#Iyað
áttu þessi 18% áð T5æta upp?
Úrskurðaði ekki hagstqf usf jóri
allá gjaldaliði búsinsj með út
reiknaðri Iiaikkún, ■ moð . fulltrúa
bænda í verðdóniiiium,.. þqngað
itil kom. að þessum nýja lið,
5% rentu af liöfuðstói búsins,
sem samtals varð 31.48%. hækk-
un á gjaldaliðunum? Varð ekki
síðan um 15% hækkun á afurða-
verðinu s.vo tekjuliðirnir hafa
ekki hækkað nema um 6%?
Viröist það hafa orðið mest á
hinum umræddu liðum, auka
búsgreinunum og launatekjun-
um. Var hægt að gera þetta
réttar í þeim stakki sem verð-
lagningarmenn höfðu búið til
fyrir verðákvörðun framleiðsl-
unnar? Hvað áttu þá þessi 18%
að bæta upp? Er ekki heldur
leiðinlegt að siá það að verð-
iagningarmenn bænda geta bú-
ið til kúnstir, þegar þeim
ræður svo við að horfa, og þar
með firrt sig því Itrausti, sem
bændur eiga að hafa um verð-
lágningu framleiðslupnar, óskor-
að?
Vísitölubúið kalla ég húm-
búg eins og það er gjört og
tilraun til að bæta fyrir gaml-
ar synd.ir, því rétt er það hjá
þeim, að hér er ekki frekt í
kröfur farið og vitnisburðinn
hafa þeir heima hjá sér, að
nú fellur út undan öllum skip-
um í ^sveit.
Vísitölubúið, sem er tilbúið
fagbú, en ekki meðalbú
(H. Kr.), hefur alla tíð verið
næsta óraunhæf fígúra. Þar
voru ekki reiknaðir eyris höf-
uðstólsvextir fram á síðustu
tíma, heldur eigi nema lítii
óhlutbundin upphæð í fyrningu
véla, en vélasjóður ríkisins
reiknar 13% fyrningu, og verð-
leggur vinnu sína til bænda í
samræmi við það. Flestir kostn-
aðarliðir búsins eru í sam-
ræmi við þetta, svo árið 1951
eru kostnaðarliðir vísitölubús-
ins, fyrir .utan kaup, 15.724 kr.!
Um þetta er ekki hægt að ræða
'frekar í þessu máli, en þannig
hefur vísitölubúið staðið svo
til óbreytt, utan þess, að það
hefur stækkað nokkuð í smá-
óföngum, sem ekki hafa hagg-
að innri gjörð þess, og auð-
vitað ættí það aldrei að breyt-
ast um eitti. né neitj í formi.
Vaxtagjöld bændanna voru þó
til að byrja' með 900 kr., en
eru hækkuð nokkuð um 1950,
og . virtust þá vera meðaltals-
vextir af meðaltalsskuldum
bænda, með lágum vaxtafæti,
ekki eyrir í höfuðstólsvexti né
viðskiptavexti.
Það er fyrst 1960, sem farið
er að fitja upp á höfuðstóls-
vöxtum í gjaldalið vísitölubús-
ins, og fyr.ningu á vélum, en
erigínn tiltekinn vaxtafótur, og
sýnist að hér hafi átt að gera
sig ánægðan með lítið, enda
jókst ekki gjaldahlið vísitölu-
búsins nema um 7.55%. Jafn-
hliða voru þá auknar tekjur
bændanna, t.d. með nýrri upp-
er reiðubúinn að taka það til
bæna. Éff hef unnið í þess.um
verðlag:sniálum frá því snemma
í haust að áskorun margra
bænda, sem vita það, að hér er
eklci allt með feldu, og hitt líka
að ég kann vel fyrir mér í
þessum málum, að fornu og
nýju. Álít ég að svo hafi hall-
að á kjötvirðið, að nú vanti
um þriðjung verðs á kjötið til
bænda, en mjólkurverðlagning-
in er kapituli út af fyrir sig,
sem segir sína sögu.
Ég óska að þetta verði allt
s.annreynt, svo sem föng eru á,
og bændum bætt upp verð á
þessu hausti í samræmi við það
sem reynisjt rétt. Er bezt að
ríkið gcri það með skuldabréf-
um til 10 ára, sem séu gild i
viðskiptum bænila, affallalaust.
en greiðist siðan með 1% fram-
iéiðslugjaldi og 1% neyzlugjaldi
Jandbúnaðarvaranna, en ríkið
leggi fram jafnmikla upphæð
þessi 10 ár. ’Við.jþær aðgjörðir
sé búin til öruggur skali á verð
búvaranna, er síðar sé fylgt við
verðálcvörðun þeirra.
Ég hai-ma það mjög að Tim-
inn telur sér elcjci slcylt að
ræða þessi hin liiestu vandamál
bænda, sem risin eru út af
rangri verðskráningn á f.ram-
leiðslu þeirra, og alls staðar
blasa við í afleiðingum sínum.
Kom mér þetta nokkuð á ó-
vart, en ég- segi eins og konan,
sem hélt að hún kynni máls-
háttinn „Svo lengist lærið sem
lífið“ Verður það svo að vera,
að gamlir bændur, sem ' eru
heiðursfélagar kaupfélaga, hafa
ekki málfrelsi í Tímanum um
bændamálefni. en ritstjórnin
mun þar elclci eiga mesta sök.
Önnur blöð í landinu bið ég að
ta.ka þessa grein til flutnings,
ásamt þessum formála. B.G.
hæð sem heitir launatekju.r.
Frá fyrstu tíð hafði vísitölu-
búinu verið reiknaðar auka-
tekjur, hlunnindi, selt hey,
styrkir o.þ.h. og -var þessi tala
árið 1951, 2365 kr., en var orð-
in 1960 9628 kr. Á búnaðar-
skýrslum koma fram nokkrar
launatekjur bænda. Þetta er
allhá upphæð, og einstaka
bændur fara í vegavinnu og
feláturvinnu vor og haust. En
langmest af þessum tekjum eru
annarsháttar laun, t.d. em-
bættislaun presta, ■ sem búa,
alþingismanna, sem eiga heima
í sveit, kennara, hreppstjóra-,
oddvita og allskonar nefndar-
starfsmanna, sem taka laun
fyrir störf sín. Það ~var því
næsta furðulegt, að taka þenn-
an lið' sem almennan tekju-
lið í vísitölubúinu en verð-
lagsnefndin varð ásátt á það,
ón afskipta verðdómsins.
Nú, 1961, vildu verðlagsmenn
bænda fella þessa tvo um-
getnu liði að mestu niður og
þegar vísitölubúið leit þannig
út, að búið var að hækka
gjaldaliðina, og nú í fyrsta
sinri með ákveðnum rentufæti
af höfuðstól og ákveðinni 10%
fyrningu á vélum, sem þó
hvortveggja' er nýtt gys í
þessu vísitölubúi, og síðan
lækka tekjuhlið búsins um
tvo liði, er þar höfðu staðið,
gat afurðaverðið náttúrulega
hækkað allmikið á þessum
pappírum.
Þessum vinnubrögðum mót-
mæltu fulltrúar neytenda í
verðlagsnefndinni og málið
fór í yfirdóm, þar sem hag-
stofustjóri er oddamaður, sem
nú á að sæta ákúrum fyrir að
ganga ekki skilyrðislaust inn á
svona vinnubrögð. Ég hef ekki
í höndum uppkast. -verðlags-
verðákvörðun þessara aðila
kom til sögunnar. Það virðist
því liggja Ijóst fyrir að hag-
stofustjóri eigi sízt ákúrur
skilið fyrir sína hlutdeild í
þessum málum, því auðvitað
var ekki hægt að færa for-
sendur dómsins út úr sínum
sögulega farvegi, viðurkennda
stakki.
En hvað er þá að? Síðan um
1950 hefur jafnt og þétt hall-
að á bændur í verðákvörðun
landbúnaðarvaranna, og eftir
allnána rannsókn á þessu,
sem ég hef gert á þessu
hau.sti, er svo komið, að um
þriðjung verðs vantar á kjöt,
en nokkuð minna á nýmjólk.
Það er eftirtektarvert, að
síðan 1934, að skipulagið komst
á afurðasöluna, var smásölu-
álagningin 14% og stóð svp í
16 ár, að þetta samband milli
verðs og smásöluágóða rofnar
ekki. En 1950 fengú- kaupmenn
hækkaða þessa prósentu upp í
16%, eða 14.3n.o hækkun á
þessa skalatölu, 14%). Hér rpfn-
^r þetta samband, verðs og .á-
géða, og virðist .mega álykta,
að -það sé vegna þess, að nú
sé kjötverðið eigi nógu hátt, til
að skila þeim ágóðahlut, sem
14% höfðu gert áður. Það
vanti um 14.3% á kjötverðið.
Þessi þróu.n heldur síðan á-
fram. Næst fá kaupmenn 18%
álagningu, og má þá búast við
að bændur vanti 28.6°,„ á
verðið og síðan fá þeir 20%,
og þá virðist bændur vanta
42.9% á verðið. Hefur þessi
hækkun orðið á fáum árum.
Árið 1958 hefur kostnaðurinn
við vísitölubúið, án kaups
hækkað um 135% frá 1951 og
er þá dregið frá 30%, fyrir
stækkun búsins, sem er að
vísu ful.lhá tala. Þetta sama ár
hefur heildsöluverð á 1. fl.
kjöti hækkað um 92%, svo hér
virðist vanta um 43%. Þessi
20% álagning, sem er eingöngu
á súpukjöt, því rniklu hærri á-
lagning er á læri og hrygg,
hefur staðið ein 3 eða 4 ár
undanfarið, en nú í haust tók
hún allmikinn kipp áfram. Hún
fór upp í 24% og fengu
kaupmenn, þannig 28.6° 0 dýr-
tíðaru.ppbót hjá þeim, sem
sögðu að bændur vantaði 33%
á kjctverðið. Á læri og hrygg
fá kaupmenn nú 47% álagn-
ingu, og fer þá að verða auð-
séð fyrir hverja íslenzkur
landbúnaður er rekinn.
Það er búið að bæta kaup-
mönnum 71% álag á hina upp-
haflegu 14% álagningu. Það
verður að krefjast og leita
skýringar á slíkum vinnu-
brögðum, en kjötkaupmenn
segja að kjötið sé svo verðlágt,
að ekki sé hægt að selja það
nema með mikilli álagningu.
Nú er svo komið, að þ.á.
1961 hefur kostnaðurinn við
vísitölubúið, án kaups, hækk-
að frá 1951 um 300%, en kjöt-
ið, sem í grundvellinum 1951,
var 11 kr. pr. kg., er nú 23.05
kr., eða hefur hækkað um
118%.
Það mætti kannski á ýms-
an hátt rengja þessa útreikn-
inga, eða færa til í sínum
skýringum um það, að svona
grátt hefðu bændur ekki verið
leiknir í verðlaginu, sem
þessar tölur sýna. En hið al-
menna ástand í landbúnaðin-
um, sem bændur hvaðanæva af
landinu lýsa sem algörri upp-
gjöf, mun þó tala skýru máli
ið, að seint er um það að
ræða í blaðagreinum, og að
blöðum hef ég takmarkaðan
aðgang. En í morgun, 8. nóv.j
þegar bætast við þrír Þingey-
ingar og vaða elginn, gat eg
ekki á mér setið, enda þá orð-
ið augljóst hvaða mark var
tekið á máli mínu; þar sem
ég lét það niður koma. Skora
ég hér með á landbúnaðarráð-
hen-a að skipa þriggja manna
nefnd til að rannsaka þetta
verðlagningarmál, og gera sér
grein fyrir tjóni bændanna*
sem þeir hafa liðið á undan-
gengnum áratug í rangri verð-
skráningu afurðanna.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi.
IL grein birtist
á 11. síðo
3)
NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 30. nóvember 1961